Wprowadzenie

W czasach kryzysu finansowego, którego skutki dotykają milionów ludzi na całym świecie, nie bez powodu rośnie zainteresowanie kwestią, co ostatecznie wpływa na to, że jedni mimo piętrzących się przeciwności losu potrafią utrzymać się na powierzchni finansowej płynności, a drudzy - nieubłaganie ześlizgują się na dno po spirali zadłużenia.

Odwołując się do współczesnej wiedzy psychologicznej, można wskazać wiele czynników o potencjalnie istotnym znaczeniu dla odniesienia finansowego sukcesu, związanych z różnicami indywidualnymi tak pod względem poziomu zdolności umysłowych, jak cech temperamentu i emocjonalności. Jednak wyniki badań prowadzonych nad tym zagadnieniem z wykorzystaniem podejścia typowego dla psychologii różnic indywidualnych przynoszą obraz tak złożony, że często wręcz nieczytelny.

W związku z tym naukowcy postanowili wykorzystać w badaniach metody behawioralne, pozwalające uzyskać bardziej bezpośredni wgląd w procesy towarzyszące podejmowaniu decyzji i uczeniu się nastawionemu na osiąganie zysków lub unikanie strat.

Próbę uzyskania odpowiedzi na pytanie, co powoduje, że jedni ludzie mają skłonność do gromadzenia coraz większych środków, a inni potrafią tylko zwiększać swoje długi, podjęło troje amerykańskich naukowców: Brian Knutson z Uniwersytetu Stanforda, Gregory R. Samanez-Larkin z Uniwersytetu Vanderbilta oraz Camelia M. Kuhnen z Kellogg School of Management. Wyniki ich badań zostały opublikowane online w dniu 6 września 2011 na łamach PLoS ONE.

Wykorzystanie metod neurobehawioralnych pozwoliło jak dotąd na identyfikację wielu procesów mózgowych, związanych z podejmowaniem decyzji. Wiedza płynąca z dotychczasowych badań wskazuje m.in., że wiele czynności umysłowych, które na pozór mogą uchodzić za podobne, spójne lub jednorodne, ma często zupełnie odmienne podłoże mózgowe.

Na przykład poczucie podekscytowania, skłaniające gracza do bardziej ryzykownego zachowania przy uprawianiu hazardu lub dające impuls do dokonywania zakupów, związane jest z aktywnością ośrodków w jądrze półleżącym i przyśrodkowej korze przedczołowej. Osoba, u której ośrodki te wykazują pewien określony wzorzec aktywności, będzie miała predyspozycje do uczenia się nastawionego na zysk, co oznacza, że będzie bardziej skłonna do przejawiania zachowań, które kiedyś pozwoliły jej na zdobycie przysłowiowej "marchewki". Z kolei u osoby, u której bardziej aktywne są lękotwórcze ośrodki nerwowe w przedniej wyspie, będziemy mieli do czynienia z odwrotną sytuacją: łatwiej będzie jej zapamiętać karę, a niechęć do ryzyka będzie skutkowała przejawianiem zachowań nastawionych głównie na unikanie "kija".

Tym samym na poziomie procesów mózgowych ostrożność nie musi być tym samym, co niski poziom ryzykanctwa, rozrzutność nie musi być wcale przeciwieństwem oszczędności, etc. Między pewnymi cechami czy predyspozycjami zachodzą jakościowe, a nie tylko ilościowe różnice, co wynika z odmiennej organizacji ich mózgowego podłoża.

Przebieg badań

W badaniach wzięło udział 75 osób w wieku 20-85 lat, bez zaburzeń funkcji poznawczych, pochodzących z okolic półwyspu San Francisco (Kalifornia, Stany Zjednoczone). Osoby badane zostały dobrane do badań w ten sposób, by stanowiły próbę reprezentatywną dla populacji pod względem płci, poziomu dochodów, wykształcenia, pochodzenia etnicznego i zatrudnienia.

Od osób badanych zebrano informacje na temat ich aktualnego statusu socjoekonomicznego, w tym wielkości posiadanego majątku, historii kredytowej i poziomu zadłużenia, oraz skłonności do podejmowania decyzji ryzykownych. Wynagrodzenie za wzięcie udziału w badaniach wynosiło 20 dolarów amerykańskich za godzinę plus pieniądze zarobione w zadaniu testowym.

Zadanie zostało zaprojektowane w ten sposób, by umożliwiało identyfikację stylu uczenia się charakterystycznego dla danej osoby i polegało na wybieraniu jednej z trzech par wskazówek wizualnych: pary dającej zysk, dającej stratę lub neutralnej.

Wartość wskazówek była zróżnicowana także w obrębie par. W parze wskazówek przynoszących zysk jedna przynosiła wypłatę z wyższym, a druga - z niższym prawdopodobieństwem (66% do 33%). Zróżnicowanie wartości wskazówek występowało również w parze przynoszącej stratę. Natomiast w przypadku pary wskazówek neutralnych, wybór którejkolwiek z nich przynosił wynik $0.

Wnioski

Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że ogólne zdolności uczenia się (w zadaniu testowym) są negatywnie związane z wielkością stosunku posiadanego długu do wartości majątku. Oznacza to, że im lepsze ogólne zdolności uczenia się, tym mniejsza - w stosunku do posiadanych zasobów - okazywała się wielkość posiadanego zadłużenia. Nie stwierdzono jednak bezpośrednich związków między ogólnymi zdolnościami uczenia się (w zadaniu testowym) a bezwzględną wielkością posiadanego majątku czy bezwzględną wielkością długu, rozpatrywanymi niezależnie.

Ponadto predyspozycje do uczenia się nastawionego na zysk są pozytywnie związane z wielkością majątku, ale pozostają bez związku z wielkością zadłużenia. Natomiast nastawienie na unikanie strat jest negatywnie związane z wielkością zadłużenia, ale pozostaje bez związku z wielkością posiadanego majątku.

Zdaniem naukowców, wyniki badań spójne są z teorią, która wskazuje na istnienie w mózgu dwóch niezależnych systemów uczenia się, z których jeden nastawiony jest na osiąganie nagrody, a drugi - na unikanie strat. Przewaga jednego systemu nad drugim wpływa nie tylko na charakter natychmiastowych wyborów w warunkach testów laboratoryjnych, ale również m.in. na preferowany sposób zarządzania swoimi finansami w dłuższej perspektywie czasowej w realnym życiu.

Referencje dokumentu: Knutson B, Samanez-Larkin GR, Kuhnen CM (2011) Gain and Loss Learning Differentially Contribute to Life Financial Outcomes. PLoS ONE 6(9): e24390. doi:10.1371/journal.pone.0024390