[67] Orzeczenie z dnia 30 stycznia 1991 r ( K. 11/90 )

[68] Zob. np. art. 53 ust. 3 i 4 Konstytucji RP z 1997 r., czy art. 40 konstytucji Litwy z 1992 r.

[69] Por. Lekcje religii w szkołach publicznych wybranych państw europejskich, „Gość Niedzielny" 2006, nr 36., s. 27. W Rosji i na Białorusi od 2010 r. może być nauczany fakultatywnie przedmiot o charakterze niekonfesyjnym Podstawy kultury prawosławnej. Jest on prowadzony przez nauczycieli świeckich dla starszej młodzieży szkolnej.

[70] W Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym stwierdzono m.in.: Wspólnota polityczna i Kościół są w swoich dziedzinach od siebie niezależne i autonomiczne. Obydwie jednak wspólnoty, choć z różnego tytułu, służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych samych ludzi. Tym skuteczniej będą wykonywać tę służbę dla dobra wszystkich, im lepiej będą rozwijać między sobą zdrową współpracę uwzględniając także okoliczności miejsca i czasu. [...] Nie pokłada [Kościół — przyp. P.B.] jednak swoich nadziei w przywilejach ofiarowanych mu przez władzę państwową; co więcej, wyrzeknie się korzystania z pewnych praw legalnie nabytych, skoro się okaże, że korzystanie z nich podważa szczerość jego świadectwa, albo że nowe warunki życia domagają się innego układu stosunków. Kościół winien mieć jednak zawsze i wszędzie prawdziwą swobodę w głoszeniu wiary, w uczeniu swojej nauki społecznej, w spełnianiu nieskrępowanie wśród ludzi swego zadania, a także w wydawaniu oceny moralnej nawet w kwestiach dotyczących spraw politycznych, kiedy domagają się tego podstawowe prawa osoby lub zbawienie dusz, stosując wszystkie i wyłącznie te środki, które zgodne są z Ewangelią i dobrem powszechnym według różnorodności czasu i warunków Sobór Watykański II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Poznań 1967, s. 604. Z kolei w Dekrecie o działalności misyjnej Kościoła znalazła się o wiele bardziej jednoznaczna deklaracji, iż Kościół w żadnym wypadku nie chce wtrącać się w rządy ziemskiego państwa. Nie żąda dla siebie żadnej prerogatywy oprócz tej, aby pomocą Bożą mógł służyć miłością i wiernym posługiwaniem (Sobór Watykański II..., dz. cyt., 448). Państwo świeckie zaakceptował wprost papież Paweł VI stwierdzając w 1968 r.: Kościół dzisiejszy nie boi się uznać wartości świata świeckiego, [...] nie boi się potwierdzić tego, co już otwarcie przyznał — słusznej i zdrowej świeckości państwa za jedną z zasad doktryny katolickiej (zob. M. Pietrzak, Prawo wyznaniowe, Warszawa 2010, s. 110).

[71] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom I. Komentarz do artykułów 1-18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010, s. 560.

[72] G. Haarscher wyróżnił dwie odmiany laickości państwa: tzw. laickość twardą, charakteryzującą się przede wszystkim absolutyzacją rozdziału (separacją) państwa i kościoła oraz tzw. laickość otwartą (szeroką), której zasadniczą cechą miałaby być neutralność państwa w sprawach religijnych, czy niedyskryminacja z powodów religijnych. Jako przykład realizacji pierwszej koncepcji laickości wskazana została Francja (z wyjątkiem Alzacji i Lotaryngii, natomiast jako przykład tzw. laickości otwartej podaje się Stany Zjednoczone Ameryki — zob. G. Haarscher, dz. cyt, s. 113-120.