Wyniki badań nad leczeniem depresji za pomocą farmakologicznych środków przeciwdepresyjnych (antydepresantów) przynoszą zaskakujące wnioski. Przedstawia je artykuł Personality change during depression treatment zamieszczony na łamach  Archives of General Psychiatry 2009 Dec;66(12):1322-30. i przypomniany niedawno na stronach amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia Psychicznego.

Zmiany osobowości obserwowane u pacjentów zażywających paroxetynę prawdopodobnie nie wynikają jedynie z antydepresyjnych właściwości leku, choć nadal pozostają bezpośrednim skutkiem jego działania. Może to wskazywać na inny mechanizm, dzięki któremu wspomniany lek powoduje zmniejszenie depresji.

Neurotyzm jest jedną z pięciu głównych cech osobowości obok ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, sumienności i ugodowości. Osoby charakteryzujące się wysokim nasileniem neurotyzmu (niezrównoważenie psychiczne, tendencja do reagowania negatywnymi emocjami - gniewem i lękiem, wahania nastroju) obarczone są wyższym ryzykiem wystąpienia depresji. U osób przyjmujących antydepresanty oprócz zmniejszenia depresji występuje dodatkowy efekt obniżenia poziomu neurotyzmu i podwyższenia poziomu ekstrawersji. Początkowo zakładano, że obserwowane zmiany w osobowości pacjentów były skutkiem zmniejszenia depresji, a nie ich przyczyną.

Badania przeprowadzane z udziałem bliźniąt wskazują, że zarówno za skłonność do depresji, jak za nasilenie neurotyzmu w dużym stopniu odpowiada ten sam czynnik genetyczny. Wyniki badań naukowych wskazują również, że za ekspresję neurotyzmu i ekstrawersji odpowiadają neurotransmitery, przede wszystkim serotonina. Grupa leków antydepresyjnych - selektywne inhibitory zwrotnego wychwytywania serotoniny (SSRIs), do której należy paroxetyna, zwiększa dostępność serotoniny w mózgu.

Aby zbadać związek między lekami z grupy SSRIs i cechami osobowości podjęto prace badawcze, prowadzone pod kierunkiem Tony'ego Tanga przy udziale współpracowników z Northwestern University w Evaston (Illinois), University of Pennsylvania z Filadelfii oraz Vanderbilt University w Nashville (Tennessee).

Osoby z poważnymi zaburzeniami depresyjnymi losowo przydzielono do trzech grup: grupy pacjentów przyjmujących paroxetynę (120 osób), placebo (60 osób) lub objętych psychoterapią poznawczą (60 osób). Po ośmiu tygodniach zarówno w grupie przyjmującej lek, jak i w grupie objętej psychoterapią wystąpiła istotna poprawa stanu zdrowia pacjentów w porównaniu z grupą przyjmującą placebo. Obok redukcji objawów depresyjnych w grupie pacjentów przyjmujących paroxetynę oraz objętych psychoterapią zaobserwowano zmiany cech osobowości - spadek nasilenia cechy neurotyzmu i wzrost ekstrawersji. Zmiany osobowości pacjentów przyjmujących lek były uderzające; choć u osób przyjmujących placebo również odnotowano niewielkie zmiany poziomu neurotyzmu i ekstrawersji, to u pacjentów przyjmujących paroxetynę były one od czterech do ośmiu razy większe. U pacjentów przyjmujących paroxetynę w stosunku do pacjentów przyjmujących placebo odnotowano znacznie większe zmiany w osobowości, występujące przy takiej samej poprawie nastroju; efekt działania leku na zmiany osobowości pacjentów nie był tylko rezultatem redukcji symptomów depresji. Nawet biorąc pod uwagę poprawę stanu pacjentów objętych psychoterapią poznawczą, wzrost cechy ekstrawersji (lecz nie neurotyzmu) pod wpływem leku nadal pozostawał istotny.

Dla potrzeb dalszych porównań osobom z grupy placebo dano później możliwość przyjmowania paroxetyny. W fazie przyjmowania placebo w grupie tej odnotowano tylko niewielkie zmiany poziomu neurotyzmu i ekstrawersji; natomiast znacznie większe zmiany zaobserwowano po kolejnych ośmiu tygodniach przyjmowania leku.

Ponadto u tych osób, które pierwotnie przypisano do grupy przyjmującej paroxetynę i u których odnotowano największe zmiany w poziomie neurotyzmu (ale nie ekstrawersji) prawdopodobieństwo nawrotu choroby było najniższe; zmiany osobowości obserwowane w wyniku zastosowania psychoterapii poznawczej nie wpływały istotnie na prawdopodobieństwo nawrotu depresji.

Choć neurochemiczne działanie leków z grupy SSRIs jest dość dobrze poznane, nie jest do końca jasne, w jaki sposób prowadzą do zmniejszenia depresji. Wyniki przedstawianych badań pozostają w sprzeczności z założeniem, że obserwowane zmiany osobowości pacjentów wynikają głównie z antydepresyjnego działania leków z tej grupy. Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny mogą bezpośrednio wywoływać zmiany osobowości i w ten sposób prowadzić do zmniejszenia depresji; mogą również oddziaływać na inny czynnik, który leży u podłoża depresji i niektórych cech osobowości. Z kolei psychoterapia poznawcza prawdopodobnie oddziałuje na zmianę cech osobowości pacjentów w inny sposób.

[Tłumaczenie i opracowanie: C. O. Reless. Przedruk za zgodą National Institutes of Health]

Źródło:
Effects on Personality May Be Mechanism of Antidepressant Effectiveness