Fizyk; twórca teorii względności, jeden z twórców teorii kwantów i fizyki statystycznej. Urodził się w Ulm (Niemcy) w rodzinie żyd., studiował w szkole politechnicznej w Zurychu. Pracując na podrzędnym stanowisku w federalnym biurze patentowym w Bernie, 1905 opublikował pracę (Zur Elektrodynamik bewegter Körper) zawierającą podstawowe idee szczególnej teorii ® względności . W pracy tej wysunął nowe koncepcje czasu i przestrzeni, zerwał z pojęciem czasu absolutnego, łącząc przestrzeń i czas w czterowymiarową ® czasoprzestrzeń . W tym samym roku opublikował wyniki prac nad ruchami Browna, korpuskularną teorią światła i zależnością pomiędzy masą i energią (® Einsteina wzór). Prace te przyniosły mu duże uznanie; od 1909 był prof. uniw. w Zurychu, 1911 — uniw. w Pradze; 1914 przeniósł się do Berlina, gdzie został dyr. specjalnie utworzonego Inst. Fizyki; podczas pobytu w Berlinie pracował nad relatywistyczną teorią grawitacji, poddając gruntownej analizie (po raz pierwszy od czasów I. Newtona) prawa grawitacji; 1916 opublikował wyniki badań, tworząc ogólną teorię względności; teoria ta, stanowiąca uogólnienie teorii grawitacji Newtona, przewidywała wiele nowych efektów, z których jednym było zakrzywienie promieni świetlnych w polu grawitacyjnym (potwierdzone obserwacyjnie 1919). W tym czasie rozwinął także kwantową teorię promieniowania. W 1921 otrzymał Nagrodę Nobla za odkrycie praw zjawiska fotoelektr. i prace w zakresie fizyki teoretycznej. Zmuszony 1933 do opuszczenia Niemiec, objął stanowisko prof. w Institute for Advanced Study w Princeton (USA). Do końca życia pracował nad próbą połączenia w jedną unitarną całość teorii grawitacji z innymi teoriami pola, jak np. z teorią pola elektromagnet.; jednak prace te nie zostały uwieńczone sukcesem. Oprócz wielu prac nauk. napisał także kilka prac popularyzujących jego teorie, m.in. Istota teorii względności (1922, wyd. pol. 1962), Mein Weltbild (1935) oraz Ewolucja fizyki (wspólnie z L. Infeldem, 1947, wyd. pol. 1962). Einstein brał czynny udział w życiu polit.; w czasie I wojny świat. głosił idee pacyfistyczne, które w latach następnych — w obliczu nazistowskiego zagrożenia i rosnącej potęgi hitl. Niemiec — zarzucił; jednocześnie rosnące objawy antysemityzmu spowodowały, że stał się zdecydowanym orędownikiem syjonizmu. W czasie II wojny świat. popierał prace zmierzające do budowy bomby jądr., jednak po wojnie uznał, że dalsza rozbudowa arsenału jądr. zagraża istnieniu ludzkości, przed czym nieraz publicznie ostrzegał. W dowód uznania za poparcie dla syjonizmu 1952 zaproponowano Einsteinowi prezydenturę Izraela, której nie przyjął. L. INFELD Albert Einstein. Jego dzieło i rola w nauce, Warszawa 1956. MNEP PWN 2000