Powszechnie znany jako redaktor Wielkiej Encyklopedii Francuskiej i autor powieści Kubuś fatalista i jego pan. To jednak nie wyczerpuje bogatych obszarów zainteresowań czołowej postaci Oświecenia europejskiego. W lipcu 1749 został aresztowany i uwięziony w Sincennes za wydanie broszur antyreligijnych, m.in. Listu o ślepcach i Myśli filozoficznych. Wydawcy encyklopedii szybko uwolnili swojego przyjaciela. Na zaproszenie Katarzyny II, Diderot wyjechał do Petersburga i opracował tam projekt organizacji szkolnictwa w Rosji (Plan d'une universite russe 1776). Po powrocie z Rosji poświęcił się całkowicie twórczości filozoficznej i literackiej. Poglądy filozoficzne Diderota ewoluowały od koncepcji teistycznych poprzez deizm do ateizmu, stając się w wieku dojrzałym przeciwnikiem wszelkiej religii. Głosił program filozofii otwartej, przeciwstawiającej się tradycyjnym autorytetom i przesądom. Zmierzał do syntezy aktualnej wiedzy o świecie. Diderot postrzegał świat jako materialną dynamiczną całość, znajdującą się w ustawicznym ruchu, w której nie ma izolowanych przedmiotów i zjawisk. Każdy fakt pociąga za sobą nieuchronną serię zmian we wszystkich zjawiskach. Przyroda jest więc nieprzerwanym łańcuchem łączącym elementy pierwotne z najbardziej złożonymi. Ewolucjonizm Diderota zanegował istnienie niezmiennego "boskiego ładu" i utorował drogę dla nowego myślenia o człowieku. W tym nowym myśleniu chodziło o człowieka "konkretnego". Podobnie jak J. J. Rousseau. Diderot uważał, że człowiek jest z natury dobry, i tylko warunki, zły ustrój polityczny wypaczyły naturę ludzką. Zmiana więc środowiska społecznego jest podstawowym warunkiem moralnego doskonalenia ludzi. Moralność powszechna kryje się w więziach społecznych, tak więc należy dążyć do racjonalistycznego ugruntowania wartości moralnych. W tym systemie człowiek jest źródłem wartości, relatywizm etyczny stanowi jego główne zagrożenie. W powieściach m.in. Kubuś fatalista i jego pan (wyd. 1776), Zakonnica (wyd. 1775) i To nie bajka (wyd.1771), sławił ludowy optymizm i zdrowy rozsądek, piętnował nadużycia zakonu i despotyzm rodziców. (Marian Skrzypek)