Autorki znały się i współpracowały ze sobą. Wilder Lane pozostawała w bliskich stosunkach z Rand i Paterson ^{[ 27 ]}. W kręgu przyjaciół z „Herald Tribune" Paterson organizowała spotkania, w których uczestniczyła Rand ^{[ 28 ]}. Przyjaźń Rand i Paterson kwitła do momentu kłótni o deizm tej ostatniej. Rand jako ateistka uważała, że otwarty umysł nie może akceptować jakiejkolwiek zgody na istnienie Boga, Absolutu czy innej metafizycznej siły, która miałaby wpływać na los człowieka.

W 1968 roku zmarła Wilder Lane. Na jej grobie widnieje cytat z Thomasa Paine’a, umieszczony przez jej przyjaciela Rogera MacBride’a, podkreślający jej przywiązanie do wolności i indywidualizmu. Paterson zmarła w 1961, lecz miejsce jej pochówku pozostaje nieznane ^{[ 39 ]}. Rand umarła w 1982 roku.

Państwo minimalne

Wspólnym mianownikiem twórczości Rose Wilder Lane, Isabel Paterson i Ayn Rand ^{[ 30 ]} była obrona idei laissez faire, indywidualizmu, państwa minimalnego oraz przeciwstawienie się szeroko rozumianym doktrynom kolektywistycznym ^{[ 31 ]}. Pisarki krytykowały państwa komunistyczne, nazistowskie, jak i to, w którym przyszło im żyć, mianowicie Stany Zjednoczone wedle projektu prezydenta Franklina D. Roosevelta. Państwo opiekuńcze, uważały, ulega roszczeniom i realizuje katalog życzeń tych w społeczeństwie, którzy uzależniwszy się od pomocy państwa, trwonią właściwą ludzkiej naturze energię i przedsiębiorczość. Jest to sankcjonowanie ucieczki w tyleż wygodną, co złudną bierność ^{[ 32 ]}. Takie państwo, podkreślała Wilder Lane, opiera się na teorii, która głosi potrzebę panowania nad jednostką dla jej dobra ^{[ 33 ]}. Paterson zaś dodawała, rządy totalne swą zwierzchnością obejmują wszystkie sfery życia społecznego, odbierając jednostce samodzielność, twórczość, wolność. Poddając gospodarkę kontroli politycznej, rządy takie sankcjonują praktyki monopolistyczne ^{[ 34 ]}. Rand akcentowała napięcie powstające między wolną przedsiębiorczością, a etatyzmem tak w gospodarce i polityce, jak i w moralności. Owo napięcie to spór między jednostkami, pragnącymi żyć zgodnie ze swoimi wartościami a biurokratyczną machiną państwową kierowaną zazwyczaj, jak to oceniała, przez zwykłe intelektualne miernoty ^{[ 35 ]}. Człowiek jako istota racjonalna, myśli i działa ^{[ 36 ]}, dlatego też jednostki mają prawo do pozostawienia ich w spokoju ^{[ 37 ]}. Rand i Paterson w przeciwieństwie do Wilder Lane, która nie ufała ludziom interesu, dostrzegając w ich postawach oportunizm i cynizm poprzez bezwstydne wykorzystywanie rządu dla zaspakajania swoich potrzeb ^{[ 38 ]}, widziały w przedsiębiorcach tych, którzy są źródłem innowacji i rozwoju społecznego to oni - pisały — wznoszą cywilizacje. W Atlas Shrugged Rand kreśliła wizję świata, z którego wykluczono jednostki kreatywne. W rezultacie świat ten chyli się ku upadkowi. Charakterystyczne, że pisarki uważały, że tylko wolny rynek może wprowadzić porządek społeczny, a jego samorzutne mechanizmy pozwolą rozwijać się tak poszczególnym jednostkom, jak i całym społeczeństwom. Przyznanie rządom uprawnień do regulacji rynku oznacza centralizację władzy i zniszczenie przedsiębiorczości, argumentowały. Im bardziej rząd kontroluje życie ekonomiczne, tym bardziej kontroluje sfery życia indywidualnego. Dla pisarek wolny rynek oznacza wolność; wolność zaś jest dla nich wartością fundamentalną, dlatego też postulat wolnego rynku stał się dla nich postulatem moralnym.

