 |
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty: | | |
 |
|
|
|
Biblia » Stary Testament » Geneza mitów i opowieści ST
Obce wątki w ST Autor tekstu: Mariusz Agnosiewicz
"Dekalog jest nowym opracowaniem
starego kodeksu rzeczytabu"
Salomon Reinach
"Droga szarlatanizmu jest tak wąska, że się łatwo
na niej spotkać, nie szukając się wzajem"
Reinach
- Monoteizm. Żydzi zapożyczyli tę ideę z Egiptu
- Na początku było słowo. Podobny motyw występował również w egipskich
koncepcjach genezis. Prawie trzy tysiące lat przed chrześcijaństwem, a półtora tysiąclecia
przed koncepcjami żydowskimi, w stolicy faraonów — Memfis, narodziła się doktryna o stwarzaniu świata i bogów. Stwórcą miał być bóg Ptah, który słowem i duchem wyłonił
innych bogów oraz cały widzialny świat. Stworzenie przypisywano potędze magicznej
boga Thota z Hermopolis, którego głos "o właściwych intonacjach" stworzył świat.
- Raj początkiem historii świata. Występuje w księdze Awesty (zoroastryzm) — nie było tam "wyniosłości ani podłości, głupoty ani przemocy, nędzy ani oszustwa,
słabowitości ani kalectwa, wielkich zębów ani nienaturalnych rozmiarów ciała. Mieszkańcy
nie byli zdeprawowani przez złe duchy. Żyli wśród pachnących drzew i złotych kolumn...".
Występuje również u Greków — jak pisze Hezjod w Pracach i dniach — "Najpierw stworzyli
na ziemi szerokiej niebiescy bogowie / To pokolenie, co złotym ludzkości okresem się zowie /
(...) Żyli zaś niby bogowie nie będąc nigdy w potrzebie / Pracy ni trudów nie znając,
ni cierpień przykrej starości / Ani w nogach ni w rękach nie tracąc młodzieńczej świeżości
/ Żyli w dostatku radośnie, od wszelkich cierpień z daleka". Podobne opisy znajdujemy w mitologiach Chińczyków, Egipcjan, Tybetańczyków, Peruwiańczyków i Meksykanów
 .
- Grzech pierworodny. Właściwie należy to do osiągnięć nowotestamentowych i tam też powinno się znaleźć, jednak nowotestamentowcy wywodzą tę ideę z Pięcioksięgu, więc umieszczam to przy ST. Idea znalazła swoje rozwinięcie i dogmatyzację w celu wyjaśnienia odkupicielskiej śmierci Jezusa. Grzech
pierworodny występował wcześniej w orfizmie (mistyczny nurt religijny
starożytnej Grecji) i stąd za pośrednictwem judaizmu pochodzi to pojęcie chrześcijańskie.
Dusza była zamknięta w ciele, które stanowiło dla niej więzienie za dawny postępek Tytanów,
praojców ludzi, którzy zdradziecko zabili boga Zagreusa
- Mit potopu. Tygrys i Eufrat (Mezopotamia) były rzekami
kapryśnymi. Ich wody wznosiły się lub opadały bez wyraźnej regularności, jaką wykazywał w stopniu tak daleko posuniętym, Nil. Powodzie powstające w wyniku zbyt silnych deszczów,
padających gdzieś daleko na północy, przybierały niekiedy rozmiary prawdziwej
katastrofy, kiedy to wzburzone wody zatapiały osady, niszczyły plony na
polach, pozbawiały życia ludzi i zwierzęta. Pamięć o takich kataklizmach
trwała długo. Opowieść o jednym z nich, o potopie z mezopotamskich mitów,
przeniknęła do Biblii. Podobieństwa są uderzające. Otóż w micie babilońskim
również potop jest zesłany, aby zniszczyć ludzkość, która źle odpłaca się
swoim stwórcom, nie przestrzegając ich praw. Noe babiloński nazywa się
Utnapisztim, któremu we śnie Ea objawia plan zagłady. Noe babiloński również buduje arkę i zamyka się w niej ze swoimi. Po siedmiu dniach wypuszcza on z arki gołębia,
następnie jaskółkę; ptaki nie znalazłszy lądu powracają. nieco później Utapisztim
wysyła kruka, który nie powraca. W micie babilońskim bogowie kłócą się między
sobą, jeden wyrzuca drugiemu, że uratował jakąś rodzinę. W biblijnym świecie
monoteistycznym, Bóg toczy rozmowę ze samym sobą. Obiecuje, nie wszczynać
nigdy podobnego kataklizmu, który jak się okazało, nie przyniósł Bogu zamierzonego
odrodzenia moralnego ludzkości. Mit o potopie występuje również w religii
hinduistycznej. Manu — indyjski Noe — jest uratowany przez boga Wisznu.
