|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
| |
Złota myśl Racjonalisty: "Pokarmem umysłu jest poznawanie. Żądza nie trwania czy przetrwania, jak mówisz, lecz pędu, postępu, odkrywania nowych prawd, wydobywanie ich z głębin ziemi, z tkanki roślin, z atomów i z bezmiarów gwiazd, z własnych myśli wreszcie. Poznawanie wszechświata, poznawanie siebie i poznawanie swojej roli we wszechświecie. Tu jest źródło wszelkiej wiedzy, tu kryje się motor nauki. I jakże możesz zmusić.. | |
| |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe » Orzeczenia, uchwały i glosy
Orzeczenia Komisji Majątkowej -uchwała SN 27IX1996
Uchwała
Sądu Najwyższego — Izba Cywilna z dnia 27 września 1996 r. (III CZP 96/96)
Przewodniczący: sędzia SN S.
Dmowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: G. Filcek, K. Kołakowski.
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa
Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego w W. przeciwko Skarbowi Państwa — Wojewodzie (...) i Kierownikowi Urzędu Rejonowego w P. o zapłatę, po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 27 września 1996 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, postanowieniem z dnia 13
czerwca 1996 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 kpc: "1. Czy ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U.
1989 r. Nr 29 poz. 154 ze zm.), uchylająca stosowanie innych przepisów w sprawach nią uregulowanych (art. 75 ust. 2), wyklucza dochodzenie roszczeń związanych z przywróceniem kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości
wymienionych w art. 61 ust. 1 i 2 tej ustawy poza trybem „postępowania
regulacyjnego", w razie odpowiedzi negatywnej
2. Czy przywrócenie własności nieruchomości kościelnej
osobie prawnej w powyższym trybie powoduje z mocy prawa wygaśnięcie użytkowania, o którym mowa w art. 2 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie
ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr
79 poz. 464 ze zm.) i niezależnie od przesłanek określonych w § 15 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1991 r. w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości
(Dz. U. 1991 r. Nr 72 poz. 311 ze zm.) pozwala na dokonanie rozliczenia między
właścicielem gruntu a użytkownikiem na zasadach określonych w przepisach
tego rozporządzenia?",
podjął następującą uchwałę.
Orzeczenie Komisji Majątkowej,
działającej na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz.
154 ze zm.), przywracające kościelnej osobie prawnej własność nieruchomości,
zawierające rozstrzygnięcie w przedmiocie użytkowania tej nieruchomości
przez dotychczasowego użytkownika oraz o obowiązku zwrotu poniesionych przez
niego nakładów, wyłącza możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu użytkowania
również między tym użytkownikiem i Skarbem Państwa.
Uzasadnienie
Zagadnienie prawne przedstawione w niniejszej sprawie Sądowi Najwyższemu przez Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyłoniło
się na tle następującego stanu faktycznego:
Orzeczeniem (z dnia 20 października
1992 r.) Komisji Majątkowej, działającej na podstawie ustawy z dnia 17 maja
1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 154 ze zm.), przywrócono Zgromadzeniu "Sługi
Jezusa" w W. własność nieruchomości zabudowanej, położonej w P. przy
ul. Chopina nr 1a, jednocześnie zobowiązano to Zgromadzenie do zapłaty Zarządowi
Głównemu Związkowi Nauczycielstwa Polskiego — dotychczasowemu użytkownikowi
nieruchomości (Związek otrzymał nieruchomość w użytkowanie na podstawie
decyzji b. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej — Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w P. z dnia 17 sierpnia 1964 r. L.dz. GKM-Z-11d/16/64) kwoty 420
353 658 (starych) zł "z tytułu zwrotu nakładów poniesionych przez
Związek Nauczycielstwa Polskiego na nieruchomości opisanej w pkt 1". Tym
samym orzeczeniem ustanowiono na rzecz Związku prawo nieodpłatnego użytkowania — do dnia 31 marca 1993 r. części pomieszczeń znajdujących się w budynku
oraz zobowiązano Zarząd Główny ZNP do wydania Zgromadzeniu pozostałych
pomieszczeń. W ostatnim punkcie sentencji orzeczenia zamieszczono klauzulę, że
orzeczenie "nie narusza praw Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa w W. do dochodzenia w trybie i na zasadach ogólnie obowiązujących przepisów
prawa ewentualnie innych roszczeń wynikających z decyzji byłego Prezydium
Miejskiej Rady Narodowej w P. z dnia 17 sierpnia 1964 r. L.dz.
GKM-Z-11d/16/64".
Po zakończeniu postępowania
przed Komisją Majątkową, toczącego się z udziałem Zgromadzenia jako
wnioskodawcy oraz Wojewody (...), Prezydenta Miasta P. i Związku Nauczycielstwa
Polskiego jako uczestników postępowania, Zarząd Główny Związku
Nauczycielstwa Polskiego wystąpił do Sądu Wojewódzkiego w Przemyślu z powództwem
przeciwko "Wojewodzie (...)" (w rzeczywistości przeciwko Skarbowi Państwa) z żądaniem alternatywnym zasądzenia kwoty 6 miliardów złotych (sprzed
denominacji) lub nakazania "przyznania nieruchomości zabudowanej w P. o podobnej lokalizacji".
