Doktryna polityczno-prawna św. Pawła

"Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit:
non est enim potestas nisi a Deo; quae autem sunt,
a Deo ordinatae sunt." ^{[ 1 ]}

I. SŁOWO WSTĘPNE

Św. Paweł rozpoczął formułowanie myśli prawno — politycznej naszej ery [cywilizacji chrześcijańskiej]. Był Autorem pierwszej [chrześcijańskiej] doktryny politycznej, bo Jezus z Nazaretu nie stworzył myśli politycznej: Nie formułował on żadnej koncepcji państwa, prawa i władzy. Doktryna Chrystusa była apolityczna ^{[ 2 ]}. Mimo to, moim zdaniem, literatura przedmiotu w sposób bardzo skrótowy przedstawia jakże fundamentalną myśl polityczną i prawną Św. Pawła. Ponadto o Pawle piszą głównie autorzy nieświeccy, skupiając się na zagadnieniach czysto dogmatyczno-teologicznych. Dlatego celem głównym, który towarzyszył mi przy pisaniu pracy, było przedstawienie całej myśli prawno — politycznej Pawła z Tarsu oraz także, w zamyśle drugoplanowym, etyki społecznej.

Aby dokonać poprawnej analizy myśli politycznej i prawnej Pawła na początku należy zastanowić się nad charakterem i osobowością myśliciela, aby następnie móc implikować o jego poglądach i ideach. Przedstawienie biografii Apostoła Narodów będzie także pomocą dla zrozumienia kontekstu historycznego myśli politycznej, prawnej i społecznej Świętego z Tarsu.

II. ŻYWOT

Apostoł pogan — Paweł, Święty Kościoła Powszechnego. Urodził się w Tarsie stolicy Cylicji (Mała Azja) ok.6 r. n.e. Zmarł śmiercią męczeńską w roku 67 n.e. w okolicy Aquae Salvinae za Bramą Ostyjską (Rzym).

Autor ok. jednej trzeciej Nowego Testamentu (2003 wersy na 5621). Paweł był Żydem z plemienia Beniamina ^{[ 3 ]} (Flp 3,5). Powszechnym zwyczajem u Żydów żyjących w diasporze ^{[ 4 ]} były podwójne imiona. Myśliciel z Tarsu nazywany był Szaweł i Paweł. Zmiana imienia z Saulos (Szaul, Szaweł) na Paulos (Paul, Paweł) czyli z hebrajskiego na grecko — rzymskie ^{[ 5 ]} związana była z pobytem Świętego na Cyprze i nawróceniem namiestnika rzymskiego Pawła Sergiusza ^{[ 6 ]}. Z tradycji przekazanej przez Hieronima wiemy, że Jego rodzina przybyła z północnej Galilei, z okolic jeziora Genezaret, i była ultrakonserwatywna. Faryzejskie korzenie sięgały jego prapradziadków. Rodzina przeniosła się do Tarsu podczas rzymskiej okupacji, jej członkowie stali się bogatymi rzymskimi obywatelami ale pozostali filarami konformistycznej diaspory. ^{[ 7 ]}

Między rokiem 18 a 20 n.e. ojciec posłał Pawła do wyższej szkoły rabinicznej w Jerozolimie gdzie u boku Gamaliela I ^{[ 8 ]} studiował Torę. Świadczą o tym jego pisma naznaczone wpływem egzegezy rabinów palestyńskich, typologią hellenistyczno-judaistyczną. Paweł mówił po grecku i po aramejsku, a także czytał Pisma po hebrajsku i w przekładzie Septuaginty. Jako młodzieniec Paweł brał udział w męczeństwie Szczepana, a później pełnił wiodącą rolę w działaniach faryzeuszy w diasporze, skierowanych przeciwko hellenizującym elementom chrześcijańskim. ^{[ 7 ]} Był wzorowym konformistycznym faryzeuszem ^{[ 9 ]}, zaślepionym pozornym wyobrażeniem żydowskim, iż przestrzeganie prawa judejskiego gwarantuje zbawienie. Na skutek gorliwości w strzeżeniu religijnych tradycji, dojrzał w duszy Pawła owoc nienawiści do chrześcijan. Około 35 r n.e. udał się do Damaszku umocowany listami Synedrium ^{[ 10 ]} celem schwytania chrześcijan i dostarczenia ich do Jerozolimy. Zgodnie z podaniami około północy, niedaleko Damaszku, nagle rozbłysła wokół niego światłość niebieska, rozległo się wszechobecne: Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? (Dz. 9,4). Chwila ta zburzyła dotychczasowy porządek życia Faryzeusza.

