Tab.1

Jeśli chodzi o mężczyzn, u których rozwój psychoseksualny przebiegał prawidłowo, nie wystąpiły opisane wcześniej sytuacje urazowe, Starowicz (Starowicz, 2000) wymienia następujące właściwości predysponujące ich w wyższym niż kobiety stopniu do zachowań przestępczych na tle seksualnym:
-wyższy poziom libido, testosteronu, potrzeba seksualnej różnorodności; nadmierny wigor seksualny u młodych mężczyzn (Lernell, 1984),
— większe znaczenie młodszego wieku partnerek, atrakcyjności fizycznej i zmysłowości,
— budowanie własnej tożsamości seksualnej poprzez negację (nie afirmację), udowodnienie, że 1. „nie jestem kobietą", 2. 'nie jestem dzieckiem", 3. „nie jestem homoseksualistą" i 4. „nie jestem impotentem";
— fantazje i marzenia seksualne u mężczyzn często mają charakter poligamiczny i „pornograficzny"; większa jest skłonność do współżycia z więcej niż jedną partnerką, większa jest wrażliwość na bodźce wizualne, zachowania orgiastyczne, podatność na lęki i poczucie zagrożenia w sferze seksualnej.

Czynniki biologiczne

Analizując problematykę uwarunkowań biologicznych sprzyjających popełnianiu przestępstw seksualnych należy podkreślić, że występowanie takich uwarunkowań nie stanowi warunku koniecznego dla zachowań tego rodzaju. Popełnienie przestępstwa o charakterze seksualnym, ale też każdego innego rodzaju, związane jest nie z oddziaływaniem jednego czynnika, np. doświadczenie urazu w dzieciństwie, kontekst danego czynu kształtuje układ interakcji wielu czynników: genetycznych, hormonalnych, rozwojowych, społecznych i in. (Starowicz, 2000).

Czynniki genetyczne jako ważne dla rozpowszechniania się przestępstw sugerował C. Lombroso (1918) (Niehoff, 2000). Jest on ojcem nurtu badań nad uwarunkowaniami dziedzicznymi zachowań przestępczych, dla których podstawą stała się jego teoria o wrodzonych determinantach popełniania czynów zabronionych, czyli istnieniu „przestępców z urodzenia". Przedstawił on nawet wykaz cech fizycznych, które częściej występowały u przestępców niż wśród reszty populacji, były to m.in. długie ręce, mięsiste usta. Dziś poglądy Lombroso zalicza się raczej do ciekawostek z historii rozwoju nauk o człowieku, trudno zaprzeczyć ich wpływowi na politykę w pierwszej połowie XX wieku. Jemu też ludzkość zawdzięcza trwające wciąż przekonanie, będące wyrazem potrzeby bezpieczeństwa, że przestępcę można zobaczyć. Przy okazji nagłośnianych w mediach akcji policji zakończonych schwytaniem przestępcy w wywiadach z osobami znającymi go, słyszy się często stwierdzenia w rodzaju: „taki dobry, miły chłopiec..., wyglądał bardzo porządnie, zachowywał się wzorowo względem matki, sąsiadów, rodziny… miał porządną pracę, wspaniałą żonę, piękny ogród… zawsze się pierwszy kłaniał, robił zakupy staruszce z sąsiedztwa… nigdy bym nie przypuszczał/ -a, że może zrobić coś takiego, to nie możliwe aby to on… tyle lat pod wspólnym dachem…" — wypowiedzi takie stanowią dowód na to, iż sądy o innych, przekonania, budowane są w dużej mierze na podstawie wizerunku zewnętrznego — osoby atrakcyjne fizycznie uzyskują lepszą ocenę dla własnych czynów, inteligencji, zdolności, łatwiej uzyskują pomoc, wyższe oceny w szkole i pracy, badania donoszą, że przystojni przestępcy uzyskują łagodniejsze wyroki w sądach średnio o 2-3 lata, w porównaniu do gorzej prezentujących się oskarżonych (Aronson, 1999). Potoczne obserwacje zdają się potwierdzać tezę, o gorszym traktowaniu, ograniczonej dostępności do wsparcia społecznego, ogólnie słabszych warunkach funkcjonowania osób z defektami, ułomnymi, mniej atrakcyjnymi fizycznie.

