|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Religie i sekty » Socjologia religii
Dwa wielkie fundamentalizmy religijne: protestancki i muzułmański [2] Autor tekstu: Ilona Wojtarowicz
Muzułmański Bliski Wschód w wyniku modernizacji, która odbywała się
nierzadko przy pomocy agresji ze strony okupantów — generował bardziej
radykalne reakcje, niż środowisko protestanckie. Fundamentalizm muzułmański
narodził się zatem w zupełnie innych warunkach, niż protestantyzm, gdzie nie
było ucisku gospodarczego i politycznego, jak w krajach Bliskiego Wschodu. Nie
było też ludobójstwa i masakry. Tak więc, ruchy fundamentalistyczne w wyniku zaistniałej sytuacji
polityczno-gospodarczej zaczynają się radykalizować, powołując się oczywiście
cały czas na Koran, aczkolwiek interpretując go na różne sposoby.
Generalnie,
Koran mimo wielu interpretacji ma negatywny stosunek do wojny, zezwala jedynie
na wojnę w obronie własnej i zakazuje używania siły w imię religii.
Natomiast Kutb zniekształca tę ideę twierdząc, że tolerancja wobec
innych religii jest możliwa dopiero po ustanowieniu państwa muzułmańskiego.
Kutb, jak i inni przywódcy ruchów fundamentalistycznych powołuje się na Dżamala
ad Din al-Afghaniego, uważanego za ojca ideologii fundamentalistycznej. Głosił
on wyłączne prawo Boga do sprawowania władzy na ziemi — hakimijja,
oraz hasło dżdzilijji, czyli współczesnej niewiedzy, ignorancji, która
oznacza życie w oderwaniu od praw boskich, co powszechnie przypisuje się
obyczajowości i religijności ludzi Zachodu [ 19 ].
Początek największych zrywów fundamentalistycznych
przypada na lata siedemdziesiąte. Coraz częściej do głosu dochodzą
rozmaite, często niebezpieczne w skutkach interpretacje religii. Fundamentalizm
muzułmański od tego czasu koncentruje się na czterech wrogach islamu, tj.:
zachodnie chrześcijaństwo, komunizm, sekularyzm, syjonizm [ 20 ]. Szczególnie uwidacznia się tutaj antysemityzm, który uzasadniany
bywa wybranymi cytatami z Koranu, gdzie jest mowa o Żydach, którzy zbuntowali
się Prorokowi, natomiast wersety przychylne Żydom — są konsekwentnie
pomijane [ 22 ].
Na takim
gruncie ideologicznym stworzył swoje ugrupowanie Szukri Mustafa, który uważał
się za wybrańca Boga, był przekonany, iż urodził się po to, aby skierować
przyszłą historię muzułmanów na właściwą drogę, którą jest po prostu
Koran. W 1971 roku założył Stowarzyszenie Muzułmanów. Wycofali się
oni ze społeczeństwa, ażeby przygotować się do dżihadu [ 22 ].
Ważnym ugrupowaniem fundamentalistycznym, o którym
warto wspomnieć jest Hezbollah, który bynajmniej nie odżegnuje się od
działalności agresywnej, niemniej jednak zyskuje coraz większe poparcie ze
względu na działalność edukacyjno-charytatywną. Hezbollah, czyli Partia
Boga, Islamski Dżihad, to organizacja libańska, o nastawieniu antyizraelskim,
powstała w latach osiemdziesiątych. Ważną częścią tej organizacji jest
aparat bezpieczeństwa, który zajmuje się ochroną najważniejszych
duchownych. Słynie z zamachów i ataków międzynarodowych. Założycielem jest
Muhammad Husajn Fadl Allach. Stosują terror wobec prób uzyskania
zwierzchnictwa i ingerencji ze strony innych krajów [ 23 ]. Akcje terrorystyczne legitymizowane są dżihadem.
Podobne nastawienie ma Front Islamski, który jest uważany za największą
grupę przestępczą Egiptu. Ich ideologia jest bezwzględna — atakować
wszystko, co sprzeciwia się Koranowi.
Generalnie, fundamentaliści islamscy postrzegają cywilizację Zachodu
jako tę, która rości sobie prawo do roli dominanta we współczesnym świecie,
wysuwają pretensje do władz własnych krajów o to, iż ulegają one zbytnio
państwom zachodnim i próbują wprowadzić w islamskie rządy zachodnie wzorce,
co jest dla nich nie do zaakceptowania, ponieważ cywilizacja Zachodu jest
symbolem zła i degeneracji [ 24 ].
Sam fundamentalizm narodził się w środowiskach inteligenckich,
natomiast teraz szerzy się w większości wśród najniższych warstw społecznych i z pewnością niebagatelną rolę w werbowaniu do fundamentalistycznych (lub
pseudofundamentalistycznych) ugrupowań odgrywają charyzmatyczni przywódcy, którzy
posiadają umiejętności demagogiczne i odpowiednimi hasłami (odnoszącymi się
do konieczności poprawy sytuacji politycznej i gospodarczej kraju), potrafią
oddziaływać na biedne, uciskane masy [ 25 ].
