Wprowadzenie

Wrażenie wywierane w ciągu kilku pierwszych sekund przez czyjąś twarz powstaje odruchowo, a jego długotrwałe skutki są trudne do przezwyciężenia, istotnie wpływając na procesy podejmowania decyzji. Dzieje się tak, ponieważ wygląd uruchamia nieuzasadnione wnioskowanie o innych cechach osoby, mimo braku ku temu obiektywnych przesłanek.

Wyniki licznych badań naukowych wskazują między innymi, że osoby o atrakcyjniejszym wyglądzie twarzy mogą w życiu liczyć na wypłatę różnorakich "premii za wygląd", co na przykład oznacza, że mają większe szanse na znalezienie zatrudnienia lub zawodowy awans. Przeciętnie zarabiają również więcej niż osoby o mniej atrakcyjnej fizjonomii, gdyż oczekuje się, że będą radziły sobie lepiej z powierzonymi zadaniami. Ładniejsi politycy mają większe szanse na dostanie się do parlamentu, osoby atrakcyjne są oceniane jako bardziej godne zaufania, a inni są wobec nich bardziej ugodowi i bardziej chętni do niesienia im pomocy, itp.

Osobom atrakcyjnym przypisuje się na podstawie pozytywnego pierwszego wrażenia posiadanie wielu pozytywnych cech: są odbierane jako dysponujące bardziej rozwiniętymi kompetencjami społecznymi, bardziej pewne siebie i po prostu skazane na sukces. W psychologii społecznej wspomniane zjawisko znane jest jako efekt halo lub efekt aureoli. Z kolei osobom mniej atrakcyjnym pod względem wyglądu lub po prostu brzydkim przypisuje się w drodze niekorzystnego pierwszego wrażenia posiadanie również innych niekorzystnych cech.

W związku z tym wygląd twarzy jest istotnym sygnałem biologicznym, mającym wpływ na atrakcyjność seksualną, wybór i szanse znalezienia partnera, możliwości odniesienia sukcesu w różnych sferach życia.

Wygląd twarzy, oceniany w takich kategoriach, jak kształt, wielkość, symetria czy dymorfizm płciowy, jest cechą fenotypu biologicznego, czyli cechą budowy organizmu, uwarunkowaną działaniem czynników genetycznych w interakcji ze środowiskiem. Czym w takim razie jest makijaż i inne metody poprawiania mankamentów urody?

Problemem zajęło się pięcioro amerykańskich naukowców, afiliowanych w takich instytucjach, jak z Massachusetts General Hospital w Bostonie, Harvard Medical School w Cambridge, Dana-Farber Cancer Institute w Bostonie, Boston University oraz Procter & Gamble Cosmetics w Hunt Valley.

"Aż do dziś w badaniach nad cechami ludzkiej twarzy traktowano ją głównie w kategoriach fenotypu biologicznego - zauważają autorzy badań - i koncentrowano się na jej kształcie, wielkości, proporcjach i motoryce, ignorując tym samym zagadnienie wpływu ozdabiania i pielęgnacji twarzy, czyli tzw. fenotypu rozszerzonego. Termin »fenotyp rozszerzony« odnosi się do oddziaływania genów na cechy, do których ekspresji dochodzi już poza samym organizmem. Za typowe przykłady fenotypu rozszerzonego uchodzą między innymi sieci pajęcze, wykorzystywanie muszli martwych mięczaków przez kraby pustelniki, strojne altanki altanników, żeremie wznoszone przez bobry, itp. Mogą za nie uchodzić również wytwory ludzkie, takie jak ubiór, makijaż, a także inne sposoby ozdabiania ciała, spotykane u ludzi na całym świecie, stosowane w celu podkreślenia cech biologicznego przystosowania".

W świecie zwierząt często spotykane jest zmienianie lub podkreślanie pewnych cech wizualnych, w tym ubarwienia ciała, w celu przywabienia, naśladowania, odstraszania lub ochrony. Również ludzie potrafią - jednak bardziej świadomie - zmieniać swój wygląd za pomocą różnych praktyk, mających na celu podkreślenie, wyolbrzymienie lub ukrycie cech związanych z odziedziczonym fenotypem. Jaka jest ich skuteczność? Z jakich pobudek są stosowane? Na jakich mechanizmach bazują?

Naukowcy zwracają uwagę, że spostrzeganie twarzy (w tym makijażu) innej osoby angażuje co najmniej dwa systemy percepcyjne: nieświadomy - w którym procesy przebiegają szybko, odruchowo, automatycznie (system 1), i świadomy - w którym przebiegają one wolniej, wymagają wysiłku i angażują refleksję (system 2).