W latach 60. i 70. XX wieku popularność zyskała teoria kariotypu XYY odpowiadającego za wysoki poziom agresywności. Nie znalazła jednak potwierdzenia w badaniach, uzyskane wyniki pokazywały większą agresję u mężczyzn o kariotypie XYY w porównaniu do mężczyzn bez dodatkowego chromosomu Y w naturalnych sytuacjach, ale nie stwierdzono takiego efektu, gdy zestawiono rezultaty jakie uzyskali mężczyźni z obu grup badani w sytuacjach konfliktu, stresu, wzmożonego napięcia. Oznaczało to, że obecność dodatkowego chromosomu Y nie jest czynnikiem znaczącym dla zachowań przestępczych związanych z agresją. Obalenie tej teorii pozbawiło badaczy jakichkolwiek podstaw do wypowiadania się o związku genów z popełnianiem czynów zabronionych, wykluczono możliwość genetycznej transmisji tendencji do zachowywania się w określony sposób (Gaberle, 1993, za: Gierowski, Starowicz i Melibruda, 2001). Aktualnie brakuje danych, z których wynikałoby, że przestępstwa seksualne są uwarunkowane genetycznie, tzn. że istnieje gen lub grupa genów, których ekspresja bezwzględnie determinuje rozwój zachowań antysocjalnych. Genetyczne czynniki czynów przestępczych interpretować należy raczej jako listę zdarzeń, które wpłynęły na czynności biopsychiczne człowieka: zmieniły czasowo lub na stale, powierzchownie lub głęboko stan organizmu na poziomie fizjologicznym lub psychologicznym (choroby, uszkodzenia fizyczne, traumatyczne doświadczenia, kryzysy, konflikty).

Wśród czynników biologicznych wpływających na przestępczość seksualną wskazuje się jako kluczowy stan mózgu, wszelkie odstępstwa od normalnego funkcjonowania tego organu wiązać się mogą z ujawnianiem patologicznych zachowań w ogóle. Zmiany w tkance mózgowej o charakterze organicznym czy funkcjonalnym powodują zakłócenia w regulacji i kontroli zachowania. Szczególnie istotne są uszkodzenia i dysfunkcje zlokalizowane w obrębie płatów czołowych, wewnętrznych struktur limbicznych i dolnej części płatów skroniowych oraz konsekwencje drobnych okołoporodowych uszkodzeń mózgu. Zaburzenia wynikające z uszkodzeń określa się w literaturze polskiej jako charakteropatie, natomiast w klasyfikacji ICD-10 ten zespół objawów określony jest jako „organiczne zaburzenia osobowości", „osobowość antysocjalna" lub „osobowość pogranicza typu borderline" (icd-10, ). Jak wynika z badań Gierowskiego (Gierowski, 1989) istnieje związek pomiędzy występowaniem uszkodzenia mózgu a popełnianiem przestępstw typu agresywnego: przy czym najczęściej dysfunkcje organiczne wykrywano u sprawców zabójstw na tle emocjonalnym, zdecydowanie rzadziej zaś stwierdzano je u przestępców seksualnych oraz psychotycznych, motywowanych urojeniami. Predyspozycje do zachowań antyspołecznych stwierdzono także u osób psychopatycznych. Termin „psychopatia" oznacza specyficzny sposób funkcjonowania w sferach emocjonalnej, popędowej i motywacyjnej, układ względnie stałych cech zachowania. Eysenck (1996) wyróżnia psychopatie pierwotna i wtórną. U podstaw rozwoju psychopatii pierwotnej wskazuje Eysekck dyspozycje genetyczne (w sensie zmiennych współdeterminujących funkcjonowanie mózgu). Właściwości psychopatów tego typu stanowią: niedostosowania społeczne, są nieufni, zimni, pozbawieni uczuć, niewrażliwi, szukający mocnych wrażeń, nie zważają na niebezpieczeństwa, są nierozsądni, i agresywni. Badania potwierdziły istnienie ścisłego związku pomiędzy poziomem psychotyczności a skłonnością do popełniania przestępstw. Zbieżne wyniki uzyskał Gierowski (1979): dane z badania nieprzystosowanych społecznie recydywistów, w tym sprawców czynów agresywnych, ujawniły u nich istotnie wyższy poziom psychotyczności, w porównaniu do reszty populacji. Psychopaci wtórni charakteryzują się trudnościami w uczeniu się przez warunkowanie oraz wyższą niż przeciętna pobudliwością emocjonalną, co stanowi czynnik sprzyjający podejmowaniu zachowań przestępczych. Wtórna postać psychopatii kształtuje się na bazie określonych właściwości osobowości: ekstrawersji i neurotyzmu przy udziale czynników środowiskowych, które mogą wyzwolić zachowania aspołeczne. Odnosząc się do typologii psychopatów prezentowanej przez Pionkowskiego (1978) jako związanych z problematyka przestępstw seksualnych wymienić należy typy: żądny uznania, fanatyczny, wybuchowy (eksplozywny) i chłodny uczuciowo, typy te są zdolne do przemocy i okrucieństwa. Ważną cechą, występującą u osób psychopatycznych jest występowanie zaburzeń popędu płciowego różnej postaci.

