Szef Kancelarii Sejmu w odpowiedzi stwierdził jednak niezgodnie z literą prawa, że zasada bezstronności wyrażona w artykule 25 ust. 2 Konstytucji oznacza, iż stosunki społeczne w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej będą kształtować bez jakiejkolwiek stronniczości. Opisany stan rzeczy, odnoszący się do krzyża w sali obrad nie oznacza w rozumieniu tej zasady jakiegokolwiek kształtowania stosunków społecznych.

Z kolei Sąd Wojewódzki w Łodzi w orzeczeniu z 29 czerwca 1998 r. oddalił powództwo Łukasza M. przeciwko gminie Łódź o obrazę dóbr osobistych. Powód deklarujący się jako osoba niewierząca uznał obecność krzyża w sali posiedzeń rady miejskiej za naruszenie swobody sumienia i formę dyskryminacji. Zdaniem sądu wojewódzkiego zawieszenie krzyża w tym wypadku nie nosi cech bezprawności. Określona przepisem art. 25 ust. 2 Konstytucji bezstronność światopoglądowa, religijna i filozoficzna władzy publicznej odnosi się do wykonywania funkcji władczej, poprzez stanowienie i stosowanie prawa w ramach swego imperium. Nie odnosi się do wystroju wnętrza pomieszczeń obrad organów kolegialnych. W opinii sądu umieszczenia krzyża nie zakazuje Konstytucja Rzeczypospolitej, odwołująca się w swej preambule także do Boga, ani ustawy zwykłe, w tym ustawa z 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskie — Dz. U. 1980 r. Nr 7, poz. 18 i ustawa z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania — Dz. U. 1989 r. Nr 29, poz. 155. Rozpatrując apelację od wspomnianego orzeczenia Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 28 października 1998 r. stwierdził, że sam fakt zawieszenia symbolu religijnego w budynku władzy publicznej nie jest wystarczajacy dla przyjęcia naruszenia swobody sumienia. Uznał, że apelacji nie jest zasadna. W ocenie sądu apelacyjnego w zaistniałych warunkach wykładnia przepisów prawnokonstytucyjnych powołanych w apelacji (w tym art. 25 ust. 2), dokonana przez Sąd I instancji jest prawidłowa. Apelację Łukasza M. zatem oddalono...

Niezgodne z zasadą bezstronności władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych jej wykluczenie przez współczesny polski kodeks karny ochrony uczuć ludzi niewierzących, a zarazem ściganie z oskarżenia publicznego przestępstw obrazy uczuć religijnych.

Bezstronność wyklucza zatem faworyzowanie lub ograniczanie związków wyznaniowych przez podmioty dysponujące władzą publiczną w wyniku poparcia, odpowiednio — kwestionowania doktryny religijnej, czy światopoglądowej, której związki te są propagatorami.

W art. 25 ust. 3 Konstytucja gwarantuje związkom wyznaniowym w stosunkach z państwem autonomię i niezależność w swoim zakresie. Uprawnienia te obejmują samodzielne ustalanie swojej struktury wewnętrznej oraz systemu powoływania organów reprezentujących związek i wyposażonych w określona władzę a także samodzielne prowadzenie swoich spraw wewnętrznych. Państwo nie interesuje się powstaniem nowych jednostek organizacyjnych, ich przekształceniach i likwidacją oraz obsadzaniem stanowisk kościelnych. W ramach swej autonomii związki wyznaniowe tworzą własny system prawa wewnętrznego (np. w postaci statutów), który określa, poza strukturą organizacyjną, uprawnienia i obowiązki duchownych oraz świeckich. Państwo powinno dawać związkom wyznaniowym swobodę wyboru formy organizacyjnej, nie ingerować w ten proces, ani nie wyrażać swych preferencji dla określonych rozwiązań strukturalnych.

Prawo wewnętrzne związków wyznaniowych posiada moc obowiązującą w zasadzie tylko na forum wewnętrznym. Powstaje ono w sposób niezależny od państwa i nie jest przez państwo porządkowane, zmieniane czy poprawiane. Bez wyraźnego przyzwolenia państwa nie wywołuje ono skutków w dziedzinie prawa państwowego. Autonomia i niezależność związków wyznaniowych oznacza, że nie można odwoływać się od decyzji organów wewnętrznych związków wyznaniowych do sądów państwowych lub ich egzekwować za pomocą przymusu państwowego. Ewentualne skutki takich decyzji na forum prawa państwowego uzależnione są od decyzji organów państwowych pod warunkiem, że nie dotyczą spraw religijnych i nie są sprzeczne z prawem państwowym. Obowiązuje ogólna zasada wzajemnej niezależności między prawem państwowym a prawem wewnętrznym związków wyznaniowych.

Konstytucja nie precyzuje w jakim zakresie związki wyznaniowe cieszą się autonomia i niezależnością. Jest to przede wszystkim wykonywanie funkcji religijnych. Bezstronne państwo nie może w tą dziedzinę ingerować. Wypełnianie funkcji religijnych obejmuje obszerny katalog uprawnień szczegółowych, określony w art. 19 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 26, poz. 319 z późn. zm.). Należy do niego w szczególności:

1) określanie doktryny religijnej, dogmatów i zasad wiary oraz liturgii,

2) organizowanie i publiczne sprawowanie kultu,

3) udzielanie posług religijnych, w tym osobom pełniącym służbę wojskową, oraz organizowanie obrzędów i zgromadzeń religijnych,

4) ustanawianie, kształcenie i zatrudnianie duchownych,

5) realizowanie inwestycji sakralnych i innych inwestycji kościelnych,

6) nabywanie, posiadanie i zbywanie majątku ruchomego i nieruchomego oraz zarządzanie nim,

