Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało na tle stwierdzonej przez Sąd Wojewódzki rozbieżności pomiędzy tytułem ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. 1950 r. Nr 9 poz. 87) a treścią tej ustawy. W szczególności w tytule ustawy mówi się o przejęciu przez Państwo "dóbr martwej ręki", które to pojęcie w doktrynie obejmuje wszelkie nieruchomości (rolne i miejskie) należące do Kościoła i jego jednostek organizacyjnych, natomiast w samej treści ustawy mowa jest jedynie o nieruchomościach ziemskich.

Rozpoznając to zagadnienie należy przede wszystkim stwierdzić, że przedmiotem stosowania jest przepis prawny, tj. zawarta w akcie normatywnym wypowiedź wyodrębniona w pewną całość (artykuł, paragraf, ustęp, zdanie itd.). Jeżeli więc między tytułem aktu normatywnego a treścią przepisów zawartych w tym akcie zachodzą rozbieżności świadczące o tym, że tytuł aktu normatywnego został w stosunku do treści objętych tym aktem przepisów ujęty zbyt szeroko lub zbyt wąsko, to o stosowaniu przepisu prawnego decyduje jego treść przy uwzględnieniu zasad wskazanych w art. 4 kc. Oczywiście w wypadku niejasności przepisu tytuł aktu normatywnego może być pomocny przy tłumaczeniu i stosowaniu tegoż przepisu.

Wychodząc z tego założenia należy stwierdzić, że aczkolwiek tytuł wspomnianej ustawy mówi o przejęciu przez Państwo "dóbr martwej ręki" w ogólności, to jednak zarówno z jej preambuły jak i z treści przepisów wynika, że przejęciu ulegają wyłącznie nieruchomości rolne (ziemskie). W preambule mówi się, że ustawa ta ma m.in. na celu usunięcie "pozostałości przywilejów obszarniczo-feudalnych w dobrach martwej ręki", co wskazuje na to, że pozostałe "dobra martwej ręki" nie ulegają przejęciu przez Państwo. Dotyczące przejęcia przepisy art. 1-7 ustawy mówią wyłącznie o przejęciu nieruchomości ziemskich, które zgodnie z art. 1 i 2 przechodzą na własność Państwa wraz ze wszystkimi znajdującymi się na tych nieruchomościach budynkami, przedsiębiorstwami, zakładami oraz inwentarzem żywym i martwym. Należy więc uznać, iż tytuł ustawy został ujęty zbyt szeroko w stosunku do treści przepisów objętych tym aktem prawnym i że o zakresie przejęcia dóbr martwej ręki decyduje treść tych przepisów. Zgodnie z tym nieruchomości nierolnicze, niezależnie od ich miejsca położenia (miasto lub wieś), nie podlegają przejęciu w trybie tej ustawy.

Natomiast zarówno z preambuły określającej cel ustawy, jak i z przepisu art. 1 ust. 1 cyt. ustawy wynika, że przejęciu przez Państwo podlegają wszystkie nieruchomości rolne związków wyznaniowych z wyjątkami wskazanymi w art. 1 ust. 2 i 3. Miejsce położenia nieruchomości rolnej (miasto lub wieś) nie ma żadnego znaczenia. Ze względu na cel ustawy, która — jak wspomniano wyżej — zmierza do "usunięcia pozostałości przywilejów obszarniczo-feudalnych w dobrach martwej ręki", przy wykładni użytego w ustawie pojęcia "dobra ziemskie" nie można się posługiwać nieadekwatnym w tym wypadku pojęciem "nieruchomości ziemskiej", określonym w § 1 rozp. wyk. Ministra Sprawiedliwości i Prezesa Głównego Urzędu Ziemskiego z dnia 12 września 1919 r. (M. P. 1919 r. Nr 206), do tymczasowego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 września 1919 r. normującego przenoszenie własności nieruchomości ziemskich (Dz. U. 1919 r. Nr 73 poz. 428), w myśl którego to przepisu za nieruchomości ziemskie uważane były nieruchomości położone poza granicami miast. Przyjęcie bowiem takiej wykładni przekreślałoby cel ustawy, pozostawiając związkom wyznaniowym nieruchomości rolne znajdujące się na terenie miast. Z tych względów przez użyte w ustawie z dnia 20 marca 1950 r. pojęcie "nieruchomości ziemskiej" należy rozumieć nieruchomość rolną w najszerszym tego słowa znaczeniu, a więc nieruchomość, która w dniu wejścia ustawy w życie była lub mogła być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Skoro więc zgodnie z art. 1 ust. 1 tej ustawy przejęciu na własność Państwa ulegają — z określonymi w ustawie wyjątkami — wszystkie takie nieruchomości, to należało uznać, że ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego dotyczy nieruchomości rolnych bez względu na miejsce ich położenia.

[OSNCP 1971/10 poz. 169; Nowe Prawo 1972/9 str. 1400]

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ustawa z 1950 o przejęciu dóbr martwej ręki Dobra martwej ręki: mniej znane dzieje Św.Majątków

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word