Zmiany w zachowaniu mogą wiązać się z zaburzeniami na poziomie biochemicznym mózgu oraz hormonalnym, np. niedobór serotoniny, nadmierne stężenie noradrenaliny, wysoki poziom testosteronu. System noradrenergiczny tworzą połączenia nerwowe rozpoczynające się w miejscu sinawym pnia mózgu a biegnące do kory mózgu, móżdżku, jąder przykomorowych i do podwzgórza oraz połączenia zstępujące — od miejsca sinawego do pnia mózgu; receptory tego systemu wiążą się z noradrenaliną i częściowo z adrenaliną. Zasadnicze znaczenie systemu noradrenergicznego polega na regulacji przebiegu procesów aktywacji (wzbudzenie kory) i zasypiania (aktywacja wzgórza), preparaty powodujące wzrost adrenaliny pozakomórkowej podnoszą nastrój, poprawiają samopoczucie, ułatwiają zapamiętywanie i odwrotnie — substancje obniżające poziom tego przekaźnika wywołują stany depresyjne (Ganong, 1994). Wiązanie się receptorów układu krwionośnego z noradrenaliną i serotoniną warunkuje jakość ukrwienia mózgu, co ma swoje konsekwencje dla efektywności rozwiązywania zadań intelektualnych, dokładności percepcji i szybkości procesów decyzyjnych. Nadmierne otwarcie naczyń, powoduje wzrost przepływu krwi, co objawia się w postaci bólu głowy (Miller i in., 1992). System serotoninowy zaczyna się w dolnej części mostu i w górnej części pnia mózgu, w jądrach grzbietowych i przyśrodkowych szwu mostu a łączy się ze wzgórzem, częścią limbiczną przodomózgowia i podwzgórza, działanie serotoniny determinuje sposób, w jaki przetwarzane są informacje (Carson, 2003). Spadek poziomu serotoniny powoduje stan depresji i lęku, objawy bezsenności, przemęczenie, tendencje samobójcze. Jeśli chodzi o testosteron oraz inne androgeny z badań ewolucyjnych, międzykulturowych, rozwojowych i biologicznych wynika, że stanowią one czynnik rozwoju zachowań nieprzystosowawczych i agresywnych u mężczyzn. Typowe dla chłopców zachowania prezentują również dziewczynki, na które oddziaływały w okresie prenatalnym wyższe stężenia męskich hormonów płciowych.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Profilowanie psychologiczne sprawców zabójstw Przestępstwa seksualne w mitologii greckiej

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word