Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
207.391.091 wizyt
Ponad 1064 autorów napisało dla nas 7362 tekstów. Zajęłyby one 29015 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy Trump wywoła kryzys ekonomiczny?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 12 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
Ludzie władzy od tysiącleci starali się słowem, własnym przykładem i represjami formować umysły dalekie od samodzielności, krytycyzmu, filozoficznej kultury myślenia. Najlepsi poddani i wyborcy to łatwowierna, podatna na emocjonalne apele masa, nawykła do myślenia życzeniowego.
 Filozofia » Historia filozofii » Filozofia średniowieczna

Filozofia Awerroesa i jej kontynuacje: awerroizm żydowski i łaciński [1]
Autor tekstu:

W 711 roku na teren Półwyspu Iberyjskiego wkroczyły wojska muzułmańsko — arabskie, dokonując podboju [ 1 ] Hiszpanii i Portugalii. Tym samym na kilka wieków wytyczona została linia graniczna między islamem a chrześcijaństwem. Największy rozwój kultury, nauki i filozofii w muzułmańskiej Hiszpanii datuje się na wiek XII [ 2 ]. Na ten właśnie okres przypada działalność uczonego, filozofa i nauczyciela Ibn Tufaila, znanego jako Abubacer, a także jego ucznia, bohatera niniejszej pracy, Ibn Ruszda zwanego Awerroesem. Epokę zamyka postać Ibn Arabiego, znanego w całym świecie zachodnim jako Doctor Maximus.

Choć zajęcie Hiszpanii przez chrześcijan w XII wieku przyniosło ostatecznie kres hiszpańskiej filozofii arabskiej, to jednak jej wpływ przetrwał i jest obecny w myśli i filozofii europejskiej, odgrywając weń zasadniczą rolę zarówno w wiekach średnich, jak i w epoce odrodzenia. Celem niniejszego tekstu jest przedstawianie filozofii Awerroesa ze wskazaniem jego miejsca w filozofii i cywilizacji Zachodu. Praca składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiam postać Ibn Ruszda oraz próbuję przybliżyć kontekst historyczny, w jakim przyszło mu żyć. Część druga skupia się na jego dorobku filozoficznym. W ostatniej omawiam pokrótce kontynuatorów myśli filozofa w tradycjach łacińskiej i żydowskiej.

Awerroes — notka biograficzna

Abu al — Walid Muhammad ibn Ahmad ibn Ruszd nazwany przez tłumaczy łacińskich Awerroesem urodził się w Kordowie w 1126 roku w szanowanej andaluzyjskiej rodzinie [ 3 ]. W owym czasie miasto to było wiodącym centrum intelektualnym i kulturalnym. Ojciec i dziad Awerroesa piastowali tam godność kadiego. Ibn Ruszd otrzymał znakomite, wszechstronne wykształcenie w dziedzinie nauk przyrodniczych, matematyki, medycyny, a także zapoznał się z literaturą arabską. Studiował teologię, w tym teologiczny dyskurs (kalam) i prawo religijne (sharia). Do swojej śmierci w 1198 roku zajmował się filozofią — w szczególności zaś pismami Arystotelesa. To właśnie stworzonemu przez siebie katalogowi dzieł Stagiryty oraz poczynionym doń obszernym komentarzom (wykraczającym znacznie poza filozofię samego Arystotelesa) zawdzięcza Awerroes przydomek Komentatora [ 4 ].

Pismami Arystotelesa zajął się Ibn Ruszd w rezultacie spotkania z Abu Yaqub Yusufem sukcesorem Abd al — Mumin, kalifem z dynastii Almohad, która kontrolowała podówczas ogromne połacie ziemskie, obejmujące północną Afrykę i południową Hiszpanię. Po przybyciu na dwór kalifa Ibn Ruszd spotkał swojego późniejszego nauczyciela i przyjaciela Ibn Tufaila, studiującego pisma wybitnego znawcy Arystotelesa Abu Ali al — Husaina ibn Sina, znanego powszechnie jako Awicenna.