"W realiach współczesnej kultury panuje dowolność w wyborze kosmetyków - zwracają uwagę naukowcy - a ich stosowanie jako środków podkreślenia urody nie spotyka się już z moralnym potępieniem. Sposób używania kosmetyków odzwierciedla indywidualne upodobania i wybory stosującej je osoby; z drugiej strony - w reakcji otoczenia odnajdujemy różne postawy wobec zastosowanych form autoprezentacji i praktyk pielęgnacyjnych. Dlatego oglądając twarz ozdobioną makijażem wnioskujemy o różnych cechach jej posiadacza nie tylko na podstawie uzyskanego efektu zastosowania kosmetyków na przykład pod względem symetrii twarzy, gładkości cery czy podkreślenia pewnych cech (system 1), ale również o umiejętnościach świadomego stosowania makijażu, wskazujących na pewne cechy osobowości, charakteru i motywację (system 2)".

Przebieg badań

Badania przebiegały w dwóch fazach. W pierwszej fazie 149 osobom dorosłym (61 mężczyzn, 88 kobiet) eksponowano serię zdjęć twarzy - każde zdjęcie przez 250 ms; w drugiej - 119 osobom dorosłym (30 mężczyzn, 89 kobiet) pozwalano przyglądać się zdjęciom bez określania górnej granicy czasu. Pierwsza faza badań miała w założeniu angażować wcześniej wspomniany odruchowy system percepcyjny (decydujący o pierwszym wrażeniu), a faza druga - bardziej refleksyjny system przetwarzania informacji wizualnych na temat twarzy i posiadajacej ją osoby. Twarze 25 modelek, pokazywane osobom badanym na ekranie komputera w losowej kolejności, zostały sfotografowane bez makijażu oraz z trzema rodzajami makijażu - "naturalnym", "profesjonalnym" i "glamorous". Osoby badane miały za zadanie oceniać modelki na podstawie wyglądu pod względem czterech cech: ogólnej atrakcyjności, sympatyczności, wiarygodności i poziomu kwalifikacji. Do formułowania ocen posłużono się siedmiopunktową skalą szacunkową.

Wnioski

Jak zauważają naukowcy, wyniki badań potwierdziły istotny wpływ posiadania makijażu na spostrzeganie w obu fazach badań. Posiadanie makijażu, nawet stosunkowo delikatnego, tzw. "naturalnego", sprawia, że nosząca go kobieta spostrzegana jest jako osoba istotnie bardziej atrakcyjna i bardziej kompetentna, niezależnie od czasu ekspozycji. Natomiast ocena stopnia sympatyczności i wiarygodności na podstawie makijażu nie jest już tak jednoznaczna, co sugeruje, że ocena wspomnianych cech przebiega z zaangażowaniem innych mechanizmów przetwarzania informacji wizualnej - zarówno odruchowych (nieświadomych), jak refleksyjnych (świadomych).

"Uzyskane przez nas wyniki mają kilka konsekwencji - podsumowują autorzy badań - Jak przewidywano, makijaż wpłynął pozytywnie na ocenę poziomu atrakcyjności, tak przy krótkim, jak nieograniczonym czasie ekspozycji. Również oceny poziomu fachowości i kompetencji wzrastały istotnie w podobnych warunkach. Uzyskany efekt był natomiast słabszy przy ocenianiu sympatyczności i wiarygodności, choć ogólnie pozytywny".

Na pytanie o mechanizm wnioskowania o cechach osoby na podstawie makijażu badacze odpowiadają:

"Wykazaliśmy, że w spostrzeganie twarzy ozdobionych makijażem zaangażowane są zarówno szybkie i automatyczne, jak bardziej refleksyjne i świadome procesy. Efekty szybkiego, automatycznego przetwarzania informacji są jednakowo silne i pozytywne dla wszystkich wyników (rodzajów makijażu, przyp. tłum.). W sytuacji silnego poznawczego przeciążenia lub w sytuacji presji czasowej bardziej prawdopodobne jest poleganie na właśnie takich, automatycznych ocenach przy podejmowaniu decyzji. Wizerunki twarzy pojawiają się na kartach wyborczych, w podaniach o pracę, na stronach internetowych i na portalach randkowych. Nasze wyniki wskazują na dużą stabilność ocen formułowanych na podstawie pierwszego wrażenia; ocen, które mogą być później bardzo mało podatne na zmianę. W formułowaniu ocen na temat atrakcyjności, wiarygodności i poziomu kompetencji osoby na podstawie wyglądu jej twarzy ujawnia się wpływ nie tylko poziom atrakcyjności odziedziczonego, biologicznego fenotypu, ale również fenotypu rozszerzonego - makijażu".

Referencje dokumentu: Etcoff NL, Stock S, Haley LE, Vickery SA, House DM (2011) Cosmetics as a Feature of the Extended Human Phenotype: Modulation of the Perception of Biologically Important Facial Signals. PLoS ONE 6(10): e25656. doi:10.1371/journal.pone.0025656

Por. Fenotyp rozszerzony. Dalekosiężny gen, Dlaczego Darwin jest ważny