Sąd Wojewódzki w Przemyślu
po rozpoznaniu sprawy z udziałem dwóch organów reprezentujących pozwany
Skarb Państwa (postanowieniem z dnia 4 sierpnia 1993 r. — powołując się na
art. 194 § 1 kpc — wezwał "do udziału w sprawie w charakterze
pozwanego Kierownika Urzędu Rejonowego w P.") wyrokiem z dnia 15 grudnia
1995 r. zasądził stronie powodowej kwotę 546 133 zł 02 gr od "Skarbu Państwa — Kierownika Urzędu Rejonowego w P.". Orzekł też o odsetkach i kosztach
procesu. W pozostałym zakresie oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie,
rozpoznając sprawę na skutek rewizji obu stron, przedstawił Sądowi Najwyższemu
do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji, zaznaczając
wyraźnie, że o rozważanie kwestii ujętej w pkt 2 wnosi tylko na wypadek
udzielenia odpowiedzi negatywnej na pytanie pierwsze.
Sąd Najwyższy zważył, co
następuje:
Przedstawione przez Sąd
Apelacyjny w Rzeszowie zagadnienie prawne (czy też dwa różne zagadnienia)
rzeczywiście trudno uznać za nie budzące wątpliwości. Przeciwnie, wątpliwości, i to poważne, wynikają zarówno z faktu, że ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej jest
aktem prawnym normującym zagadnienia szczególne i przewidującym załatwianie
spraw majątkowych w szczególnym trybie, jak i z faktu, iż sprawy tego rodzaju
nie występowały dotychczas w praktyce sądowej, w tym i w orzecznictwie Sądu
Najwyższego.
Trafnie też Sąd Apelacyjny
podkreślił, że potrzeba rozważenia zagadnienia prawnego, ujętego w punkcie
drugim sentencji postanowienia przedstawiającego zagadnienie Sądowi Najwyższemu,
będzie zachodziła tylko w razie zajęcia stanowiska, że orzeczenie Komisji
Majątkowej, powołanej omawianą ustawą, nie wyłącza możliwości
dochodzenia na drodze sądowej roszczeń z tytułu użytkowania nieruchomości
(przed jej zwrotem Kościołowi) między innymi osobami niż Skarb Państwa i Kościół.
Jednakże pytanie pierwsze sformułowane zostało w sposób zbyt ogólny, nie
uwzględniający stanu faktycznego występującego w sprawie. W stanie
faktycznym nie chodzi bowiem o to, czy tracą moc inne akty prawne w sprawach
uregulowanych ustawą, jak stanowi to powołany przez Sąd Apelacyjny art. 75
ust. 2 ustawy, lecz o to, czy po rozstrzygnięciu przez Komisję Majątkową
(zespół orzekający) sprawy dotyczącej przywrócenia kościelnej osobie
prawnej własności nieruchomości, wygaśnięcia użytkowania i rozliczenia z tytułu nakładów poniesionych na użytkowaną nieruchomość możliwe jest
dochodzenie roszczeń z tytułu użytkowania między osobami biorącymi udział w postępowaniu przed Komisją Majątkową w sytuacji, gdy orzeczenie nie
zawiera wyraźnego rozstrzygnięcia o wzajemnym ich stosunku. Dlatego Sąd Najwyższy
dostosował treść uchwały do problemu występującego w sprawie i mającego
znaczenie dla rozpoznania środka zaskarżenia. Udzielając odpowiedzi
pozytywnej co do istoty zagadnienia występującego w sprawie, uznał za
bezprzedmiotowe zajmowanie się kwestiami ujętymi w pytaniu drugim.
