Ptakom coraz trudniej jest przystosowywać się do ocieplającego się klimatu w Europie. To ostrzeżenie paneuropejskiej grupy naukowców wynikające z zakrojonych na szeroką skalę badań, których rezultaty zostały opublikowane w czasopiśmie Nature Climate Change.

Prace badawcze, które uzyskały wsparcie z czterech różnych projektów dofinansowywanych ze środków unijnych, zgromadziły naukowców z Czech, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Szwecji i Wlk. Brytanii.

Przez ostatnie dwie dekady klimat Europy stale się ocieplał, a zakresy temperatury przesunęły się na północ o 250 km, znacznie utrudniając życie ptaków i motyli, które dobrze się rozwijają w niskich temperaturach. Mimo to, jak pokazują wyniki badań, zbiorowiska ptaków i motyli nie przemieszczały się w takim samym tempie jak temperatury.

Na potrzeby badań ptaki podzielono na dwie grupy, w zależności od tego, czy dobrze się rozwijają w nieco "chłodniejszym" czy "cieplejszym" klimacie. Na przykład zięby zwyczajne i potrzosy są gatunkami "chłodniejszymi", a pokrzewki czarnołbiste i szczygły "cieplejszymi".

Badania zostały dofinansowane z unijnego projektu STEP (Status i trendy wśród europejskich owadów zapylających), który otrzymał grant w wysokości 3,5 mln EUR z tematu "Środowisko" Siódmego Programu Ramowego (7PR). Dofinansowanie pochodziło również z projektu CLIMIT (Oddziaływanie zmian klimatu na owady i ich łagodzenie), części sieci BiodivERsA2 ERA-Net, dofinansowanej na kwotę 2 mln EUR z tematu "Koordynacja" 7PR.

Prace badawcze otrzymały również wsparcie z dwóch projektów realizowanych w ramach Szóstego Programu Ramowego (6PR): ALARM (Ocena globalnych zagrożeń środowiska za pomocą sprawdzonych metod), który otrzymał 13 mln EUR z tematu "Zrównoważony rozwój, zmiany globalne i ekosystemy" oraz MACIS (Minimalizacja zmian klimatu i przystosowywanie się do nich - oddziaływanie na różnorodność biologiczną), który został dofinansowany na kwotę 900.000 EUR z tematu "Badania wspierające strategię".

Na podstawie analizy danych z 20 lat na temat ptaków, motyli i temperatur letnich zespół wywnioskował, że niektóre ptaki i motyle mają trudności z przystosowywaniem się w wystarczająco szybkim tempie do cieplejszego klimatu. W przypadku wielu z tych gatunków próby przeniesienia się dalej na północy zakończyły się w większości niepowodzeniem.

Jeden z autorów raportu z badań, profesor Åke Lindström z Uniwersytetu w Lund, Szwecja, zauważył: "Zarówno motyle, jak i ptaki reagują na zmiany klimatu, ale niewystarczająco szybko, aby nadążyć za postępującym ocieplaniem się. Nie wiemy, jakie mogą być długofalowe skutki ekologiczne takiego stanu rzeczy."

Motyle przystosowują się szybciej do zmieniających się temperatur, gdyż przemieściły się średnio 114 km na północ, podczas gdy ptaki jedynie 37 km. Naukowcy podejrzewają, że tę różnicę można przypisać krótszemu cyklowi życiowemu motyli, co ułatwia im szybsze przystosowywanie się do zmian klimatu. Ptaki lubią powracać z roku na rok na te same tereny lęgowe i są bardziej oporne w zmienianiu schematów swoich zachowań.

Jednakże ten dwupoziomowy proces adaptacji może przysporzyć ptakom problemów, bowiem jak wyjaśnia profesor Lindström: "Niepokojącym aspektem jest ewentualne niedotrzymanie kroku motylom przez ptaki, ponieważ gąsienice i owady stanowią na ogół ważne źródło pożywienia dla wielu ptaków."

Zespół był w stanie zmierzyć, dokąd przemieszczają się poszczególne ptaki, obserwując miejsca pojawiania się "chłodniejszych" i "cieplejszych" ptaków. Naukowcy określili ilościowo roczną zmianę w składzie zbiorowisk w odpowiedzi na zmiany klimatu w przypadku 9.490 zbiorowisk ptaków i 2.130 zbiorowisk motyli występujących w całej Europie.

"W ciągu ostatnich 50 lat głównymi czynnikami wypływającymi na liczbę i rozmieszczenie ptaków i motyli były rolnictwo, leśnictwo i urbanizacja. Obecnie zmiany klimatu jawią się jako coraz ważniejszy czynnik w rozwoju bioróżnorodności" - stwierdza profesor Lindström.

© Unia Europejska 2005 - 2012

Źródło: CORDIS

Referencje dokumentu: Devictor, V. et al., 'Differences in the climatic debts of birds and butterflies at a continental scale', Nature Climate Change, 2012. DOI: 10.1038/nclimate1347