(25-cio lecie „encykliki słowiańskiej")

2.czerwca 2010 roku minęła 25 rocznica ogłoszenia przez Jana Pawła II encykliki Slavorum apostoli. Skierowano ją do hierarchii i wszystkich wiernych chrześcijan w milenium rocznicy działania na terenach współczesnej Europy Środkowej śś. Cyryla i Metodego ^{[ 1 ]}. Ten dokument ma zarówno wymiar eklezjalny jak i społeczny, ewangelizacyjny jak i polityczny, eschatologiczny jak i kulturowo-cywilizacyjny. Niezwykle to ważny, a trochę zapomniany, dokument Stolicy Apostolskiej. I nie tyle w kontekście poruszanej tematyki, przebrzmiałej i wyblakłej, ale przede wszystkim w perspektywie zamierzeń Kościoła katolickiego i wymiaru jego doktryny.

To właśnie ów kontekst jest zapominany, wstydliwie przemilczany (z wielu powodów, przede wszystkim kulturowych i politycznych — zwłaszcza w Polsce) i skazuje ten dokument papieski sprzed ćwierćwiecza na niebyt. Dlaczego tak się stało? Przyczyn jest wiele.

Slavorum apostoli (apostołowie Słowian) to 4 w kolejności encyklika Jana Pawła II poświęcona w całości misji chrystianizacyjnej prowadzonej w IX w. przez dwóch zakonników bizantyjskich (czczonych aktualnie zarówno przez wyznawców prawosławia jak i katolików) na obszarach dzisiejszej Słowacji, Czech i Węgier (terytorium na którym rozprzestrzeniła się forma obrzędowości wschodnio-chrześcijańskiej to oprócz ww. rejonów zachodnia Rumunia, część Chorwacji, wschodnia i północna Austria, południowe części Małopolski i Śląska, Łużyce oraz Ukraina Zakarpacka). To były m.in. tereny znane w historii jako państwo Wielkomorawskie, gdzie we wczesnym średniowieczu (IX i początek X wieku) powstało i funkcjonował kraj Słowian pod władzą rodzimej dynastii Mojmirowiczów.

Epizod z istnieniem państwa Wielkomorawskiego jest niesłychanie istotnym dla historii chrześcijaństwa w tej części Europy. A także dla stosunków między odrębnymi obrządkami oraz ich wyznawcami — wschodnim, (ortodoksyjnym, przyporządkowanym, Konstantynopolowi), a zachodnim (spoglądającym na Rzym i papieża). Misja i dokonania w sferze liturgii, rytu, a nade wszystko w formie języka obrzędowego (stworzenie tzw. języka staro cerkiewno-słowiańskiego) przez śś. Cyryla i Metodego było wydarzeniem epokowym zarówno w wymiarze antropologiczno-kulturowym, historycznym, eklezjalnym jak politycznym.

Ówczesne Morawy — nazwa ta wywodzi się od niemieckiego słowa Maehren („kresy"), które leżały na wschód od Imperium Karola Wielkiego — to pierwsza, zorganizowana, historycznie udokumentowana państwowość słowiańska w Europie. Od początków wieku VIII stały się te tereny miejscem nieśmiałej ewangelizacji z terytorium dawnego imperium karolińskiego (najprawdopodobniej z Bawarii - Regensburg, Passau ^{[ 2 ]}, jak również z położonego na południu Salzburga)). "Na początku wieku IX panujący tu książę został najprawdopodobniej ochrzczony przez niemieckiego biskupa, a w Nitrze dokonano konsekracji kościoła. Jednak w 862 r. w odpowiedzi na prośbę skierowaną do Konstantynopola, na Morawy wyruszyła misja pod przewodnictwem dwóch braci, Konstantyna i Michała, znanych jako świeci Cyryl i Metody. Metody był wcześniej namiestnikiem jednej ze słowiańskich prowincji cesarstwa bizantyjskiego, natomiast Cyryl — dyplomatą" ^{[ 3 ]}.

Jak więc widać rywalizacja między Konstantynopolem, a Rzymem trwała w najlepsze i była prowadzona na wszystkich szczeblach i płaszczyznach, na religijnym przede wszystkim. Religia była w owym czasie (a czy potem nie działo się tak również?) tożsama z polityką i wpływami, władzą polityczną, korzyściami materialnymi i posiadaniem ziemi (podstawa ustroju feudalnego).

Ponadto konflikt między kościołem rzymskim (rządzonym wówczas przez ambitnego, autokratycznego i zdecydowanego do powiększania swej władzy papieża Mikołaja I ^{[ 4 ]} zwanego „Wielkim" — 858-867), a patriarchatem konstantynopolitańskim kierowanym przez analogicznie ambitną, rządną władzy, pełną wyniosłości osobę, popieraną przez cesarza Michała III Metystesa (842-867), jakim był Focjusz I „Wielki" (856-867 i 877-886) pogłębiał się coraz bardziej — zarówno z przyczyn teologiczno-doktrynalnych (m.in. tzw. filioque,sposób produkcji konsekrowanego chleba, mieszanie się papiestwa do jurysdykcji kościelnej w Bułgarii itd.) jak i politycznych (strefy wpływów obu metropolii). Doprowadza to do czasowej, choć znaczącej w stosunkach na linii Rzym-Konstantynopol, tzw. „schizmy focjańskiej".