Aby chronić wolność i własność, jednostki potrzebują, jak wskazywały autorki, podążając tym samym za ojcami myśli liberalnej, rządów prawa ^{[ 39 ]}. Rządy prawa przekreślają arbitralną władzę człowieka nad człowiekiem, przynosząc panowanie abstrakcyjnego prawa, niezależnego od woli władcy ^{[ 40 ]}. Według pisarek państwo będące „stróżem nocnym" ^{[ 41 ]}, najlepiej chroni własność i wolność jednostek. Przeciwstawiały się jednocześnie anarchizmowi, gdyż uważały, iż ustrój taki jest możliwy jedynie w prostych kulturach o nieskomplikowanym przepływie energii ^{[ 42 ]}, tj. o nierozwiniętym przemyśle i niskiej kreatywności jednostek, słowem tam, gdzie podejmowane są nieskomplikowane działania, czy też prosta praca na roli przy użyciu prostych narzędzi. Społeczność anarchistyczna opiera się bowiem, komentowały, na obietnicy, która może zostać złamana w sytuacji, gdy nie ma instytucji, stojących na straży kontraktu ^{[ 43 ]}. Stan ten uznawały za nieproduktywny i choć wolnościowy, to jednostki w nim narażone są zewsząd na utratę swojej wolności i własności. Zatem jest ten stan niekorzystny dla człowieka tak jak rządy totalne. W przeciwieństwie jednak do społeczności anarchicznych, rząd totalny przyczynia się do całkowitej zapaści społeczeństwa. Dzieje się tak na skutek rozpadu gospodarki i braku przepływu kreatywnych pomysłów, jak i zwyczajnej wymiany dóbr i usług ^{[ 44 ]}. Pisarki wnioskowały, iż rząd totalny pojawia się tam, gdzie brak rządów prawa, czego przykładem miała być kryminalna działalność bolszewickiego rządu w Rosji ^{[ 45 ]}. Za najlepszy z możliwych systemów uznawały demokrację liberalną, choć Wilder Lane wyraźnie artykułowała obawy wobec demokracji, które wyrażali Ojcowie Założyciele, np. tę, że rządy większości nad mniejszością mogą przerodzić się w tyranię, gdy brak poszanowania praw mniejszości ^{[ 46 ]}.

