Choć dzisiaj jest zgoła inaczej, to jeszcze dziesięć lat temu foki szare (Halichoerus grypus balticus) i dorsze mogły pływać w położonych blisko siebie rewirach Morza Bałtyckiego. Potężny spadek ich liczebności zmusił je do oddalenia się od siebie - pozostające foki szare zasiedliły północne części Bałtyku, podczas gdy dorsz znalazł kryjówkę w południowych częściach. Nowe badania, dofinansowane częściowo przez UE na łączną kwotę ponad 23 mln EUR pokazują, że zarządzanie gospodarką morską może pomóc w zwiększeniu obydwu populacji w Morzu Bałtyckim, przywracając ich kontakt, tak aby dorsz znowu pojawił się w północnych obszarach, a foka szara w południowych. Odkrycia opublikowane w czasopiśmie PLoS ONE sugerują, że rybołówstwo i zmiany klimatu wywrą poważniejszy wpływ na dorsza niż na fokę szarą.

"Ponieważ populacje foki szarej i dorsza mogą się pokrywać w przyszłości, zbadaliśmy czy plany gospodarki morskiej zmierzające do odbudowy populacji dorsza i foki szarej nie są ze sobą sprzeczne, gdyż istnieje niebezpieczeństwo, że foka szara może zaszkodzić pogłowiu dorsza, co miało już miejsce w [latach 20. i 30. XX w.]" - wyjaśnia profesor Brian MacKenzie z Narodowego Instytutu Zasobów Wodnych (DTU Aqua) w Danii. "Aczkolwiek populacja foki szarej była wówczas znacznie większa niż obecnie" - dodaje naczelny autor, który prowadził badania wraz z Margit Eero, również z DTU Aqua i z Hennem Ojaveerem z Estońskiego Instytutu Morskiego.

Pogłowie dorsza w Morzu Bałtyckim odczuło 10 lat temu wpływ obniżonego zasolenia, gospodarki rabunkowej i wyczerpywania się zapasów tlenu. Aczkolwiek od połowy pierwszej dekady XXI w. naukowcy i branża połowowa obserwują wzrost liczby dorsza, co stanowi owoc lat nieprzerwanych prac nad reprodukcją dorsza i realizacji planu gospodarki połowowej poprzez skuteczną regulację połowów.

"Warunki środowiskowe Morza Bałtyckiego nadal nie są doskonałe - zauważa profesor MacKenzie - niemniej poziom połowów jest na chwilę obecną niski, dając dorszowi szansę na odbudowę populacji. Dzięki temu wzrosła liczebność dorsza w ciągu ostatnich czterech - pięciu lat."

Obecnie połowy dorsza mają charakter zrównoważony. Niemniej eksperci zauważają, że kluczowe znaczenie ma rozwiązanie innych problemów ekosystemu, które mogą wpłynąć na populację dorsza w przyszłości. Z tego względu naukowcy koncentrują się obecnie na foce szarej.

"Z perspektywy historycznej foki wpływały na liczebność dorsza i podejrzewa się, że w wielu obszarach są powodem opóźnienia odbudowy pogłowia tej ryby" - mówi profesor MacKenzie. "Dlatego istotnym było ustalenie, czy foki szare mogą stanowić zagrożenie dla populacji dorsza w Morzu Bałtyckim."

Eksperci są przekonani, że oprócz foki szarej na zdolność dorsza do reprodukcji mogą wpływać zmiany klimatu przez doprowadzenie do spadku zasolenia Morza Bałtyckiego - wśród ikry i larw będzie się wówczas obserwować wyższy wskaźnik umieralności. Rybołówstwo również nie pozostaje bez wpływu na liczebność dorsza, niemniej tę aktywność można regulować na podstawie wielkości populacji tej ryby. Naukowcy twierdzą, że regulowanie zmian klimatu i zachowań fok jest niewykonalne. Zatem dostosowywanie poziomu połowów do innych czynników wpływających na pogłowie dorsza ma kluczowe znaczenie, a to z kolei jest realne jedynie pod warunkiem identyfikacji innych czynników.

"Jeżeli Morze Bałtyckie doświadcza niższego zasolenia z powodu zmian klimatu, pogłowie dorsza najprawdopodobniej ucierpi ze względu na trudności w reprodukcji" - wyjaśnia profesor MacKenzie. "Do tego dochodzi żerowanie fok szarych. Te dwa problemy ekosystemu mogą poważnie wpłynąć na pogłowie dorsza, dlatego chcieliśmy dowiedzieć się, jak duże to oddziaływanie może być w celu odpowiedniej regulacji poziomów połowów" - dodaje.

Zespół przeprowadził wiele symulacji przyszłych scenariuszy, zauważając że połowy i czynniki środowiskowe, takie jak wyczerpywanie się zasobów tlenu i obniżające się zasolenie będą mieć w przyszłości większy wpływ na dorsza niż foki. Zdaniem naukowców są to pierwsze symulacje populacji dorsza w Morzu Bałtyckim, które obejmują zarówno czynnik rosnącej populacji foki szarej, jak i zagrożenie, że zmiany klimatu spowodują obniżenie zasolenia Morza Bałtyckiego. Foki szare będą mogły polować na dorsza wedle potrzeby, ale nie zaszkodzą tym populacji dorsza - zauważają.

Badania zostały częściowo dofinansowane z trzech projektów unijnych: UNCOVER, BONUS+ i VECTORS. Projekt UNCOVER (Poznanie mechanizmów odbudowy pogłowia) uzyskał wsparcie na kwotę 3,7 mln EUR z tematu przekrojowego "Polityki" Szóstego Programu Ramowego (6PR) UE. Projekty BONUS+ i VECTORS zostały dofinansowane z budżetu Siódmego Programu Ramowego (7PR). Projekt BONUS+ (Wielostronne zaproszenie do projektów badawczych w ramach wspólnego programu badań nad Morzem Bałtyckim) uzyskał grant ERA-NET o wartości 7,27 mln EUR, a projekt VECTORS (Wektory zmian życia morskiego w oceanach i morzach, oddziaływanie na sektory) uzyskał wsparcie na kwotę 12,48 mln EUR z tematu "Środowisko".

Referencje dokumentu: MacKenzie, B. R., et al. (2011) 'Could Seals Prevent Cod Recovery in the Baltic Sea?' PLoS ONE, 2011; 6 (5): e18998 DOI:10.1371/journal.pone.0018998.

© Unia Europejska 2011

Źródło: CORDIS