 |
         |
|
 |
Filozofia » Filozofia społeczna Racjonalizm - ponowoczesność - humanizm [2] Reasumując trzeba stwierdzić za Z.Baumannem [ 9 ] iż pluralizm myśli, idei i teorii w żaden sposób nie może być — nawet w ekonomii — ograniczany do jedynego rozwiązania: apriorycznie podawanego ex cathedra jako obligatoryjnie słuszne. Wady i błędy jednej teorii nie świadczą absolutnie za prawidłowością rozwiązań innych. Mądrość człowieka dzisiejszej doby zasadzać się winna na sceptycyzmie wobec wszelkich idealnych i modelowych rozwiązań. Żadna bowiem strategia nie jest wolna od błędów, wypaczeń i chorób. Najwięcej fałszywych rezultatów i zdradliwych pułapek przynoszą te idee czy koncepcje, które są przekonane o własnej nieomylności, świętości bądź bez-alternatywie wobec siebie. Utrwalają ponadto w świadomości swych pretorianów i adherentów przekonanie o nieomylności, jedyności i absolutności wyznawanych prawd. Stąd właśnie bierze się bagatelizacja i próby umniejszania (jako konieczności) wszelkich błędów zrodzonych w trakcie praktycznej realizacji owych bezdyskusyjnie prawdziwych wzorców. Model ma wrócić „do ludzi", a nie być „samym w sobie" i „samym dla siebie". Zestawiając pojęcia wolności, wolnego rynku, demokracji i ekonomizacji dzisiejszego życia — jako quasi-religijnej (animistycznej) formy kultu — z proponowaną przez postmodernizm dekonstrukcją wypada przytoczyć słowa A.Tofflera, mówiące, że "...Kto uważa, że nic się nie zmieniło i że zasady gospodarki rynkowej pozostały takie same jak dawniej pomija m.in. fakt, że wiedza stała się pierwszorzędnym czynnikiem produkcji. Zasoby wiedzy — inaczej niż kapitału i pracy — są w zasadzie niewyczerpalne; tymczasem klasyczna ekonomia wolnorynkowa zajmuje się alokacjami zasobów ograniczonych. Klasyczna ekonomia jest przestarzała i utraci swą wiarygodność, chyba że włączy do swej refleksji to, co ważne choć nieuchwytne" [ 10 ]. Globalizacja
Fala
jest morzem
Jeders O'Ben Globalizacja to proces jednoczenia i unifikacji świata (niektórzy mówią o jego westernizacji). Zwolennicy wychodzą z założenia, iż kultura Zachodu jest uniwersalną. Dotyczy to także wszystkich jej zdobyczy i wytworów. Sceptycy natomiast uważają jej unikatowość za uniwersalność. Warto podkreślić, iż w historii ludzkości wszystkie uniwersalistyczne cywilizacje — chińska, hinduska, grecka, rzymska, perska, judaistyczna czy islamska (nie wspominając o Aztekach, Majach, Inkach czy Mongołach) — nigdy nie mówiły o prawach jednostki, demokracji czy wolnościach osobistych, na których opiera się nasza cywilizacja euroatlantycka. Przedkładały zawsze dobro wspólnoty nad egoistycznie pojętą wartość osoby ludzkiej. Trzeba tu zaznaczyć, iż człowiek jest istotą społeczną i to właśnie w dużej mierze zadecydowało o jego rozwoju i postępie będącym udziałem tego gatunku. Globalizacja w dzisiejszym wydaniu mnoży nowe stratyfikacje społeczne, utrwalając przy okazji stare nierówności. Przebiega ona jak na razie w trzech płaszczyznach ludzkiej egzystencji: globalizacja kapitału, myśli, idei, ludzi i dóbr; globalizacja przemocy, przestępstw, mafii i „szarych stref"; globalizacja biedy i wykluczenia. Można do tych trzech sfer dodać jeszcze jeden aspekt procesów globalizacyjnych — jednorodność świata reklamy i mediów oraz ich nacisk na osobowość człowieka w materii zakupizmu [ 11 ]. Formy tego nacisku, ich