Prawo » Prawo wyznaniowe » Orzeczenia, uchwały i glosy
Katolicyzm i służba wojskowa - wyrok NSA 10XII91
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego — Ośrodek Zamiejscowy we Wrocławiu
z dnia 10 grudnia 1991 r. (SA/Wr 1047/91)
[1. Gdy poborowy motywuje niechęć do służby wojskowej "rażącą niezgodnością"
obowiązków nakładanych na żołnierzy z zasadami moralnymi wyznawanymi przez niego
jako "praktykującego katolika", takie rozumowanie nie może być uznane
za przekonujące uzasadnienie wniosku o skierowanie do służby zastępczej w świetle
ustawowych warunków uzyskania takiego skierowania (art. 198 ustawy z dnia 21
listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony — Dz. U. 1988 r. Nr 30 poz.
207 z późn. zm.). 2. Stosownie do przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz.
154 z późn. zm.) wszystkie ustanowione w nich zwolnienia i ograniczenia obowiązków
wojskowych dotyczą tylko duchownych, członków zakonów i słuchaczy seminariów
duchownych, nie zaś świeckich wyznawców tego Kościoła.]
Przewodniczący: sędzia NSA B. Chruszcz (sprawozdawca). Sędziowie NSA: T. Cywiński,
H. Łysikowska.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił na podstawie art. 207 § 5 kpa skargę Piotra
S. na decyzję Wojewódzkiej Komisji Poborowej w W. z dnia 29 lipca 1991 r. w
przedmiocie odmowy skierowania do służby zastępczej.
Uzasadnienie
W podaniu adresowanym do Wojskowego Komendanta Uzupełnień w W. Piotr S. powołując
się na art. 198 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony (Dz. U. 1988 r. Nr 30 poz. 207), wniósł o przyznanie mu prawa
do odbycia służby zastępczej, a to ze względu na wyznawaną zasadę moralną, "która
gryzie się z jakże istotnymi (...) przekonaniami".
Na posiedzeniu Rejonowej Komisji Poborowej w W. wnioskodawca złożył ustne wyjaśnienia
podkreślając, że został wychowany w duchu pokoju i poszanowania człowieka. Przyznał,
że nie należy do żadnych ruchów pacyfistycznych i uprawia karate, ale tylko
jako rozrywkę. Rejonowa Komisja Poborowa orzeczeniem z dnia 16 maja 1991 r.
nr SA-6312-60/91 odmówiła uwzględnienia wniosku, przyjmując, że poborowy nie
potrafił przedstawić wyznawanych zasad moralnych, które stworzyłyby konflikt
sumienia i uniemożliwiałyby odbycie zasadniczej służby wojskowej.
Wojewódzka Komisja Poborowa w W. utrzymała w mocy powyższe rozstrzygnięcie
swoim orzeczeniem odwoławczym z dnia 29 lipca 1991 r. nr SO-IV-6312/258/91;
w jego uzasadnieniu powołano orzecznictwo dotyczące wykładni przepisów prawa
o służbie zastępczej ze względu na przekonania religijne lub wyznawane zasady
moralne. Przed wydaniem tego orzeczenia Komisja przeprowadziła rozprawę, w której
toku odwołujący się podkreślił, że jest katolikiem, a służba wojskowa uniemożliwia
praktykowanie wiary. Ponadto wymusza bezwzględne posłuszeństwo sposobami, które
mogą być sprzeczne z jego zasadami moralnymi.
Podobne argumenty przytoczył Piotr S. w skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
wnosząc "o ponowne rozpatrzenie (...) podania o zastępczą służbę wojskową".
Prawo do zastępczej służby uważa skarżący za gwarancję wolności sumienia, wyznania
i przekonań wynikającą z art. 7, 18, 19 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
oraz art. 92 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, przyczynić się do obrony Ojczyzny
można w różny sposób, także przez służbę zastępczą.
Odpowiadając na skargę, przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Poborowej powołuje
się na nauki II Soboru Watykańskiego i wywodzi, że ze względu na obronny charakter
Wojska Polskiego nie zachodzi przeszkoda w odbywaniu zasadniczej służby wojskowej
przez praktykującego katolika. Nie jest również tak, że zachowanie żołnierza
ukształtowane jest zasadami moralnymi odmiennymi od powszechnie akceptowanych.
Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
Nie będąc "trzecią instancją administracyjną", Sąd nie może — zgodnie
z życzeniem skarżącego — "ponownie rozpatrzyć" jego podania o skierowanie
do służby zastępczej, lecz jedynie skontrolować, czy wydane w tej sprawie, a
następnie zaskarżone decyzje komisji poborowych odpowiadają prawu, czy też to
prawo naruszają — i w zależności od rezultatów tej oceny orzec w sposób przewidziany
w art. 207 kpa.