Zdecydowana większość autorów określa ten moment w życiu Pawła nawróceniem. Należy wyraźnie zaakcentować, iż Paweł nie zwracał się od niewiary ku wierze w Boga lub z religijnej obojętności ku życiu gorliwemu, ale z gorliwej służby Bożej do życia w łasce, do poznania Jezusa Chrystusa i służenia bez podziału Jego Ewangelii. Tak oto, z faryzeusza stał się Paweł nie tylko jednym z największych Apostołów, lecz także największym teologiem Nowego Testamentu.

Do 37 r. n.e. przebywał w Damaszku i Arabii. List do Galatów daje podstawę tezie o późniejszym pobycie Apostoła w Jerozolimie. Tu spotkał Piotra. Następnie powrócił do Tarsu, gdzie przebywał być może do 42 r. n.e. Po dwuletnim pobycie w Antiochii Syryjskiej, w latach 45-48 n.e. udał się w pierwszą podróż misyjną szlakiem: Cypr, Antiochia Pizydyjska, Listra, Derbe. Po tzw. Soborze w Jerozolimie (49 r. n.e.) ^{[ 11 ]}, Paweł w towarzystwie Sylasa ^{[ 12 ]}, a później Tymoteusza ^{[ 13 ]} i Łukasza rozpoczął drugą podróż misyjną (49/50r.n.e.-52/53r.n.e.). Odwiedził gminy pozakładane wcześniej w Azji Mniejszej, pojechał do kraju Galatów i poprzez Filippi, Tesalonikę i Bereę dotarł do Achai. W jej stolicy, Koryncie, przebywał półtora roku. Tam też napisał dwa listy do Tesaloniczan.

Trzecia wyprawa (53/54r.n.e.- 58 r. n.e.) wiodła przez Efez, Troadę, Filippi, Korynt i Milet. Na początku 58 r. n.e. pojechał do Jerozolimy. Tu doświadczył napaści przez Żydów, a następnie kolejno: aresztowania przez władzę rzymską, przesłuchania przez prokuratorów: Feliksa ^{[ 14 ]} i Festusa ^{[ 15 ]} i dwuletniego więzienia w Cezarei.

Owocne podróże misyjne i niestrudzony zapał Pawła w tworzeniu gmin chrześcijańskich zapisały się w pamięci potomków po dziś dzień. Powszechnie Św. Paweł nazywany jest Apostołem Narodów bo jako pierwszy udał się w podróż po różnych krajach której celem było krzewienie wiary chrześcijańskiej [podróże apostolskie].

Na początku 61 r. n.e. przybył do Rzymu, gdzie dalsze dwa lata spędził w więzieniu. Wówczas napisał listy do Kolosan, Filemona, Efezjan i według tradycyjnego poglądu — do Filipian. Na tym pobycie w Rzymie kończy się relacja Dziejów Apostolskich o Św. Pawle. Zgodnie z tradycją historyczną, po opuszczeniu więzienia Paweł udał się na Wschód. Był w Efezie i na Krecie. Potem aresztowano Go po raz drugi. Wówczas powstały listy zwane pastoralnymi (Tm, Tt). ^{[ 16 ]}

W przekazach historiograficznych i legendarnych prima facie, można dostrzec bezpośredni związek między miejscem narodzin a osobowością Pawła. Pochodził z Tarsu. Było to handlowe emporium, ośrodek wszelkiego rodzaju kultów: gnostyckich, egzotycznych, orientalnych i stoickich. Tars to zborny punkt synkretyzmu, kulturalne i religijne rozdroże, miasto obeznane z dziwacznymi procesjami religijnymi na swych ulicach i helleńskimi dyskusjami w domach. Paweł był wytworem tej różnorodności, tak więc można go przedstawiać jako hellenistę lub jako rabina, jako mistyka lub chiliastę, a nawet jako gnostyka. Był dobrze przygotowany do roli apostoła uniwersalizmu, ale pod janusową twarzą i zmienną taktyką zawodowego ewangelisty kryła się porażająca logika wewnętrznej doktryny i celu ^{[ 7 ]}. Paweł nawiązywał w swoich rozważaniach o wyższości świata duchowego nad materialnym do platonizmu. Koncepcję Boga jako pierwszej przyczyny wszechrzeczy przejął z nauki Arystotelesa. Ze stoicyzmu zapożyczył pogląd, że świat materialny jest przepełniony duchem, a ze szkoły cyników obojętność dla rzeczy doczesnych. W apokryficznych Dziejach Pawła i Tekli, Onesiphoros ^{[ 17 ]} pisał: był to człowiek o dużej, wyrazistej głowie. Miał krzywe nogi ale szlachetną postawę. Miał zrośnięte brwi i duży nos. Był to człowiek, który tchnął życzliwością. Sam w pozostawionych pismach przyznał, że nie był oratorem ani charyzmatycznym przywódcą. Po lekturze listów Apostoła każdy mimo to dostrzeże, że emanują charyzmatem wewnętrznym: znajdujemy w nich nieusuwalne piętno potężnej osobowości, żarliwej, awanturniczej, niestrudzonej, obdarzonej swadą.

