Psychologowie i psychiatrzy zorientowani ewolucyjnie skłonni są tłumaczyć stosunkowo wysoką częstość występowania niektórych zaburzeń lękowych (zwłaszcza prostych fobii, takich jak arachnofobia i inne zoofobie) warunkami, w jakich musiał bytować człowiek w ciągu tysięcy lat rozwoju gatunku. Nawet Homo sapiens sapiens dopiero od niedawna może się cieszyć życiem w środowisku, które można uznać za bezpieczne, wolne od takich zagrożeń, jak ataki drapieżców czy ukąszenia jadowitych zwierząt. Wcześniej na człowieka i jego mniej lub bardziej zwierzęcych przodków niewątpliwie musiała działać presja ewolucyjna, prowadząca do rozwijania różnorodnych mechanizmów obronnych - prawdopodobieństwo przetrwania i przekazania własnych genów następnemu pokoleniu było wyższe w przypadku osobników zdolnych do szybszego reagowania na różnorodne niebezpieczeństwa. Tak w każdym razie może wyglądać zarys rozumowania, które uzasadnia poszukiwanie mechanizmów neuronalnych odpowiedzialnych za występowanie silnego lęku w reakcji na takie bodźce, jak choćby jadowite pająki - ptaszniki.

Wyniki badań prowadzonych nad przebiegiem odpowiedzi mózgu na ten specyficzny rodzaj bodźca zostały opublikowane w Proceedings of National Academy of Sciences z dnia 23 października 2010 (www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1009076107).

Kontakt z pająkami u wielu ludzi wywołuje niemal pierwotne, negatywne reakcje emocjonalne o bardzo wysokim nasileniu. W związku z tym, autorzy badań zakładali, że właśnie kontakt z pająkami może aktywować mechanizmy mózgowe utrwalone w toku procesu ewolucji i przetrwałe u człowieka do czasów współczesnych, wśród nich system monitorowania zagrożenia i system odpowiedzialny za wyzwalanie reakcji obronnych, zwiększający szanse przeżycia w kontakcie z niebezpieczeństwem.

W procedurze badawczej znalazły zastosowanie metody neuroobrazowania, tj. funkcjonalny magnetyczny rezonans jądrowy (fMRI). Badania przeprowadzono na grupie 20 ochotników, 10 kobiet i 10 mężczyzn, niecierpiących z powodu fobii. Przeciętne nasilenie lęku-cechy (czyli charakterystycznego dla danej osoby poziomu lęku) w grupie osób badanych było zbliżone do średniej i rozkładu cechy w populacji.

W roli bodźca lękotwórczego wystąpił materiał filmowy, na którym zarejestrowano ruchy ptasznika olbrzymiego (Lasiodora parahybana). Wymyślny sposób prezentacji bodźca osobom badanym omówiony jest w ''Supproting Information'' do artykułu źródłowego. Procedura badawcza pozwalała, by jako zmienną niezależną uwzględnić zarówno odległość ptasznika od stopy osoby badanej, jak i przewidywany kierunek jego dalszego poruszania się.

W wyniku przeprowadzonych obserwacji udało się ustalić, że gdy obraz pająka był umieszczany coraz bliżej stopy osoby badanej, podwyższonemu subiektywnemu poziomowi lęku towarzyszyła wzmożona i przebiegająca kaskadowo aktywność układów związanych z reakcjami lękowymi na poziomie mózgowym. Układy te obejmują głównie istotę szarą okołowodociągową, ciało migdałowate i jądro łożyskowe prążka krańcowego.

Rejestrowany poziom aktywności ciała migdałowatego był pozytywnie skorelowany z niespodziewaną wielkością zagrożenia. Jest to zgodne z wcześniejszymi doniesieniami, które podkreślają rolę ciała migdałowatego w koordynowaniu odpowiedzi właśnie na nagłe, niespodziewane bodźce zagrażające. Aktywność ciała migdałowatego i jądra łożyskowego prążka krańcowego pozostawała związana z poziomem zagrożenia ze strony pająka, za którego wskaźnik przyjęto obserwowany kierunek poruszania się zwierzęcia.

Z kolei aktywność kory mózgowej w okolicy czołowo-oczodołowej związana była z oddalaniem się ptasznika, co sugeruje, że obszar ten generuje sygnały hamujące, związane z poczuciem bezpieczeństwa, redukujące napięcie i lęk.

We wnioskach z badań autorzy zwracają uwagę, że odpowiedź mózgu na bodźce lękotwórcze utrwalona w toku ontogenezy (na przykład w następstwie urazu) jest bardzo podobna do odpowiedzi na zagrożenia uwarunkowanej filogenetycznie.

[Oprac. C. O. Reless]

Źródło:
Neural activity associated with monitoring the oscillating threat value of a tarantula
Supporting Information