Zagadnienia związane z odbywaniem służby zastępczej zamiast zasadniczej służby
wojskowej regulują przepisy art. 198-209 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r.
o powszechnym obowiązku obrony (Dz. U. 1988 r. Nr 30 poz. 207 z późn. zm.) oraz
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1988 r. w sprawie służby zastępczej
(Dz. U. 1988 r. Nr 30 poz. 208). Stosownie do ich brzmienia poborowi przeznaczeni
do zasadniczej służby wojskowej, zasadniczej służby w obronie cywilnej lub długotrwałego
przeszkolenia wojskowego, którzy nie korzystają z odroczenia służby wojskowej,
mogą ze względu na przekonania religijne albo wyznawane zasady moralne występować
do rejonowej komisji poborowej z pisemnymi wnioskami o skierowanie ich do odbycia
służby zastępczej (art. 198). Wniosek tej treści wymaga uzasadnienia, a do czasu
podjęcia przez komisję poborową ostatecznego orzeczenia w sprawie takiego wniosku,
poborowego nie powołuje się do służby wojskowej (art. 199). Oznacza to, że przesłanką
uzyskania skierowania do służby zastępczej są przekonania religijne lub wyznawane
zasady moralne stojące na przeszkodzie odbycia zasadniczej służby wojskowej
lub innych jej form wymienionych w art. 198 ust. 1, postępowanie w takiej sprawie
wszczyna jedynie pisemny wniosek, który musi być uzasadniony, a podstawą skierowania
jest ostateczne orzeczenie komisji poborowej, uwzględniające powyższy wniosek
poborowego.
Ustawodawca więc nie przewiduje skierowania do służby zastępczej jako prostego
następstwa zgłoszonego przez poborowego żądania, popartego oświadczeniem, że
religijne przekonania lub zasady moralne nie pozwalają mu na odbywanie zasadniczej
służby wojskowej. Występując z takim wnioskiem, poborowy musi wykazać związek
między swymi przekonaniami religijnymi albo wyznawanymi zasadami moralnymi a
niemożliwością odbycia zasadniczej służby wojskowej bez sprzeniewierzenia się
tym przekonaniom lub zasadom, a sam wniosek uzasadnić w taki sposób, aby doprowadzić
do "pozytywnego rozstrzygnięcia" przez komisje poborowe (art. 200
ust. 1 ustawy).
W krajach, których prawo zna instytucję służby zastępczej, przyjmuje się, że
zwolnienie od obowiązku służby wojskowej i skierowanie do służby zastępczej
uzasadniać mogą tylko przekonania głęboko utrwalone, należące do podstawowych
wyznaczników postawy; zaprzeczenie im oznaczałoby konflikt sumienia, negatywnie
ciążący na rozwoju jednostki. Tylko w nielicznych przypadkach wystarczy złożenie
oświadczenia np. o przynależności do określonego kościoła. Najczęściej jednak
ustawodawstwa poszczególnych krajów nakładają na wnioskodawców ciężar dowodu
co do prawdziwości twierdzenia o wyznawanych przekonaniach, co uzasadnione jest
potrzebą przeciwdziałania wykorzystywaniu służby zastępczej przez tych, którzy
z innych powodów pragną uniknąć służby wojskowej.
Oceniając zasadność wniosków zgłoszonych w trybie art. 198 omawianej ustawy
i prawdziwość twierdzeń wnioskodawców o ich przekonaniach religijnych, należy
pamiętać, że wniosek taki zmierza do ograniczenia zakresu obowiązku prawnego.
Obrona Ojczyzny jest jednym z podstawowych obowiązków obywatelskich, a system
obronności Polski zbudowany jest na fundamencie powszechnego obowiązku służby
wojskowej (art. 92 Konstytucji oraz art. 1, 2 i 4 omawianej ustawy). Ograniczenie
zatem tego obowiązku przez wybór "zastępczej" formy jego spełnienia
będzie dopuszczalne jedynie wówczas, gdy powstaje rzeczywisty konflikt pomiędzy
obywatelską powinnością obrony państwa a obywatelskim prawem do wolności sumienia,
wyznania i przekonań, a więc gdy odbywanie służby wojskowej pozostaje w oczywistej
sprzeczności z wyznawanymi przekonaniami religijnymi.