[ 1 ] Biblia łacińsko - polska czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, t. IV, Wilno 1864, s. 491. Jest to wersja łacińska Rz 13, 1: „Każdy niech będzie poddany władzom, sprawującym rządy nad innymi. Nie ma bowiem władzy, która by nie pochodziła od Boga, a te, które są, zostały ustanowione przez Boga" (Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych — tzw. Biblia Tysiąclecia, wyd. 3, red. naukowa ks. Lech Stachowiak i ks. K. Romaniuk, Poznań — Warszawa 1980, s. 1287.)

[ 3 ] Beniamin, najmłodszy syn Jakuba, praojciec pokolenia Beniamina, jednego z dwunastu pokoleń izraelskich. Beniaminici odgrywali znaczącą rolę w dziejach Izraela. Wojownicy tego pokolenia słynęli ze swej zajadłości w boju. Do wybitnych Beniaminitów zalicza się: sędziego Ehuda, Saula - pierwszego króla Izraela, proroka Jeremiasza i św. Pawła. (Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan, Słownik Wiedzy Biblijnej, Warszawa 1999, s. 56).

[ 4 ] Rozproszenie jakiejś narodowości wśród innej. (Słownik Wyrazów Obcych, PWN, Warszawa, 2000, s.235).

[ 6 ] Prokonsul rzymski w czasach kiedy Paweł i Barnaba przybyli na Cypr. (Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, Warszawa 1999, s. 906).

[ 8 ] Zw. Gamalielem Starszym, żył w I w. n.e. Uczony faryzejski, przeprowadził wiele reform rel. — prawnych, znawca i komentator Tory, (Wielka Encyklopedia PWN, tom 9, Warszawa 2002, s. 510).

[ 9 ] Członek ortodoksyjnego stronnictwa religijno - politycznego w starożytnej Judei (II w. p.n.e. — I w. n.e.), opozycyjnego wobec saduceuszy. (Słownik Wyrazów Obcych, PWN, Warszawa 2000, s. 326).

[ 10 ] Najwyższa żydowska władza w czasach grecko — rzymskich, kompetentna w sprawach stosowania prawa religijnego, świeckiego, i religijnego sądownictwa. (Praktyczny Słownik Biblijny, red. Anton Grobner — Haider, Warszawa 1994, s. 1441 - 1442).

[ 11 ] Sobór Jerozolimski, nazwa nadawana opisanej w Dziejach Apostolskich naradzie apostołów i starszych Kościoła w Jerozolimie, na której zrezygnowano z wymogu obrzezania i przestrzegania Tory przez pogan nawróconych na chrześcijaństwo. (Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa ,1996, s. 916.)

[ 12 ] Inne imię — Sylwan. Ogólnie przyjmuje się, że chodzi o dwa imiona tej samej osoby, przywódcy we wczesnym Kościele, a także towarzysza Pawła. (Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, Warszawa 1999, s. 1156).

[ 13 ] Dowódca Ammonitów, który połączył swe siły z siłami syryjskimi przeciwko Judzie Machabeuszowi i wojownikom judzkim walczącym o wolność. (Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, Warszawa 1999, s. 1293).

[ 14 ] Antoniusz Feliks, rzymski prokurator Judei ok. 52 — 59 r. po Chr.( Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, Warszawa 1999, s.294).

[ 15 ] Porcjusz Festus, rzymski prokurator Judei, który zastąpił Antoniusza Feliksa ok. 59 r. po Chr. (Encyklopedia biblijna, red. Paul J. Achtemeier, Warszawa 1999, s.298).

[ 16 ] Należy jednak dodać, że wedle dzisiejszej krytycznej teologii listy te nie są autorstwa św. Pawła. Poza listami pastoralnymi (1 i 2. Tm, Tt), za nieautentyczne uznaje się także: List do Efezjan, List do Kolosan, Drugi List do Tesaloniczan. — przyp. M.A.