W zoo Furuvik w Szwecji mieszka Santino, szympans, o którym w 2009 r. usłyszał świat, ponieważ gromadził on kamienie i przygotowywał betonową amunicję, aby ciskać nią w odwiedzających zoo. Rzucanie kamieniami to jednak nie wszystko na co stać Santino. W toku nowych badań odkryto, że cieszący się złą sławą szympans znalazł nowatorskie sposoby na oszukiwanie odwiedzających. Odkrycia zaprezentowane w czasopiśmie PLoS ONE sugerują, że szympans jest w stanie wyobrażać sobie przyszłe zachowania i działania innych, kiedy nie są obecni, skutecznie wywołując przyszłe zdarzenie, a nie jedynie przygotowując się na nie. Wyniki mogą wskazywać na to, że szympansy ponownie łączą epizodyczne wspomnienia w swoich symulacjach percepcyjnych.

Naukowcy z Uniwersytetu w Lund, Szwecja, przeanalizowali zdolność szympansa do złożonego planowania. Zaobserwowali, że szympansy, które, zgodnie z przekonaniem ekspertów, są najbliższymi krewnymi ludzi w królestwie zwierząt, dysponują umiejętnością zmyślnego i zręcznego oszukiwania innych.

Zachowanie Santino pobudziło ciekawość naukowców, ponieważ zaplanował podstęp, kiedy w zasięgu jego wzroku nie było człowieka. W skrócie, szympans zrealizował swój plan bez uzyskania bezpośredniej, dostrzegalnej reakcji swojego celu, którym w tym przypadku, byli ludzie odwiedzający zoo.

Santino stał się sławny na całym świecie w 2009 r., kiedy odwiedzający zoo stali się celem jego kamiennych i betonowych pocisków. Naukowcy sądzili wówczas, że to zachowanie było przykładem spontanicznego planowania przyszłego zdarzenia. Zatem jego stan psychiczny był wyraźnie odmienny od jego późniejszych pokazów agresji.

Większość naukowców od dawna żywi przekonanie, że tego typu zdolności kognitywne są właściwe jedynie człowiekowi. Na potrzeby badań, naukowcy zebrali bardziej szczegółowe dane na temat zachowań Santino dotyczących rzucania pociskami w sezonie 2010.

Odkryli, że Santino nie tylko nie zaniechał, a wręcz rozwinął swoje wcześniejsze zachowania związane z ukrywaniem pocisków, aby je wykorzystać później w pokazach agresji. Szympans wykazał się również pomysłowością w korzystaniu z kryjówek - wykonanych z siana oraz naturalnych (np. skał).

Aby przetestować Santino, zespół umieścił osoby biorące udział w badaniach na terenie dla odwiedzających. Szympans mógł rzucać swoje pociski zanim ludzie mieli szansę umknąć. Santino przygotował kryjówki, kiedy nie było odwiedzających i rzucał pociski, kiedy się ponownie pojawili. W czasie obserwacji szympansa naukowcy odkryli, że Santino preferował ukrywanie swoich pocisków. Łączył jednak konsekwentnie dwie strategie: ukrywał pocisk i powstrzymywał pokazy dominacji, które inaczej poprzedzały rzuty.

"Wedle naszej sugestii planowanie potencjalnego, przyszłego zachowania innych może być zasadniczo przeprowadzone w oparciu o oddzielny, percepcyjny konstrukt zachowań doświadczonych wcześniej w odmiennych okolicznościach" - czytamy w artykule. "Nie jest zatem potrzebna teoria, taka jak rozumowanie na temat stanów psychicznych innych. Zachowanie może zostać "odczytane" na podstawie symulacji percepcyjnych (bez konieczności wyobrażania sobie stanów psychicznych innych nawet w celu utworzenia konstruktów - wystarczy wyuczony katalog behawioralny). To, co leży u podstaw symulacji percepcyjnych potencjalnych, przyszłych zdarzeń, co nadaje im [...] postać, stanowi niezwykle interesujące zagadnienie, wykraczające poza zakres rozważań tych badań".

Naukowcy twierdzą, że potrzebne są dalsze prace, aby ustalić, czy szympansy i inne małpy człekokształtne są w ogóle zdolne do planowania podstępu w przyszłości oraz czy są w stanie tworzyć wyobrażenia przyszłych zachowań innych, których nie ma w polu widzenia.

Referencje dokumentu: Osvath, M. and Karvonen, E., 'Spontaneous Innovation for Future Deception in a Male Chimpanzee', PLoS ONE 7(5): e36782, 2012. doi:10.1371/journal.pone.0036782. Źródło: CORDIS. Ilustracja: Jim Epler na Flickr na licencji Creative Commons.