Skarżący motywuje swoją niechęć do służby wojskowej "rażącą niezgodnością"
obowiązków nakładanych na żołnierzy z zasadami moralnymi wyznawanymi przez niego
jako "praktykującego katolika". Takie rozumowanie nie może być uznane
za przekonywujące uzasadnienie wniosku o skierowanie do służby zastępczej w
świetle wcześniej wyłożonych ustawowych warunków takiego skierowania. Przede
wszystkim należy wskazać brak doktrynalnych przeszkód w pełnieniu służby wojskowej
przez chrześcijanina obrządku rzymskokatolickiego. Znana tradycyjnej teologii
moralnej koncepcja "wojny sprawiedliwej" została potwierdzona między
innymi w dokumentach II Soboru Watykańskiego (Konstytucja duszpasterska o kościele
współczesnym Gaudium et spes Nr 79). Tezie stawianej przez skarżącego przeczy
także cała praktyka udziału Kościoła rzymskokatolickiego w procesie wychowania
i życiu duchowym żołnierzy Wojska Polskiego. Organizacja Ordynariatu Polowego
oraz powszechnie znane spotkanie Papieża z 30-tysięczną grupą oficerów i żołnierzy
Wojska Polskiego w dniu 2 czerwca 1991 r. wyłączają możliwość "rażącej
sprzeczności" pomiędzy kanonami wiary a zasadami moralnymi, jakimi ukształtowane
jest zachowanie żołnierzy tej armii. Warto przytoczyć wypowiedziane podczas
tego spotkania słowa Biskupa Polowego WP, według którego w wojsku naszym "następuje
powrót do źródeł Bożej wiary i przenikniętych chrześcijańskim duchem polskich
tradycji wojskowych" ("Rzeczpospolita" z dnia 4 czerwca 1991
r.). Wypada też zauważyć, że stosownie do przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989
r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 154)
wszystkie ustanowione w nich zwolnienia i ograniczenia obowiązków wojskowych
dotyczą tylko duchownych, członków zakonów i słuchaczy seminariów duchownych
— nie zaś świeckich wyznawców tego Kościoła.
Z przytoczonych powodów odwołanie się do "praktykującego katolicyzmu"
jako przyczyny niemożności odbywania zasadniczej służby wojskowej nie odpowiada
wymogom uzasadnionego wniosku o skierowanie do służby zastępczej ze względu
na przekonania religijne. Powoływanie tej przesłanki będzie bowiem skuteczne
tylko w przypadku wykazania przez wnioskodawcę trwałej przynależności do takiego
wyznania, którego reguły nie pozwalają — bez istotnego konfliktu sumienia -
na odbywanie zasadniczej służby wojskowej.
Uzasadniając swoje zabiegi o skierowanie do służby zastępczej, skarżący deklarował
ponadto niechęć do przemocy oraz bezwzględnego posłuszeństwa, stanowiącego konieczny
element w nowoczesnej armii. Jak jednak wynika z akt sprawy, skarżący uprawia
karate, i to nie dla wartości transcendentnych, tkwiących rzekomo w tej sztuce
walki, lecz jedynie dla rozrywki.
Również wielokrotnie podkreślonemu przez skarżącego zjawisku "bezwzględnego
posłuszeństwa" nie można a priori przypisywać cech moralnie nagannych.
Należy zresztą zauważyć, że we współczesnym wojsku nie obowiązuje już doktryna
"ślepych bagnetów". W armiach typu obywatelskiego, podporządkowanych
organom demokratycznego, pokojowego i praworządnego państwa, nie powinno się
oczekiwać ujemnych konsekwencji niezbędnego posłuszeństwa i podporządkowania,
w postaci konieczności wykonywania rozkazów sprzecznych z nie akceptowanymi
zasadami moralnymi.
Nietrafne są też wywody skargi powołujące się na "gwarancje" prawa
do służby zastępczej. Wbrew sugestiom skarżącego, międzynarodowe pakty i konwencje
dotyczące praw człowieka nie przewidują wprost prawa do odmowy służby wojskowej
ze względu na przekonania (L. Kański, Z. Kędzia: Prawo poborowych do służby
zastępczej, "Państwo i Prawo" 1988/7 str. 39-53). Również przepisy
Konstytucji nie gwarantują takiego uprawnienia, a art. 82, zapewniający obywatelom
wolność sumienia i wyznania, nie może być rozumiany jako uchylający obowiązki
konstytucyjne przewidziane w innych postanowieniach ustawy zasadniczej (art.
92).
Biorąc pod uwagę to, co dotychczas powiedziano, Naczelny Sąd Administracyjny
nie dopatrzył się naruszenia prawa w orzeczeniach komisji poborowych obu instancji
odmawiających skierowania Piotra S. do służby zastępczej i na podstawie art.
207 § 5 kpa oddalił więc jego skargę, jako nieuzasadnioną.
[ONSA 1991/3-4 poz. 95; OSP 1992/7-8 poz. 161]
« Orzeczenia, uchwały i glosy (Publikacja: 15-08-2003 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 2622 |