Indywidualizm

Na rozwój indywidualizmu wpłynęły zdaniem Paterson trzy wydarzenia w historii ludzkości. Pierwsze: nauka w starożytnej Grecji, która wykształciła krytyczne spojrzenie na zasady polityczne. Drugie: rozwój prawa rzymskiego ^{[ 47 ]} w szczególności zaś reguły lex rex, uosabiającej rząd abstrakcyjnego prawa ^{[ 48 ]}. Trzecie: doktryna chrześcijańska o jednostkowej, indywidualnej duszy; człowiek jako istota rozumna sam decyduje o tym, jak wykorzystać swój potencjał ^{[ 49 ]}. Pisarka charakteryzowała jednostkę jako samodzielnie działającą (ang. self — acting) i zdolną do inicjowania działań (ang. self - starting) ^{[ 50 ]}. Rand dzieliła jednostki na twórcze i te, które żyją życiem z drugiej ręki (ang. live second — hand) ^{[ 51 ]}. Człowiek, żyjący nie swoim życiem to taki, który nie myśli samodzielnie, nie podejmuje decyzji, nie weryfikuje, nie dokonuje analizy krytycznej, kieruje się tzw. „opinią publiczną" ^{[ 52 ]}, nie szuka prawdy, nie pyta o istotę rzeczy, bowiem myśli to, co inni myślą, że jest prawdą ^{[ 53 ]}. W The Fountainhead Rand afirmuje w osobie głównego bohatera jednostkę ^{[ 54 ]}, która podąża za swoimi ideałami, kierując się swoim rozumem i ponosząc konsekwencje swoich wyborów ^{[ 55 ]}. Drwi jednocześnie z przymiotnika „ludzki/humanitarny" ^{[ 56 ]}, którym posługiwali się kolektywiści, utwierdzając jednostkę w przekonaniu o jej nikłej wartości i tłumiąc w niej indywidualne aspiracje i hierarchię wartości ^{[ 57 ]}. Poręcznym narzędziem jest dla nich altruizm ^{[ 58 ]}. Tenże pojmują, pisała, jako ideę, której celem jest zniewolenie umysłów jednostek ^{[ 59 ]}. Altruista to zatem ten, który pragnie gorąco decydować o tym, co dla innych jest dobre bądź złe ^{[ 60 ]}. Tak więc napięcie między egoistą a altruistą jest napięciem między indywidualizmem a kolektywizmem, między hierarchią wartości ludzi twórczych a ludźmi, żyjącymi nie swoim życiem ^{[ 61 ]}. Paterson dodawała, że „humanitarni" kolektywiści prowadzą jednostki na szafot, zabijając ich pragnienia ^{[ 62 ]}, zapewniając człowieka o szczęściu, jakie posiądzie, gdy tylko wyrzeknie się wszystkiego tego, co go w istocie uszczęśliwia. Rand ironizowała, iż najlepiej w tym celu używać wielkich, pustych słów takich jak Uniwersalna Harmonia, Duch, Nirvana, Raj, dyktatura Proletariatu itp ^{[ 63 ]}. Co więcej, należy wmówić człowiekowi, że nie powinien korzystać ze swojego intelektu, lecz wierzyć i czuć ^{[ 64 ]}. O zniewolenie jednostek Rand oskarżała "mistycyzm ducha", który ma charakteryzować wszystkie religie oraz „mistycyzm mięśni", który w jej opinii uwidacznia się we wszelkich bytach kolektywnych. Oba pozostają z jednostką w konflikcie. Ów konflikt rozumu z mistycyzmem postrzegała jako wybór między świadomością a jej brakiem, między postępem a popadnięciem w stagnacją, wreszcie między dążeniem ku wolności a ucieczką w niewolę ^{[ 65 ]}. Obroną jednostki przed doktrynami kolektywistycznymi i przed religiami mają być jej rozum i wiedza ^{[ 66 ]}. Rand (podobnie Paterson) podkreślała, że umysł jest atrybutem jednostki ^{[ 67 ]} i nie istnieje żaden zbiorowy rozum ^{[ 68 ]}, który mówi jednostce, jak myśleć ^{[ 69 ]}. Indywiduum nie można żyć za kogoś czy współdzielić z innymi swojego umysłu, ciała, ducha czy talentów ^{[ 70 ]}. Paterson odnosiła się krytycznie do edukacji altruistyczno — religijnej, która w jej opinii jest z natury wychowaniem kolektywistycznym, prowadzącym do zniewolenia umysłu ^{[ 71 ]}. Kolektywista troszczy się bowiem o to, co myślą inni, co prowadzi do blokady niezależnego postrzegania świata ^{[ 72 ]}. Indywidualizm nakazuje, by człowiek działał i kierował się motywacją prywatną ^{[ 73 ]}. Tylko wolny człowiek jest twórczy, zaś jednostka kontrolowana przez jakiś zewnętrzny autorytet (Boga, bożki, duchownych, władców czy jakiekolwiek inny) traci swoje kreatywne i niezależne spojrzenie, trwoniąc tym samym właściwą sobie energię kreacji. Autorki definiowały jednostkę jako samoposiadającą siebie i samodzielnie myślącą ^{[ 74 ]}. Istotną rolę przypisywały wolnym umysłom, które stają się źródłem postępu ^{[ 75 ]}. Hamulcem rozwoju człowieka jest gospodarka planowa, która jak podkreślały, prowadzi do upadku cywilizacji ^{[ 76 ]}.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Janczarzy Watykanu Propaganda antynikotynowa i jej główny artykuł wiary

Zobacz komentarze (4)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Patrycja Walter Absolwentka filozofii i nauk politycznych UAM. Współpracuje z Aletta Institute for Women's History w Amsterdamie.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 13  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Harriet Taylor Mill – Nie tylko żona i matka