W przypadku samców pawianów wyższej pozycji społecznej odpowiada zazwyczaj wyższy poziom testosteronu i niższy poziom hormonów stresu. Jednakże, zgodnie z doniesieniami z najnowszych badań, zajmowanie w stadzie najwyższej pozycji samca alfa związane jest z wyższym poziomem stresu, niż zajmowanie nieco niższej pozycji w stadzie, jaką cieszą się tzw. samce beta. Wyniki badań wskazują tym samym, że życie na szczycie hierarchii społecznej, przynajmniej w przypadku dziko żyjących małp naczelnych, może być bardziej wyczerpujące, niż wcześniej myślano.

Wyniki wcześniejszych badań naukowych prowadzonych nad rachunkiem zysków i strat, związanych z zajmowaniem w stadzie pozycji samca alfa, prowadziły częstokroć do sprzecznych wniosków. Wysoka pozycja w stadzie w przypadku wielu gatunków zwierząt społecznych przynosi zazwyczaj określone korzyści. Samce alfa mają m.in. pierwszeństwo w dostępie do pożywienia; są również ojcami większości przychodzącego na świat potomstwa. Jednak uzyskanie wysokiej pozycji w stadzie i jej utrzymanie oznacza również wyższe ryzyko konfliktów i stres, z czym wiąże się obciążenie fizyczne i psychiczne. Wystawienie na długotrwałe działanie hormonów stresu może prowadzić do osłabienia układu odpornościowego i prowadzić do zaburzeń układu sercowo-naczyniowego, w tym nadciśnienia, choroby wieńcowej czy udarów.

Zespół naukowców, pracujący od czterdziestu lat pod kierunkiem dr Jeanne Altmann z Princeton University, we współpracy z dr Susan Alberts z Duke University zajmuje się badaniem sawannowych pawianów masajskich (Papio cynocephalus), żyjących w rejonie Basenu Amboseli w Kenii. W celu określenia zysków i strat, związanych z pozycją osobników w hierarchii społecznej, naukowcy zbierali w tym okresie dane na temat warunków pogodowych, historii życiowej osobników, różne dane behawioralne, a od 1999 r. pozyskiwali również próbki odchodów.

Przedsięwzięcie stworzyło wyjątkową okazję do śledzenia losów indywidualnych osobników, w tym zmian w zajmowanej przez nie pozycji społecznej, jakie zachodziły z biegiem czasu.

W swoim ostatnim raporcie naukowcy przedstawili wyniki pomiarów poziomu hormonów stresu w 4500 próbkach odchodów uzyskanych od 125 samców pawianów na przestrzeni 9 lat. Próbki zostały przebadane pod kątem zawartości produktów metabolizmu testosteronu i glikokortykoidów ("hormonów stresu"), a wyniki pomiarów porównano z pozycją w hierarchii społecznej, zajmowaną przez danego osobnika.

Badania zostały sfinansowane przez amerykańskie Narodowe Instytuty Zdrowia, w tym Narodowy Instytut Starzenia Się (NIA) i Narodowy Instytut Zdrowia Psychicznego (NIMH), i National Science Foundation. Wyniki opublikowano 15 lipca 2011 na łamach Science.

W przypadku tych samców pawianów, które zajmowały wyższą pozycję w hierarchii społecznej (tzw. samce alfa i samce beta), odnotowano istotnie wyższy poziom testosteronu, ale niższy poziom glikokortykoidów niż w przypadku innych samców; z jednym wyjątkiem: zajmujące najwyższą pozycję w hierarchii samce alfa cechowały się istotnie wyższym poziomem glikokortykoidów niż samce beta, niezależnie od tego, czy zajmowana przez nie pozycja społeczna była stabilna czy też ulegała zmianom.

Naukowcy poszukiwali czynników, które mogłyby wyjaśnić zaobserwowane zależności. Samce alfa i samce beta spotykały się z podobnym zagrożeniem ze strony samców zajmujących niższe stopnie w hierarchii i z podobnym zainteresowaniem ze strony dojrzałych samic, przy czym samce alfa poświęcały znacznie więcej energii na pilnowanie płodnych samic oraz prezentowanie  wobec konkurentów odstraszających, agresywnych zachowań, mających służyć utrzymaniu dotychczasowego statusu.

W każdej z badanych grup samce alfa i samce beta najczęściej łączyły się w pary z samicami i były ojcami przeważającej większości potomstwa. Badania wskazują jednak na zaskakujące minusy bycia samcem alfa, które mogą mieć konsekwencje dla dalszych badań nad wpływem zajmowanej pozycji w hierarchii społecznej na stan zdrowia i kondycję psychofizyczną.

"Pawiany nie są genetycznie blisko związane z ludźmi, lecz podobnie jak ludzie żyją w bardzo złożonych społecznościach" - komentuje wyniki dr Laurence Gesquiere z Princeton University. "Ważnym wnioskiem płynącym z naszych badań jest to, że zajmowanie najwyższej pozycji społecznej w przypadku niektórych zwierząt, a niewykluczone, że i w przypadku ludzi, wiąże się z wyjątkowymi kosztami i przywilejami, zarówno gdy hierarchia społeczna jest stabilna, jak gdy podlega daleko idącym zmianom". Bycie "na szczycie" może więc kosztować więcej, niż dotychczas sądzono.

[tłum./oprac. C. O. Reless]

Referencje dokumentu:

The Benefits of Being a Beta Male (NIH)

Gesquiere et al., Life at the Top: Rank and Stress in Wild Male Baboons, Science 15 July 2011: Vol. 333 no. 6040 pp. 357-360, DOI: 10.1126/science.1207120