Został on prawdopodobnie zaczerpnięty z wierzeń babilońskich.
- "Dom Niewoli". Żydzi zawędrowali do Egiptu w wieku XIV p.n.e.
Jednak żądania jakie Żydom stawiały władze egipskie, zwłaszcza udział w wielkich pracach budowlanych (czyli tzw. obowiązki obywatelskie), ciążyły
nieznośnie tym ludziom pamiętającym swobodę pustyni. Stąd też narodził się
biblijny „dom niewoli" — z lenistwa Żydów, o których jeszcze
dwudziestowieczna encyklopedia Gutenberga pisała, że mają „wrodzoną
niechęć do pracy fizycznej". Przywódcą leniuchów, którzy pod koniec
XIII w. ewakuowali się z Egiptu był Mojżesz, który doprowadził swoich druhów
do Palestyny. Przez następne dwa wieki prowadzili jej systematyczny podbój.
- Prawo Mojżesza i Hammurabiego. Zachodzi bardzo wiele podobieństw między oboma
kodeksami. Podobnie jak Hammurabi, Mojżesz utrzymywał, że Prawo otrzymał
od Boga (Hammurabi od Szamasza, Mojżesz od Jahwe). "Prawa Hammurapiego
przedstawiają z prawami Mojżeszowymi podobieństwa, których nie można wytłumaczyć
dziełem przypadku. Otóż kodeks babiloński jest o sześć wiekówwcześniejszy
od daty wyznaczanej przez tradycję kodeksowi Mojżeszowemu; gdyby więc ten
ostatni był podyktowany Mojżeszowi przez Boga, Bóg byłby plagiatorem Hammurapiego.
Ten wniosek wydał się słusznie niemożliwym do przyjęcia najuniwersalniejszemu z uczonych niemieckich, cesarzowi Wilhelmowi II; w słynnym liście, adresowanym
do pewnego admirała, zdecydował, że Bóg dawał natchnienie kolejno kilku
ludziom górującym, Hammurapiemu, Mojżeszowi, Karolowi Wielkiemu, Lutrowi i własnemu jego dziadkowi Wilhelmowi I. Ta opinia przeważyła niebawem w kołach dworskich"(Reinach). My jednak, nie stojący na gruncie
protestanckim, przyjmijmy, że Jahwe nie był plagiatorem Szamasza, gdyż nie
podyktował Mojżeszowi żadnego kodeksu. Wobec Mojżesza również nie używajmy
słowa plagiator. Powiedzmy eufemistycznie, że Mojżesz „pozostawał pod
wpływem Hammurabiego". Prawo odwetu (talionu — „ząb za ząb") patrz m.in. 2 Sam 21,1n
- Baal i Adon są to bożki występujące we wierzeniach fenickich
- Tabu imienia boskiego. To co zaraz napiszę, dla Żydów będzie świętokradztwem.
