Rejestracja związku wyznaniowego nie oznacza jego powstania. Związek wyznaniowy jest bytem społecznym (wspólnotą), istniejącym dzięki woli swoich wyznawców. Ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania określa związek wyznaniowy jako wspólnotę religijną, zakładaną w celu wyznawania i szerzenia wiary religijnej, posiadającą własny ustrój, doktrynę i obrzędy kultowe (por. art. 2 pkt. 1. ustawy z 17 maja 1989 r.). Nie zostanie zarejestrowane jako związek wyznaniowy zrzeszenie nie odpowiadające temu opisowi, zwłaszcza kultywujące doktrynę nie mającą charakteru religijnego. Urzędnicy Departamentu Wyznań MSWiA w posługują się praktyce przy ocenie religijnego charakteru wspólnoty starającej się o rejestrację pracą pt. „Zarys dziejów religii" pod red. Józefa Kellera. Rejestracja przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w rejestrze kościołów i związków wyznaniowych umożliwia uzyskanie osobowości prawnej, występowanie w obrocie w formie określonej przez sam związek wyznaniowy, przez jego prawo wewnętrzne, oraz uzyskanie pewnych szczególnych uprawnień np. celnych czy podatkowych. Wspólnota religijna może jednak uzyskać osobowość prawną i prowadzić działalność w innej formie, przewidzianej przez prawo np. jako stowarzyszenie, fundacja, spółka prawa handlowego posiadająca.

Wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych następuje przez złożenie Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji — organowi rejestrowemu — deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego oraz wniosku o wpis do rejestru. W praktyce administracyjnej nie funkcjonują wzory, czy formularze tego rodzaju dokumentów. Wnioskodawcami może być co najmniej 100 obywateli polskich, posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Do wniosku wnioskodawcy załączają listę zawierającą swoje imiona i nazwiska, daty urodzenia, miejsca zamieszkania, numery i cechy dokumentów tożsamości (np. dowodu osobistego, paszportu, czy książeczki wojskowej) oraz składają notarialnie potwierdzone podpisy. Opłata za notarialne poświadczenie pojedynczego podpisu wynosi 24,40 zł. Aby uprościć postępowanie wnioskodawcy powinni udzielić jednej lub kilku osobom pełnomocnictwa do reprezentowania siebie przed organem rejestrowym. Pełnomocnictwo winno mieć formę aktu notarialnego lub formę pisemną, z notarialnie poświadczonymi podpisami wszystkich wnioskodawców. W przeciwnym razie, zgodnie z najnowszym orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego, pisma od/do organu rejestrowego będą musiały być kierowane odpowiednio do/od ogółu, czyli co najmniej 100 wnioskodawców, wymagane będzie od nich wszystkich udzielenie wyjaśnień, czy osobiste stawiennictwo przed organem rejestrowym. Aby uprościć postępowanie i zmniejszyć jego koszty warto w treści wniosku sformułować upoważnienie do reprezentacji wnioskodawców, zaopatrzone, tak jak cały wniosek, w notarialnie poświadczone podpisy wnioskodawców. Wspomniana lista powinna zawierać na wstępie jednoznaczne określenie, np. "Lista osób deklarujących utworzenie [tu podać nazwę własną kościoła lub związku wyznaniowego], składających wniosek o wpis [podać w odpowiednim przypadku nazwę kościoła lub związku wyznaniowego] do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych." Jeżeli wnioskodawcy pragną działać przez przedstawicieli, wskazany jest dodatek do oznaczenia listy: "...oraz udzielających pełnomocnictwa do reprezentowania w postępowaniu rejestrowym [podać imię, nazwisko, cechy dokumentu tożsamości oraz adres zamieszkania osoby względnie osób reprezentujących wnioskodawców]". Ponieważ lista ponad stu założycieli oraz ich dane będą zajmować zapewne szereg stron, zatem na każdej stronie wskazane byłoby zamieszczenie odpowiedniego oznaczenia listy. Najlepszym rozwiązaniem byłoby umieszczenie podpisów notarialnie poświadczonych przy odpowiednich danych poszczególnych osób, ale praktyce Departamentu Wyznań MSWiA dopuszcza się możliwość notarialnego poświadczania podpisu(ów) jednej osoby lub grupy osób na osobnych kartkach. Każdy tego rodzaju dokument powinien jednak zawierać jednoznaczne określenie jakiej listy założycieli (wnioskodawców) dotyczy. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania nie wyklucza, aby ta sama osoba była założycielem kilku związków wyznaniowych.

Wniosek o wpisanie do rejestru powinien zawierać: 1) wyżej scharakteryzowaną listę co najmniej 100 wnioskodawców, 2) informację o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania związku wyznaniowego na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, 3) informację o podstawowych celach, źródłach i zasadach doktrynalnych oraz obrzędach religijnych, 4) adres siedziby związku wyznaniowego, a także imiona i nazwiska, datę urodzenia, adres zamieszkania, numer i cechy dokumentu tożsamości osób wchodzących do kierowniczych organów wykonawczych, 5) statut. Wniosek nie musi mieć rozbudowanej treści, ponieważ poszczególne jego elementy, wymagane przez ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, mogą być sformułowane jako załączniki.