Podejmując uchwałę o treści
przytoczonej w sentencji, Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:
Przepisy działu czwartego
rozdziału pierwszego (art. 60-71) ustawy z dnia 17 maja 1989 r. regulują całościowo
sprawy majątkowe Kościoła Katolickiego. Dla załatwiania tych spraw
ustawodawca przewidział dwa pozasądowe tryby postępowania. Mianowicie, tryb
administracyjny dla stwierdzenia, że nieruchomości lub ich części, pozostające w dniu wejścia w życie ustawy we władaniu kościelnych osób prawnych, stały
się ich własnością (art. 60 ust. 5), i tryb przed Komisją Majątkową,
nazwany postępowaniem regulacyjnym w przedmiocie przywrócenia kościelnym
osobom prawnym własności nieruchomości upaństwowionych (art. 61-63). Z całokształtu
unormowań zawartych w omawianej sprawie wynika przy tym, że tak w postępowaniu
administracyjnym, jak i w postępowaniu regulacyjnym, prowadzonym przed Komisją
Majątkową, powinny brać udział (i w konkretnym wypadku udział taki brały)
wszystkie osoby zainteresowane i że rozstrzygnięcie powinno obejmować
wszystkie roszczenia tak z zakresu stosunków prawnorzeczowych, jak i obligacyjnych; w niniejszej sprawie orzeczenie Komisji Majątkowej rozstrzyga
nie tylko o żądaniu Zgromadzenia przywrócenia mu własności nieruchomości,
ale również o prawie użytkowania tej nieruchomości i o rozliczeniach z tytułu
użytkowania. Orzeczenie Komisji, znajdujące podstawę prawną w ustawie,
doprowadziło do wygaśnięcia użytkowania przysługującego uprzednio Związkowi
Nauczycielstwa Polskiego, które to użytkowanie zmieniło — z mocy art. 2
ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464 z późn. zm.) — swój
dotychczasowy charakter (ustawodawca postanowił, iż do tego rodzaju użytkowania
nie stosuje się przepisów o użytkowaniu, lecz wprost, a nie "odpowiednio",
"przepisy dotyczące zarządu"). Doprowadziło to również do wyłączenia
możliwości dochodzenia od Skarbu Państwa przez dotychczasowego użytkownika
roszczeń związanych z użytkowaniem. W zaistniałej sytuacji nie ma
zastosowania § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu
nieruchomości (Dz. U. 1991 r. Nr 72 poz. 311 ze zm.). Przewiduje on bowiem -
poza przypadkiem wygaśnięcia zarządu w związku z oddaniem nieruchomości w zarząd innej jednostce, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca — jedynie
rozliczenie między dotychczasowym zarządcą i właścicielem gruntu. Tymczasem
po zapadnięciu orzeczenia Komisji Majątkowej Skarb Państwa przestał być właścicielem
gruntu, a stało się nim Zgromadzenie "Sługi Jezusa", z którym
rozliczenia dokonała już Komisja Majątkowa.
W tym stanie faktycznym można
więc przyjąć, że inne akty prawne utraciły — jak to stanowi art. 75 ust. 2
powołanej ustawy z dnia 17 maja 1989 r. — moc.
Podstaw do dochodzenia przez
powodowy Związek Nauczycielstwa Polskiego od Skarbu Państwa roszczeń nie może
stanowić zamieszczony w orzeczeniu Komisji Majątkowej zapis, że nie narusza
ono prawa Związku do dochodzenia — na zasadach ogólnie obowiązujących
przepisów — "ewentualnie innych roszczeń wynikających z decyzji byłego
Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w P. z dnia 17 sierpnia 1964 r. L.dz.
GKM-Z-11d/16/64". Stosowanie bowiem "ogólnie obowiązujących
przepisów prawa" nie wchodzi w grę, a klauzuli zamieszczonej w orzeczeniu nie można w żadnym wypadku potraktować jako zobowiązania się
Skarbu Państwa do zaspokojenia jakichś roszczeń (nie sprecyzowanych — "ewentualnych")
powodowego Związku.
Podstawy do uwzględnienia powództwa
nie można dopatrzeć się również w treści art. 61 ust. 4 pkt 3 powołanej
ustawy z dnia 17 maja 1989 r., zgodnie z którym regulacja nie może naruszać "praw
nabytych przez niepaństwowe osoby trzecie, w szczególności przez inne kościoły i związki wyznaniowe oraz rolników indywidualnych". To postanowienie
ustawy odnosi się do samej regulacji, a nie do rozliczeń z nią związanych i oznacza, że przedmiotem regulacji, w znaczeniu przywrócenia własności kościelnej
osobie prawnej, nie może być nieruchomość, którą w tzw. międzyczasie
rozporządzono w sposób wymieniony w tym przepisie, a więc nieruchomość, w stosunku do której Skarb Państwa utracił prawo rozporządzania.
Podkreślić należy, że postępowanie
sądowe tak w przedmiocie przywrócenia kościelnej osobie prawnej własności
nieruchomości, jak i co do rozliczeń z tytułu użytkowania mogłoby się
toczyć jedynie w przypadku przewidzianym w art. 64 cyt. ustawy, a więc gdyby
Komisja Majątkowa nie wydała orzeczenia w przedmiocie uregulowania własności. W takim wypadku o stosowaniu art. 75 ust. 2 cyt. ustawy nie można byłoby mówić.
Z przedstawionych względów Sąd
Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną w sentencji (art. 391 kpc w brzmieniu
obowiązującym do dnia 1 lipca 1996 r. w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. — Dz. U. 1996 r. Nr 43 poz. 189).
[OSNC 1997/1 poz. 7; OSP 1997/2 poz. 38; Prokuratura i Prawo — dodatek
1997/1 poz. 28]
« Orzeczenia, uchwały i glosy (Publikacja: 29-08-2003 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 2648 |
|