Chodzi o tetragram YHWH. Żydzi wierzą, że tak nazywa się ich Bóg, jednak
na czele niemalże swego dekalogu (czyli kodyfikacji rzeczy tabu)
umieścili zakaz wymawiania tego imienia. W celu niwelacji ryzyka grzechu
zapisują to wplatając między te spółgłoski samogłoski ze słowa Adonis (Pan),
poza tym zastępują imię boskie słowami Elohim (bogowie), Adonai
(pan), El (wódz), i oczywiście Jehowah (bądź Jehowa).
Późniejsze usunięcie tetragramu, czyli zapisywania imienia Boga w pismach
chrześcijańskich stało się sprzyjającym gruntem teologicznym dla wymyślania
koncepcji trynitarnych, personalizacja żydowskiego Boga zapewne uniemożliwiłaby
powstawanie podobnych nauk. Samą ideę, że imienia boga należy strzec i nie nadużywać
jest spotykana u wielu ludów pierwotnych. W imieniu boga plemienia kryje się moc, która w razie gdyby imię zostało poznane przez nieprzyjaciół, mogła być użyta
przeciwko danemu plemieniu. Znajomość imienia świętego miała dawać moc nad
istotą, którą imię oznaczało. To jest jedna z zasad magii.
- Obrzezanie i powstrzymywanie się od niektórych potraw — Żydzi przejęli
ten zwyczaj od kapłanów egipskich w czasie swojego pobytu w Egipcie (muzułmanie z kolei od Żydów). Obrzezanie występowało również u Fenicjan.
- Wiara w nieśmiertelną duszę. Wywodzi się z religii babilońsko-asyryjskiej.
Pierwotnie nie występowało u Żydów, jak ujmowała to strofa księgi Mojżeszowej:
"Stworzył tedy Pan Bóg człowieka z prochu ziemi, i natchnął w oblicze jego dech żywota. I stał się człowiek duszą żywiącą [żyjącą]"
(Rdz 2,7, BG). Dusza to było połączenie ciała i ducha, czyli siły
życiowej tchniętej przez Boga w człowieka — człowiek był duszą, nie
istniał byt niezależny od człowieka, od jego ciała. Później, gdy
poprzez wpływy helleńskie wiara w nieśmiertelną duszę przeniknęła do
judaizmu zaczęło to kolidować z inną nauką — o zmartwychwstaniu, które
głosiło odżycie wszystkich ciał przy końcu dni. Owa sprzeczność nauk
była powodem recypowania pojęć o krainach w których owa dusza ma
przebywać — niebie i piekle. "Prawo „ludu wybranego" nie zawiera ani
słowa o bezcielesnej nieśmiertelnej duszy. Czy nie jest to godne zastanowienia ? Nigdzie
Mojżesz nie wspomina o nagrodzie i karze w zaświatach, nie obiecuje nieba, nie grozi piekłem.
Wszystko jest tam prochem z prochu." W duszę wierzyli również Majowie, wytępieni przez chrześcijan.
- Ascetyzm judeochrześcijański wywodzi się, być może, z wierzeń pitagorejskich,
które z kolei pozostawały pod wpływem orfizmu w tej kwestii.
- Istnienie diabłów i piekła oraz raju z drugiej strony wywodzi się z religii
irańskiej. Wierzenia perskie zakładały dualizm świata: istnienie mocy dobra
iż zła walczących ze sobą, aż do czasu gdy dobro zwycięży. Człowiek swą
postawą mógł przyspieszać lub opóźniać tę chwilę. Po śmierci dusze ludzkie
poddane zostaną sądowi. Przechodząc przez most prowadzący ku zaświatom,
złe dusze spadają w otchłań (św. Paweł piekło nazywał właśnie „otchłanią")
ciemną i cuchnącą, dobre przechodzą do raju. Idea tego perskiego Szatana
(Ahrimana) przeniknęła do wierzeń religijnych Żydów już po ich Wygnaniu.
