Księgi ten niczym kodeks karny nakładały rozmaite pokuty, de facto kary, za określone grzechy. Nierzadko pokuta była wykonywana publicznie. Owa penalizacja sakramentu pokuty oraz kryminalizacja sumienia były czynnikiem sprzyjającym wprowadzeniu inkwizycji, ponieważ penitencjały przenosiły niejako na płaszczyznę prawną i fizyczną to, co z rzeczy samej należy do sfery duchowej oraz związane jest z życiem wewnętrznym.

Roku 1231 papież Grzegorz IX konstytucją "Excommunicamus" powołał do życia instytucję inkwizycji. Była to tak zwana inkwizycja papieska. Z tym też etapem rozwoju inkwizycji związane jest dzieło brata Dawida z Augsburga.

Ustanawiając instytucję inkwizycji papież Grzegorz IX chciał równocześnie ułatwić biskupom dzieło obrony wiary oraz zapobiec zakusom cesarza Fryderyka II, który zamierzał przejąć w swoje ręce zwalczanie herezji, a następnie wykorzystać wypływające z tego uprawnienia dla swoich politycznych celów.

Urząd inkwizytora był powierzany niemalże wyłącznie franciszkanom i dominikanom, ponieważ wysoko ceniono ich teologiczną erudycję oraz uważano, iż wolni są oni od świeckiej ambicji i żądzy zaszczytów. ^{[ 20 ]}

Dla każdej prowincji papież dokonywał nominacji dwóch inkwizytorów, którzy mieli takie same uprawnienia. Przewodzili oni trybunałowi inkwizycji właściwemu dla danego obszaru oraz mieli do swojej dyspozycji asystentów, notariuszy, strażników oraz doradców.

Wielu inkwizytorów cieszyło się u współczesnych dobrą opinią i było cenionych za swoją obiektywność oraz „wyrozumiałość" w stosunku do „błądzących owieczek". Należy jednak tutaj nadmienić, iż była to opinia ludzi akceptujących inkwizytorską mentalność oraz nie widzących niczego złego w prawnym i fizycznym wymuszaniu religijnej prawomyślności.

Niektórzy jednak inkwizytorzy byli oskarżani o przesadne okrucieństwo oraz inne nadużycia. Nierzadko więc z tego też powodu (zwłaszcza w XIII wieku) dochodziło do zamieszek oraz protestów przeciwko ograniczaniu wolności religijnej oraz terrorowi ze strony inkwizycji. W czasie tego rodzaju zamieszek wielekroć dochodziło do zabójstwa inkwizytorów. Przykładem tego rodzaju „męczenników" za sprawę inkwizycji mogą być Konrad z Marburga (zamordowany 1233 roku) oraz wspomniany w tekście traktatu Piotr z Werony (Pietro da Verona, zamordowany w 1252 roku). Ten ostatni został kanonizowany i pod imieniem św. Piotra Męczennika (San Pietro Martire) uchodził za patrona inkwizycji. ^{[ 21 ]}

W ramach swoich obowiązków inkwizytor w otoczeniu własnej asysty przybywał do określonej miejscowości i urzędował tam przez określony czas. Po przybyciu wygłaszał on w jednym z miejscowych kościołów kazanie na temat zgubnych skutków herezji, a następnie wzywał on wiernych do ujawnienia przestępstw przeciwko jedności Kościoła. Ogłaszał on przy tym „czas łaski", czyli okres, w przeciągu którego heretycy mogli dobrowolnie się zgłosić do inkwizytora oraz wyznać mu swoje winy. W zamian za to mogli oni liczyć na „miłosierdzie" Kościoła oraz łagodne potraktowanie ^{[ 22 ]}.

Po zakończeniu „czasu łaski" rozpoczynały się intensywne przesłuchania oraz procesy. Wiele zeznań i donosów zostało już wcześniej uzyskanych w „czasie łaski", obecnie zaś na ich podstawie inkwizytor podejmował działania.

Podejrzani o herezję byli wzywani do stawienia się przed inkwizytorem. W przypadku osób opornych lub ukrywających się stosowano doprowadzenie siłą. Oskarżonemu przedstawiano zarzuty, od których mógł się on uwolnić poprzez złożenie przysięgi. Gdyby mu potem udowodniono, iż skłamał, zostałby on wtedy ukarany za krzywoprzysięstwo. Ogólnie uważano, iż zeznanie dwóch świadków wystarczało do skazania. W przypadku jednak, kiedy chodziło o znaczniejsze osoby, wymagano zeznania większej ilości świadków. Oczywiście przyznanie się oskarżonego uważano za koronny dowód w myśl zasady: "Confessio est regina probationum.".

W czasie procesu inkwizytor korzystał z pomocy ławy przysięgłych, w skład której wchodzili zarówno duchowni jak i osoby świeckie. Decydujący głos należał jednak do samego inkwizytora.

Papież Innocenty IV bullą "Ad extirpanda" (1252) dozwolił na używanie tortur. Chociaż teoretycznie praktyka ta podlegała pewnym ograniczeniom, inkwizytor właściwie miał pełną swobodę w stosowaniu tego środka „perswazji".

Pokuty i wyroki ogłaszane były w czasie specjalnej ceremonii, która nazywała się po łacinie sermo generalis (ogólne przemówienie) ^{[ 23 ]}. Pokuty i kary mogły być bardzo łagodne (pielgrzymka, publiczna nagana, noszenie krzyża, noszenie specjalnego ubioru). Do cięższych kar należało więzienie. Najsurowszą karą jako mógł wymierzyć inkwizytor było dożywotnie więzienie. Kiedy inkwizytor przekazywał obwinionego władzom świeckim, oznaczało to żądanie stracenia takiej osoby. Tym niemniej inkwizycja jako taka wyroków śmierci nie wydawała. W każdym jednak przypadku oskarżony musiał się liczyć z uszczerbkiem na majątku, a nawet jego przepadkiem.

Inkwizycja przewidywała również kary dla osób, które w sposób złośliwy składały nieprawdziwe donosy. Osoba taka mogła zapłacić grzywnę oraz nosić dwie czerwone wstęgi przyszyte do odzieży. Oskarżający mogli jednak liczyć na całkowitą bezkarność. Ponieważ surowe karanie tego rodzaju donosicieli mogłoby również odstraszyć innych „gorliwców" od informowania inkwizytorów o przypadkach herezji, występek ten był zatem rzadko represjonowany.

Tak mniej więcej funkcjonowała średniowieczna inkwizycja papieska. Pod koniec XIV wieku straciła ona swoją siłę rozpędu i istniała potem już tylko formalnie popadając w niemalże całkowitą inercję. Tak było aż do okresu reformacji i kontrreformacji (w Hiszpanii do końca XV wieku).

W XVI wieku inkwizycja papieska została zreformowana i otrzymała nową formę organizacyjną zwaną Sanctum Officium. Była ona również nazywana Opus Romanum, czyli inkwizycją rzymską.

Innymi odmianami późnej inkwizycji na bazie lokalnej były inkwizycja hiszpańska, inkwizycja portugalska oraz inkwizycje działające w hiszpańskich koloniach (n.p. w Meksyku i Peru).

Owe późniejsze odmiany inkwizycji nie są jednak bezpośrednio związane z traktatem brata Dawida z Augsburga, toteż problematyka ta nie będzie obszerniej tutaj omawiana.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ruch waldensów. Założyciel i jego duchowi synowie Podręcznik inkwizytorów. Krótka historia gatunku

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word