Kryminalistyka nadal, mimo wyraźnych postępów poczynionych w ostatnich latach, mocno opiera się próbom wyeliminowania czynnika ludzkiego w procesie decyzyjnym. Oznacza to, że zawsze istnieje możliwość podważenia wiarygodności przedstawianych przez nią dowodów poprzez odwołanie się do faktu, że ich wartość zależy nie tyle od obiektywnych wskaźników, co innych czynników związanych np. z osobą eksperta kryminalistyki, zaangażowanego w rozwiązanie sprawy. Problem ma niebagatelne znaczenie, gdy weźmiemy pod uwagę potencjalne konsekwencje, jakie wiążą się z ryzykiem wystąpienia błędu czy pomyłki eksperta zbierającego dowody w sprawach kryminalnych. Mogą one polegać zarówno na pociągnięciu do odpowiedzialności karnej osoby faktycznie niewinnej, jak oczyszczeniu z zarzutów sprawcy groźnego przestępstwa, korzystającego z dobrodziejstwa zasady domniemania niewinności.

Dowody "z odcisków palców", czyli oparte na daktyloskopii, polegają najczęściej na opinii eksperta, który w laboratorium kryminalistycznym porównuje ślady linii papilarnych z opuszków palców, ujawnione i zabezpieczone na miejscu zdarzenia, z utrwalonym wzorcem odbitki linii papilarnych, pobranych od osoby podejrzanej. Ślady linii papilarnych powstają na miejscu zdarzenia najczęściej przypadkowo na powierzchni różnych przedmiotów, ich jakość jest często niska, a tożsamość ich "autora" pozostaje niepewna lub nieznana; odbitki wzorcowe są z kolei pobierane w kontrolowanych warunkach od osoby, której tożsamość jest ustalona. Współcześnie tradycyjną metodę pobierania wzorcowych śladów linii papilarnych, wykorzystującą proszek lub atrament i papier, coraz częściej wypierają lub uzupełniają skanery elektroniczne.

Rolą eksperta od daktyloskopii jest porównanie obu śladów. Mimo postępów techniki ciągle istotną rolę w wykonaniu tego zadania odgrywa bardziej doświadczenie eksperta niż bazowanie na obiektywnych wskaźnikach ilościowych, które pozwalałyby na ustalenie pewnych ściśle określonych progów, wystarczających do podjęcia trafnej decyzji. W związku z tym, mimo szerokiego zastosowania tej techniki, co jakiś czas podnoszone są wątpliwości dotyczące jej trafności i rzetelności. Mając je na uwadze, amerykańska National Research Council of the National Academies, a także środowiska związane z naukami prawnymi i sądowymi w Stanach Zjednoczonych podejmują wysiłki, by problematyka trafności i rzetelności ustaleń przedstawianych przez ekspertów w dziedzinie daktyloskopii stała się przedmiotem systematycznych badań naukowych.

Wyniki badań nad tym złożonym problemem, w których wykorzystano typowo empiryczne podejście, opublikowano niedawno na łamach Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS).

W badaniach wzięło udział 169 ekspertów daktyloskopii, z których każdy porównywał około 100 par śladów linii papilarnych, pobranych w warunkach zbliżonych do tych panujących zawyczaj w miejscu zdarzenia i odcisków wzorcowych, pochodzących z zestawu 744 odpowiadających sobie par odcisków linii papilarnych.

W toku badań pięciu ekspertom zdarzyły się błędne rozpoznania śladów linii papilarnych pobranych z miejsca zdarzenia jako pochodzących od osoby, od której pobrano ślad wzorcowy. Ryzyko błędnego pozytywnego rozpoznania w całej próbie wynosiło jednak zaledwie 0,1%. Dla porównania, aż 85% ekspertów popełniło co najmniej jeden błąd, który polegał na odrzuceniu śladów linii papilarnych pobranych z miejsca zdarzenia jako nienależących do osoby, od której pobrano ślad wzorcowy. Ostrożność ekspertów wyrażała się w prawdopodobieństwie popełnienia tego rodzaju błędu na poziomie 7,5%.

Gdy porównania były dokonywane niezależnie przez co najmniej dwóch ekspertów, możliwe okazało się niemal pełne wyeliminowanie błędów pozytywnego rozpoznania i większości błędów polegających na zanegowaniu podobieństwa.

Niestety, eksperci zbyt często różnili się zdaniem na temat tego, czy jakość materiału pobranego z miejsca zdarzenia była wystarczająca do podjęcia jednoznacznej decyzji. Różnili się również istotnie pod względem indywidualnego poziomu kompetencji i indywidualnymi skłonnościami do podejmowania decyzji ryzykownych.

[tłum./oprac. C. O. Reless]

Referencje dokumentu: Ulery et. al. (2011) Accuracy and reliability of forensic latent fingerprint decisions. PNAS Early Edition - Supporting Information