Przykładowy wzór wniosku

Statut powinien określać w szczególności: 1) nazwę związku wyznaniowego różną od nazw innych organizacji (związków wyznaniowych wpisanych do rejestru albo działających na podstawie indywidualnych ustaw), 2) teren działania i siedzibę władz (a nie ich dokładny adres), 3) cele działalności oraz zasady i formy ich realizacji, 4) organy związku wyznaniowego, sposób ich powoływania (np. z wyborów, z nominacji, w drodze kooptacji) i odwoływania oraz tryb podejmowania decyzji, 5) źródła finansowania, 6) tryb dokonywania zmian statutu, 7) sposób reprezentowania związku wyznaniowego na zewnątrz oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, 8) sposób nabywania i utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków (mogą być one zróżnicowane), 9) sposób powoływania, odwoływania osób duchownych oraz kompetencje duchownych, o ile związek wyznaniowy przewiduje tworzenie takich stanowisk, 10) sposób rozwiązania związku wyznaniowego i przeznaczenie pozostałego majątku.

· Jeżeli związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną (parafii, zborów, diecezji itp.), zakonów lub diakonatów, w statucie powinny być określone ich nazwy, teren działania, siedziby, zakres uprawnień oraz zasady tworzenia, znoszenia i przekształcania tych jednostek, a także ich organy, zakres kompetencji, tryb podejmowania decyzji, sposób reprezentowania na zewnątrz takich jednostek oraz zaciągania zobowiązań majątkowych.

· Jeżeli natomiast związek wyznaniowy przewiduje tworzenie jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, to w statucie powinny być tylko określone nazwy zasady tworzenia, znoszenia i przekształcania tych jednostek.

· Jeżeli związek wyznaniowy stanowi część organizacji o zasięgu międzynarodowym, to w statucie powinny być określone zakres i formy wzajemnych stosunków, np. kwestia podległości organizacyjnej, czy doktrynalnej.

Przykładowy projekt statutu związku wyznaniowego

UWAGA! Postanowienia statutu kościoła/związku wyznaniowego nie mogą pozostawać w sprzeczności z przepisami ustaw chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie i moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób.

W trakcie postępowania w sprawie wpisu do rejestru organ rejestrowy może żądać od wnioskodawców wyjaśnienia treści wniosku w zakresie elementów treści, które wniosek winien posiadać. Może w szczególności domagać się wyjaśnienia treści doktryny religijnej. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji może także zwracać się do odpowiednich organów państwowych, np. do policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, o sprawdzenie prawdziwości danych zawartych we wniosku (np. faktu istnienia wnioskodawców, cech ich dokumentów tożsamości, informacji o dotychczasowych formach życia religijnego i metodach działania).

Jeżeli w treści wniosku organ rejestrowy stwierdzi braki lub uchybienia w zakresie tych elementów treści, które ustawa o gwarancjach sumienia i wyznania w art. 32 uznaje za konieczne, to wyznacza dwumiesięczny termin do ich usunięcia, a po bezskutecznym upływie tego terminu (t.j. nieusunięciu błędów lub uchybień w ocenie MSWiA) wydaje decyzję o odmowie wpisu do rejestru. Organ rejestrowy winien precyzyjnie wskazać o jakie braki lub uchybienia chodzi.

Decyzję o odmowie wpisu do rejestru MSWiA wydaje od razu, jeżeli wniosek (czyli np. statut, założenia doktrynalne) zawiera postanowienia, które są sprzeczne z przepisami ustaw (a nie aktów niższego rzędu np. rozporządzeń, zarządzeń) chroniącymi bezpieczeństwo i porządek publiczny, zdrowie, moralność publiczną, władzę rodzicielską albo podstawowe prawa i wolności innych osób. Decyzja o odmowie wpisu powinna w uzasadnieniu przywoływać konkretne postanowienia tego rodzaju ustaw, z którymi są sprzeczne określone postanowienia wniosku. Decyzja o odmowie wpisu powinna być wydana w terminie 3 miesięcy od daty wszczęcia postępowania o wpis do rejestru, czyli od dnia złożenia MSWiA deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego i wniosku o wpis do rejestru. Warto zatem składając odpowiednie dokumentu uzyskać na piśmie potwierdzenie ich wpłynięcia do MSWiA.

UWAGA! W przypadku decyzji o odmowie wpisu wnioskodawcy w ciągu 14 dni od jej doręczenia mogą zwrócić się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wniosek taki nie wymaga szczegółowego uzasadnienia. Wystarczy, jeżeli wynika z niego, że strona jest niezadowolona z wydanej decyzji. W razie utrzymania w mocy decyzji o odmowie wpisu wnioskodawca może wnieść w terminie 30 dni od doręczenia rozstrzygnięcia skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w Warszawie. Skargę wnosi się za pośrednictwem organu rejestrowego. Do dnia rozpoczęcia rozprawy Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji może uznać skargę za zasadną i uchylić decyzję odmowną. Na zasadach określonych w ustawie z 30 sierpnia 2002 r. o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270) od postanowienia kończącego postępowanie lub od wyroku wojewódzkiego sadu administracyjnego można wnieść skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie 30 dni od doręczenia stronie odpisu orzeczenia.

Jeżeli nie zachodzą wymienione wyżej okoliczność uzasadniające odmowę wpisu do rejestru, to MSWiA ma obowiązek wydać decyzję o wpisie w terminie 3 miesięcy od złożenia deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego. W razie bezskutecznego upływy tego terminu, po bezskutecznym złożeniu zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie, można próbować wnieść skargę do sądu administracyjnego na bezczynność administracji.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wniosek o wpis do rejestru kościołów Statut Kościoła / związku wyznaniowego (wzór)

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego