Po niepowodzeniu pierwszej tury referendów narodowych, które miały zatwierdzić projekt Traktatu Konstytucyjnego, powstała potrzeba podjęcia na nowo debaty o kształcie przyszłej ustawy zasadniczej Unii Europejskiej. Debata ta musi ponownie podjąć — i rozstrzygnąć — zasadnicze dylematy, przed jakimi stoją obywatele zjednoczonej Europy. Lista tych dylematów jest długa i w poniższym komentarzu do projektu nie zamierzam się odnosić do wszystkich, tym bardziej, że nie wszystkie mają — w sensie ścisłym — konstytucyjny charakter. Charakter konstytucyjny mają tylko te spośród nich, które odnoszą się do kwestii ustrojowych, więcej nawet: te, które odnoszą się do kwestii aksjologicznych. Do kwestii ustrojowych i jednocześnie aksjologicznych odnosi się sprawa wyboru tradycji (definicja europejskiej tożsamości) i związane z nią bezpośrednio zagadnienie podstawowych wartości i zasad, na jakich miałby się opierać ustanawiany w efekcie przyjęcia konstytucji porządek europejski.

W kwestii tradycji i tożsamości europejskiej można spotkać zgodne na ogół odwołanie się do „judeochrześcijańskich korzeni", czasem — co już nazbyt tę kwestię zubaża — tylko do „korzeni chrześcijańskich". Ale i przedłużenie tej tradycji o element „judejski" nie wydaje się wystarczające, nie wydaje się też dość precyzyjne. Nie jest wystarczające, jeśli wziąć pod uwagę nieprzemijające znaczenie greckiego i rzymskiego antyku dla europejskiej tożsamości; nie jest precyzyjne, bo sam przekaz biblijny, będący źródłem tej tradycji, nie jest jednolity i jednoznaczny, podobnie zresztą jak i kulturowy przekaz grecko-rzymski, nie mówiąc o dwoistości, dwutorowości europejskiej kultury jako takiej; właśnie owa dwoistość, dwutorowść, a nawet antynomiczność składających się na europejskość przekazów kulturowych wytwarza ów konstytucyjny dylemat, przed jakim stoi dziś Europa.

Cała kulturowa tradycja europejska jest antynomiczna, ale właśnie w kwestiach politycznych owa antynomiczność występuje z największą wyrazistością. Podstawowa europejska antynomia i wynikający z niej dylemat związane są z konfliktem wartości autorytarnych i wartości demokratycznych, stanowiącym oś europejskiej tradycji. W świętej księdze religii monoteistycznych jest to antynomia między nakazem posłuszeństwa, ustanowionym przez starotestamentowego Boga wraz z zakazem samodzielnego definiowania dobra i zła, i zasadą umowy, porozumienia, przymierza, przez tegoż samego Boga zaproponowaną po tym, jak ludzie zakwestionowali zasadność pretensji władzy najwyższej (i wszelkiej władzy) do arbitralnego rozstrzygania kwestii podstawowych. W tradycji greckiej jest to antynomia między porządkami demokratycznymi z jednej, a tyrańskimi — z drugiej strony; w rzymskiej — między posłuszeństwem prawu a podporządkowaniem się imperium. I wreszcie — w europejskiej historii nowej ery, a zwłaszcza — czasów nowożytnych, to antynomia między porządkiem wywodzonym od Boga i porządkiem wyprowadzanym z umowy społecznej, między despotyzmem świeckim i religijnym z jednej strony, a demokratycznym porządkiem konstytucyjnym — z drugiej. Obywatele Europy stoją dziś przed wyborem tradycji, wyborem tożsamości i wyborem drogi, muszą więc rozstrzygnąć, do jakiej tradycji chcą nawiązać i jaki porządek chcą w Europie ustanowić.

Poniższy projekt Preambuły Konstytucji Unii Europejskiej otwarcie opowiada się za tradycją demokratyczną i wolnościową, za przymierzem, za prawem i umową społeczną jako fundamentem i źródłem prawa, a przeciwko despotyzmowi, arbitralności w rozstrzyganiu o tym, czym jest dobro publiczne, przeciwko nierówności i przywilejom, przeciwko absolutyzowaniu struktur hierarchicznych, przeciwko ograniczaniu suwerenności obywateli, przeciwko sprowadzaniu ich do roli poddanych.

Projekt Preambuły Konstytucji Unii Europejskiej

My, obywatele Europy,

boleśnie doświadczeni przez bratobójcze wojny, despotyczne reżymy, sojusze tronu i ołtarza, prześladowania religijne, ludobójcze totalitarne dyktatury, znający wysoką cenę demokratycznych porządków politycznych i zdecydowani bronić ich przed zakusami ze strony autorytarnych ruchów i organizacji, deklarując nasze przywiązanie do demokratycznej europejskiej tradycji i demokratycznych wartości, takich jak naturalne prawo każdego człowieka do udziału w publicznej debacie i do współdefiniowania dobra ogólnego, do wyłaniania, kontrolowania i odwoływania reprezentacji politycznej każdego szczebla oraz określania zakresu udzielanego jej pełnomocnictwa i innych demokratycznych wartości podstawowych, zapisanych w wielkich konstytucjach, takich jak Magna Charta, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Europejska Karta Społeczna,

ustanawiamy opartą o demokratyczne zasady

suwerenności obywateli; równości obywateli i ich organizacji, w tym organizacji wyznaniowych, wobec prawa; wolności słowa i wolności sumienia; reprezentatywności, podziału i równowagi władz; niezależności sądownictwa i niezawisłości sędziów oraz sądowej kontroli aktów prawnych

Konstytucję dla Unii Europejskiej.

(pierwodruk Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, 1/2007)

Zobacz także te strony: Bitwy aksjologiczne List Otwarty ws. preambuły Konstytucji Europ. Podstawy aksjologiczne Konstytucji dla Europy PSW przeciw Invocatio Dei

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: PSW przeciw Invocatio Dei List Otwarty ws. preambuły Konstytucji Europ.

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Ryszard Paradowski Filozof (metafizyka, filozofia kultury, filozofia polityczna), rosjoznawca, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Ameryk i Europy, gdzie jest zastępcą dyrektora do spraw nauki i wykłada filozofię i filozofię kultury. Ostatnio opublikował książkę „Metafizyka i kultura. Repetycje kartezjańskie”, Wydawnictwo Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011 i artykuł Religia jako ideologia, w kwartalniku: Środkowoeuropejskie Studia Polityczne (1/2012, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu).  Liczba tekstów na portalu: 9  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Definiowanie boga i człowieka w Księdze Rodzaju