Tak więc, fundamentalizm religijny, czy to w przypadku chrześcijaństwa,
czy islamu, jawi się jako forma religijności nowoczesnego świata. Fundamentalizm religijny zawsze powołuje się na źródła danej religii i żeby dostosować je do wymogów współczesności, próbuje takich
interpretacji Świętych Ksiąg, które uratowałyby „jądro", co jednak często
zaprzecza podstawowemu założeniu każdej religii — miłości do drugiego człowieka. Kwestia
praktyczna owych ruchów tzn. działalność — niejednokrotnie odbiega daleko od
owych źródeł, ponieważ mitologię zmienia się w ideologie polityczne.
Powoduje to zniekształcenie danej tradycji oraz coraz częściej tragiczne dla
jednostek i całych społeczeństw konsekwencje.
W przypadku
islamu — kwestia interpretacji tych źródeł — Koranu i dżihadu, jest
niezwykle skomplikowana i niebezpieczna. Większość badaczy uważa, że każdy
może dowolnie interpretować Koran, ponieważ nie ma w świecie muzułmańskim
specjalnej instancji, która by się tym zajmowała. Natomiast doktryna, dotycząca
dżihadu, zawiera treści tak różnorodne i niejednokrotnie sprzeczne ze
sobą, że na ich podstawie można udowodnić każdy pogląd, co też właśnie
czynią grupy terrorystyczne.
Postulaty
fundamentalistów przybierają czasem zniekształcone formy, posługują się
terrorem jako głównym i jedynym narzędziem poprawy sytuacji danego społeczeństwa.
Takich ugrupowań nie można uznawać za fundamentalizm religijny, ponieważ one
tylko wykorzystują fundamentalistyczne hasła, jako środek do uzyskania celów
politycznych. Dlatego nie wolno mylić ugrupowań terrorystycznych z fundamentalistycznymi.
Podobieństwa i różnice
Porównując fundamentalizm protestancki i islamski można zwrócić uwagę
na pewne podobieństwa. Są to mianowicie:
-
postulat
powrotu do źródeł, wynikający z potrzeby przywrócenia „upadającego" sacrum — jako reakcja na liczne przejawy nowoczesności, kryzys tradycyjnych wartości
duchowych
-
dosłowne
odczytywanie Ksiąg Świętych, co może implikować liczne deformacje
-
idea
teokratycznego państwa w oparciu o Księgi Święte, przekonanie o grzesznej
naturze ludzkiej, której zapobiec może aparat władzy oparty właśnie na
prawie boskim
-
angażowanie
się w obronę prawdziwej religii, co może przyjmować rozmaite formy (od
propagandy politycznej po akcje bardziej militarne)
-
potrzeba
autorytetu wyrażająca się poprzez ustawiczne powoływanie się na Źródła
lub charyzmatycznych przywódców
-
spiskowa
teoria dziejów, podział na „ my — oni"
-
millenaryzm, co jednak jest bardziej domeną
protestantyzmu, aczkolwiek możemy zauważyć takie tendencje w islamie
szyickim, gdzie oczekuje się przyjścia zbawiciela (Mahdiego) [ 26 ].
Można jeszcze
dodać swoisty antyekumenizm uznający wszelkie podziały za niezmienne
(narodowe, wyznaniowe, społeczne). Nie można w nie ingerować i zmieniać,
ponieważ ich autorem jest sam Bóg [ 27 ].
Mimo tych podobieństw, wskazać można również pewne zasadnicze różnice.
Wydaje się, iż kwintesencją fundamentalnego protestantyzmu jest
indywidualizm, prozelityzm, nacisk na ewangelizację i poszerzanie zasięgu
wyznawanej doktryny w formie indywidualnej, jak i bardziej „globalnej" w postaci rozmaitych organizacji (szkół, uniwersytetów). Jeśli natomiast
chodzi o fundamentalizm w islamie, to na pierwsze czoło wysuwa się społeczne
zaangażowanie w obronę religii, oraz działalność rewolucyjna i agresywna, będąca
następstwem braku niepodległości krajów muzułmańskich oraz niemożności
bycia muzułmaninem we współczesnym świecie. Różnice te, wynikają z odmiennych charakterów tychże religii, oraz przede wszystkich z różnych
warunków historyczno-politycznych, w których kształtowały się owe
fundamentalizmy.
BIBLIOGRAFIA:
-
D.Motak, Nowoczesność i fundamentalizm, Kraków 2002
-
A.
Mrozek-Dumanowska, Współczesne ruchy odnowy religijnej w krajach
pozaeuropejskich. Sześć rozpraw o fundamentalizmach w islamie, chrześcijaństwie,
judaizmie, religiach afrykańskich i indyjskich, Warszawa 1995
-
K. Armstrong, W
imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie,
Warszawa 2005
-
J. Zdanowski,
Bracia Muzułmanie i inni, Szczecin 1986
1 2
Przypisy: [ 23 ] A.Mrozek -
Dumanowska, op.cit. « Socjologia religii (Publikacja: 21-11-2007 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5628 |
|