Trzeba tu jednak dodać, iż prawosławie uznaje Focjusza I za świętego z racji wielkich — swoim zdaniem — zasług dla ortodoksji. Chodzi właśnie o twardy i nieprzejednany opór przeciwko uzurpacji papiestwa do centralizmu, rządów autokratycznych w formie papo-cezarystycznej nad innymi biskupami (ortodoksi uznawali biskupa Rzymu za Primus Inter Pares ^{[ 5 ]} wśród ówczesnego episkopatu światowego), o rozszerzanie i umacnianie wiary w obrządku wschodnim itd. (dopiero w drugiej kolejności podnosi się zasługi Focjusza na niwie teologiczno-filozoficzno-eklezjalnej).

Cyryl i Metody realizując misję chrystianizacji Słowian nad Dunajem, Wagiem, Cisą i górną Wisłą (a może i nad Odrą, Morawą i Thayą) działali przede wszystkim w imieniu cesarza bizantyjskiego (jako jego wysocy urzędnicy i jednocześnie plenipotenci zarówno w sprawach polityki jak i wiary religijnej), który wg ówczesnych realiów (i prawodawstwa rzymskiego oraz wczesno-chrześcijańskiego) był reprezentantem boga na ziemi.

Ten aspekt jest skrzętnie omijany we wszystkich omówieniach dotyczących zarówno misji Braci Sołuńskich (jak nazywa ich Jana Paweł II w swojej encyklice ^{[ 6 ]}) jak i przy okazji refleksji nad historycznym, społecznym, religioznawczym i kulturowym wymiarem działalności Cyryla i Metodego. Nie wspomina się też o nim w samej encyklice.

Trzeba tu jeszcze nadmienić, że Cyryl i Metody są twórcami języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (tzw. głagolicy ^{[ 7 ]}, będącego w okresie późniejszym płaszczyzną wyjścia dla formowania się języków Słowian wschodnich i południowych: serbo-chorwackiego, serbo-łużyckiego, słoweńskiego, słowackiego, czeskiego, morawskiego, dzisiejszego — bułgarskiego i macedońskiego, ruskiego — a później ukraińskiego, rosyjskiego, białoruskiego. Będąc urzędnikami w rodzinnej Tessalonice (drugie miasto Bizancjum, wielokulturowe z przewagą ludności słowiańskiej mówiącej językiem proto-macedońskim) stykali się z pierwotnymi dialektami Słowian zamieszkującymi te tereny i na tej bazie (oraz w oparciu o swoje urzędnicze doświadczenia) stworzyli ów język oraz alfabet (konstruowany z kolei na grece). Novum było jednak to, iż języka tego użyli do liturgii oraz rytuałów religijnych tworzonego od podstaw na terenach państwa Wielko-morawskiego nowego kościoła chrześcijańskiego. Przetłumaczyli i opublikowali także w tym języku Biblię (oraz inne dokumenty eklezjalne) co było niesłychaną na owe czasy „herezją", ale jednocześnie — niebywałym eksperymentem.

Jak pisze z żalem o fiasku tej inicjatywy (w perspektywie czasu i historii) badacz dziejów Kościoła ks. M. Maliński "znaleźli oni (Cyryl i Metody — rscz) u swoich wiernych ogromną sympatię i wdzięczność, u władców zrozumienie i poparcie. Szkoda tylko że ich dzieło, ich koncepcja chrześcijaństwa zostało zdławione" ^{[ 8 ]}. Warto byłoby tylko dodać przy okazji (to dotyczy także tekstu samej encykliki) kto ponosi winę za owe fiasko i jakimi metodami, z czyich rozkazów i inicjatywy, zniszczono, wykorzeniono, podeptano brutalnie ten eksperyment.

W tamtej epoce, w Kościele rzymskim (a przede wszystkim frankońskim i niemieckim — wiodące wówczas na Zachodzie) obowiązywał kanon, iż liturgia, obrzędy, a przede wszystkim Pismo Święte, mogą być podawane wiernym jedynie w trzech językach: hebrajskim, greckim i po łacinie. Odstępstwa od tej normy uważane były za wyjątkową i podlegającą karze „herezję". M.in. z tego tytułu obaj Bracia Sołuńscy trafili do więzień biskupich: w Salzburgu, a później bp. Wichinga (pierwszy wg oficjalnych wykazów katolicki biskup Nitry — 880-891) ^{[ 9 ]} który jawi się z przekazów historycznych jako jeden z głównych prześladowców i adherentów wpływów bizantyjskich na Morawach i w Europie Środkowej. Można domniemać, iż oba obrządki nakładały się na siebie, funkcjonowały obok siebie, współżyły. Zresztą chyba ludność ewangelizowana i niedawno ochrzczona nie rozróżniała subtelnych niuansów obu oddzielnych już (w tamtym czasie) Kościołów i porządków. Jedności w tym dziele — jak chce tego autor encykliki — na pewno nie było. Raczej ostra konkurencja, rywalizacja dwóch ośrodków władzy.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Irańska mafia klechów Projekt Motywacja

Zobacz komentarze (5)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Liczba tekstów na portalu: 129  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Return Pana Boga