zasięg i spustoszenie siejące w świadomości ludzi można śmiało nazwać infantylizacją konsumpcji. Rodzi się więc typowo postmodernistyczny kolaż obrazujący dotychczas znany nam świat jako budowlę bez wnętrza. Stoją puste mury i straszą oczodołami okien. Mega-dekonstrukcja burzy bowiem wszelkie nasze wyobrażenia, marzenia, przyzwyczajenia i wartości. Wywraca to co człowiek lubił, czcił i kochał. To co czyniło go wolnym (albo pozwalało mu w tę wolność wierzyć). Tu ponownie można powtórzyć za J.Baudrillardem, że współczesność pozostawia nam tylko wolność wymiany. Nostalgię i przygnębienie budzi fakt, iż "...dzisiejsza nędza nie kryje (...) w sobie ziaren przyszłej rewolucji, stanowi natomiast niezniszczalny skutek orgii i procesu nieodwracalnej koncentracji świata jaka następuje po wielkim wzroście. Jedyne pytanie brzmi: do czego doprowadzi to postępujące wywłaszczanie ludzkich praw?" [ 12 ]. Narzuca się od razu dylemat, która z sił może okazać się nośnikiem zmian po osiągnięciu masy krytycznej: czy będzie to nieświadomy lumpenproletariat (ale wtedy istnieje niebezpieczeństwo powrotu populizmu, ksenofobii i „zamykania się" społeczeństw „do siebie") czy warstwa „białych kołnierzyków", menadżerów i średniego personelu świata high-tech, świadoma, świetnie wykształcona, pozostająca jednak na smyczy wielkiego kapitału i pozbawiona (jak na razie) poczucia grupowej siły. Jak podkreśla M.V.Llosa źle prowadzone reformy są bardziej szkodliwe niż ich brak. Dotyczy to świadomości społecznej i przyzwolenia na zmiany. Chodzi więc ostatecznie o dialog i edukację, nie monolog elit i teoretyczne rozwiązania wdrażane „a priori" w życie. "Tak jak inne swobody, swobody ucieleśnione w instytucjach rynku są uzasadnione w takiej mierze, w jakiej zaspokajają ludzkie potrzeby. W takiej zaś mierze, w jakiej nie udaje się im tego uczynić, istnieją rozsądne powody by je zmieniać" [ 13 ]. W wyniku tych procesów oprócz państwa powoli umiera demokracja. W swym zasadniczym, nie fasadowym wymiarze (B.R.Barber, L.C.Thurow, R.Scruton). Polityką rządzą ideologie, wielki biznes i lobbujące grupy interesów. Zbytnia jurydyczność oraz próby kodyfikacji wszystkich aspektów życia zabijają poczucie odpowiedzialności i możliwość twórczego uczestnictwa jednostek w życiu publicznym. Nadmiar działań (często pozornych) jest szkodliwy, gdyż najczęściej pokrywa pustkę oraz tłumaczy ruch dla „samego ruchu". Lord Salisbury, brytyjski mąż stanu, premier, arystokrata, mawiał — kto zwleka ten żyje. Dzisiejsza globalizacja przedstawia się następująco: globalne są zyski, obrót kapitału, media, rynki, wąska grupa ludzi związana z wymienionymi przedsięwzięciami; lokalne są problemy związane z bezrobociem, głodem, nędzą, zanieczyszczeniem i degradacją środowiska naturalnego, chorobami (zwłaszcza AIDS), koślawą edukacją, niedostatkiem wody itp. Świat cierpi na brak demokracji w skali makro. Egzemplifikacją tego są tworzone byty nie pochodzące z demokratycznych wyborów, ale mające wpływ na setki milionów ludzi. Dopiero ruchy alterglobalistyczne starają się wypełnić, na razie nieśmiało i często w kontrowersyjny sposób, niedobory i luki w tej materii. Jeśli nie powróci się do ram przewidywalności i porządku grozi nam totalny chaos, anarchia i "wojna wszystkich ze wszystkimi" (T.Hobbes). Wtedy przyzwolenie społeczne umęczonych i zniechęconych do wolności oraz demokracji obywateli zmaterializuje się w postaci wodza, fuehrera, bat'ki, dzielnego szeryfa, który zaprowadzi ład na tym „łez padole". Glosa