Według przekazów podczas pierwszego spotkania kalif miał zapytać Awerroesa o to, czy świat jest wieczny, czy też powstał w jakimś określonym punkcie w czasie. Podobne pytania stawiali sobie już starożytni Grecy. Platon na ten przykład twierdził, że świat ma ściśle określony początek, podczas gdy Arystoteles uznawał, że świat istnieje od zawsze. Pytania władcy wypływały z chęci zrozumienia filozofii starożytnych, czego konsekwencją była prośba o przygotowanie komentarzy do prac Arystotelesa wystosowana właśnie pod adresem Ibn Ruszda.

Przez cały okres panowania kalifa Awerroes cieszył się jego poparciem dla swojej pracy. W 1169 roku został kadim w Sewilli, by w 1171 powrócić do rodzinnej Kordowy. Około roku 1195 Ibn Ruszd popadł jednak w niełaskę po edykcie wydanym przez Al — Mansura, który oznajmiał, że Bóg zgotował ogień piekielny dla tych, co sądzą, że prawdę można poznać za pomocą samowładnego rozumu. Tym samym pisma Awerroesa, jak i on sam, zostały potępione przez ortodoksyjnych muzułmanów. Jego dzieła traktujące o logice i filozofii miały zostać spalone. Na szczęście przechowali je Żydzi arabscy. Sam Awerroes musiał się udać na banicję, żywota dokonując w Marrakeszu [ 5 ].

Filozofia Awerroesa

Jak napisałam wcześniej, Awerroes znany jest w szczególności jako komentator Stagiryty. Isaac Husik w eseju „Averroes on the metaphysics of Aristotele" [ 6 ] wyróżnia trzy rodzaje komentarzy Ibn Ruszda: obszerne (great), średnie (middle) oraz krótkie (brief). Pierwsza grupa obejmuje zupełne i szczegółowe wyjaśnienie tekstów Arystotelesa. Drugi rodzaj podąża jedynie za parafrazą jaką posługuje się Filozof, nawiązując do pierwszych kilku słów z każdego paragrafu, przy czym Ibn Ruszd zachowuje zarówno porządek, jak i metodologię zastosowaną w tekście oryginalnym. Komentarze krótkie tworzą pewne kompendium z myśli źródłowej. W tym przypadku Awerroes porzuca porządek oryginału, stosując własną metodę analizy przedstawianego weń problemu. Ten typ komentarzy stawia Awerroesa obok jego arabskich poprzedników w osobach Alfarabiego i Awicenny [ 7 ].

Podział filozofii

Obok katalogu i komentarzy do dzieł Arystotelesa Awerroes wzorem Stagiryty dokonał podziału nauk, to jest, by użyć ówczesnej terminologii, podziału filozofii. Wyróżnił filozofię praktyczną i teoretyczną, logice przypisując znaczenie jedynie pomocnicze. Celem filozofii teoretycznej jest czysta wiedza. Filozofia praktyczna zajmuje się wiedzą w działaniu. Teoretyczną filozofię dzieli się następnie na uniwersalną i szczegółową. Badaniem bytu samego w sobie zajmuje się filozofia uniwersalna, obejmując przeto dialektykę, sofistykę i metafizykę [ 8 ]. Ta zaś jest nauką o Bogu jako źródle wszelkich substancji. Bóg jest doskonałością: pierwszą formą i pierwszą przyczyną. Awerroes nie nazywa jednak metafizyki teologią [ 9 ]. Przyjął Ibn Ruszd arystotelesowski podział bytu na substancje i właściwości. W substancjach wyodrębniając actus et potentia, czyli działanie i potencję, rozumianą jako zdolność do działania. Właściwości to arystotelesowskie określenie cech, czyli jakości. Zdaniem Awerroesa Bóg jako byt doskonały tworzy intelekt i wprowadza świat w ruch. Filozof rozróżnił przy tym intelekt wspólny, a raczej współdzielony przez wszystkich ludzi oraz intelekt czynny i możnościowy, który w akcie poznania staje się udziałem konkretnego człowieka.