7) zbieranie składek i otrzymywanie darowizn, spadków i innych świadczeń od osób fizycznych i prawnych,

8) wytwarzanie i nabywanie artykułów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystanie z nich,

9) tworzenie i prowadzenie zakonów oraz diakonatów,

10) powoływanie krajowych organizacji międzykościelnych,

11) przynależenie do międzynarodowych organizacji wyznaniowych oraz utrzymywanie kontaktów zagranicznych w sprawach związanych z realizacją swoich funkcji,

12) nauczanie religii i głoszenie jej, w tym za pomocą prasy, książek i innych druków oraz filmów i środków audiowizualnych,

13) korzystanie ze środków masowego przekazywania,

14) rządzenie się w swoich sprawach własnym prawem, swobodne wykonywanie władzy duchownej oraz zarządzanie swoimi sprawami,

15) prowadzenie działalności charytatywno-opiekuńczej,

16) prowadzenie działalności oświatowo-wychowawczej,

17) tworzenie organizacji mających na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom.

UWAGA! Za wypełnianie funkcji religijnych nie uznaje się oddziaływania poprzez badania i eksperymenty psychologiczne.

Państwo jest niezależne od związków wyznaniowych. Związki wyznaniowe nie sprawują władzy publicznej. Tak jak organy publiczne i ich funkcjonariusze nie wykonują funkcji religijnych tak organy i funkcjonariusze kościelni nie powinni wykonywać funkcji publicznych.

Według autorów katolickich „niezależność (...) oznacza taki stopień autonomii danego bytu w stosunku do innego, który wyklucza ingerencję każdego z nich w wewnętrzne sprawy drugiego." Nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą niezależności państwa wobec związków wyznaniowych był zatem postulat wysunięty w przez bp. Piotra Liberę w imieniu Episkopatu Polski podczas posiedzenia Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu w listopadzie 2003 r., aby projekty istotnych ustaw przygotowywanych przez rząd były przesyłane tytułem konsultacji do Episkopatu.

Konstytucja wyklucza arbitralne regulowanie położenia związków wyznaniowych przez państwo. Stosunki między państwem a Kościołem Katolickim określa umowa międzynarodową ze Stolicą Apostolską i ustawy (art.25 ust. 4), natomiast relacje między Rzecząpospolitą Polską a innymi kościołami i związkami wyznaniowymi winny określać ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami (art. 25 ust 5, o czym szerzej w dalszej części pracy).

Ustawa z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jest regulacją podstawową, o charakterze w istocie ustrojowym; każdemu obywatelowi zapewnia ona wolność sumienia i wyznania, która, według tej ustawy, obejmuje swobodę wyboru religii lub przekonań oraz wyrażania ich indywidualnie i zbiorowo, prywatnie i publicznie.

Do szczegółowych uprawnień jednostki w zakresie wolności sumienia i wyznania ustawa z 17 maja 1989 r. zalicza w szczególności:

1) tworzenie wspólnot religijnych, zwanych związkami wyznaniowymi,

2) należenie i nienależenie do kościołów i innych związków wyznaniowych,

3) głoszenie swojej religii i przekonań,

4) zgodnie z zasadami swego wyznania uczestniczenie w uroczystościach i obrzędach religijnych oraz wypełnianie obowiązków religijnych i obchodzenie świąt religijnych,

5) wychowywanie dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami w sprawach religii,

6) korzystanie ze źródeł informacji na tematy religijne,

7) utrzymywanie kontaktów ze swoimi współwyznawcami, w tym uczestniczenie w pracach organizacji religijnych o zasięgu międzynarodowym,

8) wytwarzanie i nabywanie przedmiotów potrzebnych do celów kultu i praktyk religijnych oraz korzystanie z nich (np. stroje duchownych, naczynia liturgiczne, komunikanty, instrumenty muzyczne, modlitewniki itp.)

9) wytwarzanie, nabywanie i posiadanie artykułów potrzebnych do przestrzegania reguł religijnych (np. żywność jarska, czy koszerna),

10) wybranie stanu duchownego lub zakonnego (szerzej to także możliwość porzucenia takiego stanu),

11) zrzeszanie się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznawanej religii lub przekonań w sprawach religii,

12) zachowywanie milczenia w swojej religii lub przekonań,

13) otrzymanie pochówku zgodnie z wyznawanymi zasadami religijnymi lub z przekonaniami w sprawach religii.

Prawo do zgodnego z zasadami swego wyznania uczestniczenia w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniania obowiązków religijnych i obchodzenia świąt religijnych, a także prawo do posiadania i korzystania z przedmiotów potrzebnych do uprawiania praktyk religijnych przysługuje również: 1) pełniącym służbę wojskową lub zasadniczą służbę w obronie cywilnej, 2) przebywających w zakładach służby zdrowia i opieki społecznej oraz dzieciom i młodzieży na krajowych (a nie zagranicznych) koloniach i obozach organizowanych przez instytucje państwowe (ale już nie przez instytucje samorządowe, czy podmioty prywatne np. związki wyznaniowe, 3) przebywającym w zakładach karnych (zob. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2 września 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych w zakładach karnych i aresztach śledczych), poprawczych i wychowawczych oraz aresztach śledczych, ośrodkach przystosowania społecznego, czy schroniskach dla nieletnich (zob. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 14 września 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uczestniczenia w lekcjach religii i praktykach religijnych, korzystania z posług religijnych i organizacji pracy duszpasterskiej w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wolność sumienia i wyznania Ochrona wolności sumienia i wyznania

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego