We współczesnej psychiatrii coraz więcej mówi się o potrzebie dostosowania farmakoterapii do potrzeb indywidualnego pacjenta. Być może będzie to możliwe między innymi dzięki szerszemu zastosowaniu technik neuroobrazowania w diagnostyce. Tak przynajmniej sugerują wyniki badań klinicznych przedstawionych na łamach Neuropsychopharmacology (2010 Jun; 35(7):1413-4) oraz omawianych szeroko na stronie internetowej amerykańskiego National Institute of Mental Health.

Badania dotyczyły zastosowania eksperymentalnej metody leczenia głębokiej depresji za pomocą ketaminy - substancji, która u niektórych osób może powodować niemal natychmiastowe ustąpienie symptomów. Badanie poprzedzające podanie preparatu pozwoliło ocenić funkcjonowanie określonych ośrodków mózgowych i przewidzieć efekt działania leku u konkretnego pacjenta. Wyniki badań wskazują, że stosowanie tego typu procedur wstępnej diagnostyki może pozwolić nie tylko lepiej zrozumieć mózgowe podłoże depresji, ale również lepiej dobierać sposób leczenia.

Istnieje pilna potrzeba opracowania nowych leków antydepresyjnych, których mechanizm działania będzie odmienny od tych obecnie stosowanych. Chodzi przede wszystkim o leki przynoszące pożądane efekty znacznie szybciej niż obecnie stosowane preparaty, których działanie można obserwować często dopiero po kilku tygodniach kuracji. Zachodzi również potrzeba, by lepiej przewidywać, który lek będzie najbardziej skuteczny w przypadku konkretnego pacjenta.

Ketamina, która była stosowana w omawianych badaniach, cechuje się tym, że u niektórych pacjentów może powodować ustąpienie symptomów głębokiej depresji nawet w ciągu zaledwie kilku godzin. Mimo że ketamina nie może być powszechnie stosowana w terapii depresji ze względu na niepożądane efekty uboczne, badania nad tą substancją mogą być pomocne w opracowaniu leków przeciwdepresyjnych o podobnym i bardzo szybkim działaniu.

Jedną z dróg do opracowania takich leków jest sporządzenie mapy obwodów mózgowych, które nie działają prawidłowo w depresji. Naukowcy są obecnie w stanie śledzić funkcjonowanie określonych obszarów mózgu, w czasie gdy osoba badana wykonuje różnego typu zadania umysłowe. Ten sam rodzaj obserwacji mógłby być wykorzystywany do przewidywania efektów działania leku jeszcze przed jego zastosowaniem.

Z tą myślą przeprowadzono badania na piętnastu osobach, u których zdiagnozowano głęboką depresję. Przed podaniem ketaminy osoby badane wykonywały zadania angażujące pamięć roboczą  (rodzaj pamięci krótkotrwałej, z której korzystamy na przykład wtedy, gdy zapamiętujemy przeczytany numer telefonu, zaraz zanim go prawidłowo wykręcimy).
Gdy pacjenci wykonywali to zadanie, naukowcy śledzili aktywność obszaru mózgu, który ma połączenia zarówno z ośrodkami emocjonalnymi, jak i poznawczymi, to jest kory przedniej części zakrętu obręczy (pregenual anterior cingulate cortex, pgACC). Do obserwacji aktywności mózgu użyto metody magnetoencefalografii (MEG), która pozwala śledzić pole magnetyczne powstające w wyniku elektrycznej czynności neuronów.

U osób z depresją, które wykonywały wcześniej zadanie angażujące funkcje pamięci roboczej (w założeniu zadania te nie angażują odpowiedzi emocjonalnej) i u których obszar pgACC był przy tym najmniej aktywny, odnotowana poprawa po zaaplikowaniu ketaminy była największa. Wyniki innych badań z kolei sugerowały, że u niektórych pacjentów z depresją obszar ten cechuje się wysoką aktywnością przy wykonywaniu zadań zawierających treści nasycone emocjonalnie (oglądanie przerażonych twarzy)  i właśnie u tych pacjentów ketamina cechowała się wyższą skutecznością. Zestawienie tych doniesień sugeruje, że niski poziom aktywności przy wykonywaniu zadań umysłowych (nie angażujących emocji) oraz wysoka aktywność pgACC w odpowiedzi na treści nasycone emocjonalnie pozwala przewidywać, że dana osoba pozytywnie zareaguje na ketaminę.

W badaniach sprawdzono również, czy aktywność okolic pgACC znajdowała odzwierciedlenie  w jednoczesnej aktywności ciała migdałowatego - jądra kresomózgowia, które odgrywa rolę w przebiegu procesów emocjonalnych. U osób, u których występowała ścisła synchronizacja aktywności obu ośrodków w czasie wykonywania zadań pamięciowych, wrażliwość na ketaminę była słabsza.

Badania prowadzone w ramach wewnętrznego programu badawczego National Institute of Mental Health pod kierunkiem Giacomo Salvadore i Carlosa Zarate miały na celu ustalenie, czy aktywność okolicy pgACC oraz stopień jej funkcjonalnego powiązania z ciałem migdałowatym mogą pełnić rolę  jako znaczniki czy też biomarkery do przewidywania reakcji pacjenta na zastosowanie kuracji ketaminowej. Jeżeli osobie badanej damy do wykonania zadanie angażujące mózg w charakterystyczny sposób, możliwe staje się na tej podstawie ustalenie, czy dany obwód nerwowy funkcjonuje efektywnie. U ludzi zdrowych aktywność okolic pgACC zwiększa się przy wykonywaniu zadań zawierających treści emocjonalne, ale nie wtedy, gdy skupiają uwagę na wykonywaniu zadań emocjonalnie neutralnych. Osoby z depresją, u których wzorzec funkcjonowania pgACC był zbliżony do osób zdrowych, znacznie lepiej reagowały na leczenie ketaminą. Natomiast, jak zauważają autorzy, obwód neuronalny regulujący poziom nastroju, który był obiektem badań (pgACC - ciało migdałowate) pozostawał aktywny nawet wtedy, gdy pacjenci z depresją wykonywali zadania niezawierające treści emocjonalnych.

[Tłumaczenie i opracowanie: C. O. Reless. Przedruk za zgodą National Institutes of Health]

Źródło:
Study Shows Possibilities for Predicting How Patients Will Respond to Antidepressants