Odrzucam
neokonserwatywne przekonanie
że państwo
dobrobytu
jest zbyt kosztowne. Po prostu nie wydaliśmy na nie tyle, ile trzeba. Richard Rorty Welfare state było odpowiedzią kapitalizmu na zagrożenie ze strony światowego systemu komunistycznego i traumy po Wielkim Kryzysie lat 30-tych XX wieku. Po II wojnie światowej nastał „złoty wiek" (1945-1990) [ 14 ] zakończony implozją systemu realnego socjalizmu i upadkiem Muru Berlińskiego. Jednak zawsze bogaci potrzebowali biednych, mądrzy — głupich, piękni - szkaradnych aby na ich tle świecić pełnym blaskiem. Uwidaczniać swe przewagi, okazywać łaskawość, prezentować swe przymioty. Dotyczy to jednostek, narodów, klas społecznych, grup wyznaniowych czy instytucji [ 15 ]. W dobie globalizacji już te zasady nie obowiązują. Świat wg formuły 20:80 [ 16 ] nie potrzebuje tej gorszej części. Ta lepsza żyje odgrodzona murem, w pilnie strzeżonych przez prywatne policje, elektronikę i psy, osiedlach. Zaś człowiek należący do tej 80-cioprocentowej części podzieli zapewne los konia w procesie produkcji (J.Rifkin). I jest to sytuacja jak najbardziej realna. Dlatego największym wyzwaniem dla elit, tych 20 % wykształconych, bogatych, wiecznie młodych, pięknych, zadowolonych i zatrudnionych światowych ludzi jest znalezienie zajęcia dla pozostałych 80 %. Z tytułu racjonalnej, humanistycznej, oświeceniowej tradycji trzeba te trendy zdecydowanie odwrócić. Nie chodzi przecież o telewizyjną papkę, „Big Brother", reklamę, współczesne walki gladiatorów czy wyścigi rydwanów. Chodzi o twórcze zajęcia, które by dawały człowiekowi satysfakcję, postęp cywilizacyjny, rozwój intelektualny i godne życie (nie z zasiłku socjalnego czy charytatywnej pomocy). I to jest właśnie podstawowe zadanie dla racjonalizmu — tego dziecka Oświecenia — w epoce zwanej ponowoczesną. Czyli w XXI wieku. Bo triada racjonalizm — Oświecenie — człowiek współgra wybitnie z innym, ułożonym w kształcie tryptyku, zawołaniem przyporządkowanym oświeceniowej tradycji: liberte — egalite — fraternite. W różnych okresach, różne sposoby interpretacji racjonalizmu (lecz odwołujące się do tej samej tradycji) stawiały i kładą po dziś dzień nacisk na poszczególne elementy tego tryptyku. Chodzi wiec też aby ruch racjonalistów potrafił stworzyć balans i równowagę między tymi elementami. Bo ten balans, ta równowaga są niezbędne i immanentne pojęciu racjonalizm. WYKAZ LITERATURY:
Przypisy: [ 9 ] Z.Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpienia,
Warszawa 2000, s.380 [ 10 ] A.Toffler,Przyszłość już nadeszła, [w:]
"Polityka" z dnia 8.01.2000 [ 11 ] B.R.Barber,
Dżihad kontra McŚwiat,
Warszawa 1997, część 1 [ 12 ] J.Baudrillard,
Ameryka, Warszawa
2001, s. 151 [ 13 ] J.Gray, Dwie twarze liberalizmu, Warszawa 2001, s. 31 [ 14 ] J.Baudrillard, Ameryka, Warszawa
2001, s. 151 [ 15 ] R.Rorty, Obiektywność, relatywizm, prawda,
Warszawa 1999, s. 297 [ 16 ] H.P.Martin/M.Schumann, Pułapka globalizacji,
Wrocław 1999, ss. 5 — 17 « Filozofia społeczna (Publikacja: 21-12-2010 )
str. 768 |
 |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.
| [ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ] Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator) | ||
 | ||