Filozofia a teologia, filozofia a religia

Znamienne, że Ibn Ruszd był zwolennikiem rozdziału kompetencji teologii i filozofii, jako że te różnią się stosowaną metodą poznawczą. Niemniej przedmiot poznania obu nauk pozostaje ten sam. Inaczej mówiąc, ku jednej prawdzie podążają one odmiennymi ścieżkami. Tym samym w swoich pracach Awerroes odrzucił neoplatońskie interpretacje Abu Hamida al - Ghazali’ego, przeciwstawiając się również jego postawie religijnej [ 10 ]. W pracy „Zniszczenie zniszczenia" (Tahafut al — tahafut) wskazał bowiem, że religia zawiera filozoficzną prawdę, tyle że w alegorycznej postaci [ 11 ], odnosząc się tym samym do dzieła „Zniszczenie filozofów" (Tahafut al — falasifa), w której al — Ghazali występował przeciw filozofii jako takiej, twierdząc, że wszystkie prawdy zawarte są już w Koranie, zatem spekulatywna refleksja niezależna od objawienia jest zbędna [ 12 ]. Tymczasem Awerroes stwierdzał, że filozofia głosi w zasadzie to samo co religia, choć istotnie tylko nieliczne umysły władne są dokonać spekulatywnej analizy i zrozumieć prawdę filozoficzną ujętą przezeń w specyficznym dla niej ezoterycznym języku. Natomiast większość ludzi zdolna jest pojąć wyłącznie prostą, ikonograficzną prawdę religijną, odwołującą się wprost do uczuć. Podobnie teolodzy dążą do prawdy w jeszcze inny sposób. Niemniej prawda pozostaje jedna i ta sama — różne natomiast są szlaki ku niej wiodące. Wyjaśnia to Janusz Danecki w eseju „Co zawdzięczamy islamowi", wskazując, iż możność poznawania prawdy nakłada się na podział społeczny oparty na zaletach rozumu. Ludzie cechujący się zdolnościami intelektualnymi i etycznymi oraz zdolnościami praktycznymi potrafią zdobyć hikmę — to jest mądrość — drogą rozumu właśnie, czyli w rezultacie dowodzenia, indukcji, racjonalnej argumentacji i tak dalej. Druga grupa ludzi, nie posiadając wyżej wymienionych cnót, tworzy masę. Tej z kolei wiedzę należy przekazywać w sposób prosty, obrazkowy i emocjonalny [ 13 ]. Przez kontynuatorów idei Awerroesa pogląd ten został błędnie nazwany koncepcją podwójnej prawdy [ 14 ]. Przeciwnie, jak zauważa Janusz Jusiak: „Awerroes był (...) zdecydowanym rzecznikiem godzenia prawdy religijnej z prawdą filozoficzną. Jednak w przeciwieństwie do większości teologów chrześcijańskich pogodzenia tego chciał dokonać nie z punktu widzenia wiary, lecz z punktu widzenia filozofii" [ 15 ].


1 2 3 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Epigoni czyli odmienne stany świadomości
Zagrożenie egipskich chrześcijan

 Zobacz komentarze (1)..   