Grecy natomiast w najstarszych czasach nie sądzili aby po
śmierci czekała ich nagroda lub kara (jednak orfizm już wiedział o karze i nagrodzie pośmiertnej). Miał to być odpoczynek. Idea
ta nie występuje w najstarszej części ST. W Penatateuchu próżno szukać wiary w niebo i piekło, Bóg był sędzią przyziemnym. Za złamanie jego nakazów nie
groziła kara piekielna, lecz np. złośliwe wrzody na kolanach, za dochowywanie
wierności nakazom nie obiecuje żadnych radości niebiańskich, lecz np. dobre
zbiory (wszystkie swoje pogróżki w razie złamania jego praw zawarte są w rozdz. 28 Deut.). Pan nie mówi: „czcij ojca swego i matkę swoją, abyś
dostąpił nieba", lecz: „czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo
żył na ziemi". WSZYSTKIE nagrody i kary były wyłącznie ziemskie.
"Rzecz osobliwa, że bajkom o strąconych aniołach czyli szatanach Stary Testament i księgi kanoniczne tak mało udzielają miejsca. Szatan w księdze Hioba
jawi się, jako władca świata, zależny jednak od Boga. Słowo
„szatan" jest pochodzenia chaldejskiego i odpowiada perskiemu
Arymanowi, którego Chaldejczycy zaszczycili adoptacyą i wzięli na własność;
zaś boleściwy Hiob, pasterz arabski, żył, jeśli żył, na granicy
persko — chaldejskich mitów… Demonologia została nam przekazana z odleglejszych czasów — het! — od pierwocin kultury indyjskiej, przechowanej w księgach braminów. Niektórzy komentatorowie wywodzą kosmogonię aniołów i ich zniebazstąpienie z księgi Jezajasza, gdzie powiedziane jest: „jakżeto, o Lucyferze, światłonośco, strącono cię z nieba", co starczy za
dowód, że ten właśnie szatan, wziąwszy na się postać węża, kusił
Ewę poznaniem. Prócz księgi Hioba jeszcze podanie o Tobiaszu napomyka o szatanie i złych duchach. Mimo to, Żydzi nie uznawali piekła, ani szatanów.(...)
Dopiero znacznie później, w czasy rozwielmożnienia się faryzeuszów poczęli oni
wierzyć w dusz nieśmiertelność i instytucye piekła. Spotykamy sławne
imiona: Belzebuba, Belfagora, Asztaroth, bogów notorycznie syryjskich. Fakt
zapożyczenia szatana od strony pogańskiej byłby dla religii, uwzględniającej
sataniczne byty, dość kłopotliwy, gdyby nie dał się z taką łatwością
wytłómaczyć: Oto Pan Bóg tak chciał i tak dopuścił, ażeby wiara w duchy dobre i złe, w nieśmiertelność, wieczną nagrodę i wieczne potępienie,
przesiana była wpierw przez przetak dwudziestu ludów i wieków, zanim doszła
do świadomości żydowskiej. Nasza religia uświęciła
tę długą, żmudną naukę: wszystko, co inne ludy zaledwie przeczuwały,
ona wyniosła ponad wszelkie wątpienia, zaś wszystko, co w starożytności
było zaledwie widzeniem, obrazem, symbolem, stało się przez objawienie,
prawdą boskiej potęgi". (Wolter, Essaie sur les mouers). Samo
słowo „diabeł" oznacza złego anioła, zwanego Oskarżycielem (gr. diabolos). Nazwa
piekło (ang. hell) pochodzi od skandynawskiego hel. Była to posępna
kraina wiecznych lodów i mrozu, przeznaczona dla zmarłych, leżąca na północ
od otchłani z której wyłonił się świat. Z kolei Majowie
wierzyli, że istnieje 13 niebios i 9 piekieł.
« Geneza mitów i opowieści ST (Publikacja: 18-05-2002 Ostatnia zmiana: 16-08-2006)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 212 |
 |
Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek 