 Przypisy:
[ 1 ] W. M. Watt, P. Cachia: History of Islamic Spain, Edinburgh University Press, Edinburgh 1996, s. 13.
[ 2 ] B. Lewis: Co się właściwie stało? O kontaktach Zachodu ze światem islamu, tłum. J. Kozłowska, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2003, s. 10 — 12. B. Lewis tak charakteryzuje pozycję i dorobek cywilizacji islamskiej: „(...) islam stworzył cywilizację światową, wieloetniczną, wielorasową, międzynarodową, a można nawet powiedzieć, międzykontynentalną. Jak się wydaje, w ciągu wieków ugruntowało się muzułmańskie widzenie świata i samych siebie. Islam był największą potęgą militarną w świecie — jego wojska jednocześnie podbiły Europę i Afrykę, Indie i Chiny. Był też największa potęgą ekonomiczną, prowadził handel na wielką skalę różnorodnymi towarami poprzez rozległą sieć handlową i komunikacyjną w Azji, Europie i Afryce; (...). Islam osiągnął, jak dotąd, najwyższy w historii ludzkości poziom w sztuce i nauce". O powstaniu islamu oraz podboju dokonywanym przez wojska arabsko — muzułmańskie, oraz utrwaleniu islamu w Europie w szerszym kontekście historycznym pisze też N. Davies: Europa. Rozprawa historyka z historią, tłum. E. Tabakowska, Znak, Kraków 1998, s. 284 - 292.
[ 3 ] Kordowa to miasto trzech wielkich uczonych: Seneki, Awerroesa i Majmonidesa.
[ 4 ] R. C. Taylor: Ibn Rushd, or Averroes w: J. W. Meri, J. L. Bacharach (red.) Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia, Routledge 2006, s. 365 — 366. Por. Wł. Tatarkiewicz: Historia filozofii, Tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 179 oraz B. Russell: Dzieje filozofii Zachodu i jej związki z rzeczywistością polityczno — społeczną od czasów najdawniejszych do dnia dzisiejszego, tłum.: T. Baszniak, A. Lipszyc i M. Szczubiałka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2000, s. 493.
[ 5 ] Por. Ibn Rushd w: The Encyclopedia of Islam, Koninklijke Brill NV, Leiden 1999. Źródło: www.muslimphilosophy.com, 2008-04-30 oraz P. M. Holt. A. K. S Lambton, B. Lewis (red): The Cambridge History of Islam: Islam Society and Civilization, Tom 2B, Cambridge University Press, Cambridge 2007, s. 598 — 599.
[ 6 ] I. Husik: Averroes on the Metaphysics of Aristotle. The Philosophical Review, Volume 18, No. 4, s. 417. Źródło: www.jstor.org, 2008-05-06.
[ 7 ] Awerroes i jego obszerne komentarze znalazły się w Boskiej komedii Dantego.
[ 8 ] I. Husik: op.cit., s. 420.
[ 9 ] J. Jusiak: Metafizyka a poznanie bezpośrednie. Tradycyjny i współczesny kształt zagadnienia, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998, s. 85 — 86. Por. I. Husik: op. cit., s. 421 — 428.
[ 10 ] L. Sonneborn: Averroes (Ibn Rushd): Muslim Scholar, Philosopher, and Physician of the Twelfth Century, The Rosen Publishing Group, New York 2005, s. 7 — 8.
[ 11 ] Por. The Journal of Sacred Literature and Biblical Record, No XI October 1864, s. 370, 2008-05-05. Alegorię i metaforę stosowaną przez Awerroesa rozważa S. Kemal: The Philosophical Poetics of Alfarabi, Avicenna and Averroes. The Aristotelian Reception, Routledge Cuurzon, London and New York, s. 222 — 288.
[ 12 ] Por. „The Journal of Sacred Literature…", s.365 — 366.
[ 13 ] J. Danecki: Co zawdzięczamy islamowi, s. 7. 2008-05-06.
[ 14 ] Por. Wł. Tatarkiewicz: op.cit., s. 179.
[ 15 ] J. Jusiak: op. cit., s.86.

« Filozofia średniowieczna   (Publikacja: 03-01-2011 )

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Patrycja Walter
Absolwentka filozofii i nauk politycznych UAM. Współpracuje z Aletta Institute for Women's History w Amsterdamie.
 Strona www autora

 Liczba tekstów na portalu: 13  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Harriet Taylor Mill – Nie tylko żona i matka
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 796 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365