Opinia prawna w sprawie zgodności z Konstytucją niektórych postanowień ustawy budżetowej na rok 2007

Opinia prawna poświęcona jest ocenie zgodności z Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997 r., z Konkordatem z 28 lipca 1993 r. między Stolicą Apostolską a Rzcząpospolitą Polską postanowień ustawy budżetowej na rok 2007 z dnia 25 stycznia 2007 r. dotyczących rezerwy celowej o nazwie: Dofinansowanie przedsięwzięć w sferze kultury i dziedzictwa narodowego, w tym muzealnych i bibliotecznych, realizowanych w ramach projektów budowy Świątyni Opatrzności Bożej — Centrum Jana Pawła II. Rezerwa ta wynosi 40 000 000 zł. (słownie: czterdzieści milionów złotych).

Z art. 1 ust. 2 ustawy budżetowej na rok 2007 z dnia 25 stycznia 2007 r. w związku z poz. 71, w rozdziale 75818, w dziale 758, w części 83, w załączniku nr 2 do wspomnianej ustawy wynika norma prawna, iż kwota czterdziestu milionów złotych co do zasady nie może być wydatkowana w budżecie państwa w roku 2007 na inny cel niż dofinansowanie przedsięwzięć w sferze kultury i dziedzictwa, w tym muzealnych i bibliotecznych, realizowanych w ramach projektów budowy Świątyni Opatrzności Bożej — Centrum Jana Pawła II. Zgodnie z zasadami prawa budżetowego wymieniona suma może zostać wydatkowana na wspomniany cel przez ministra finansów na wniosek ministra właściwego ds. kultury i dziedzictwa narodowego. Nie jest zatem konieczne uchwalenie specjalnej ustawy upoważniającej do wykorzystanie ww. rezerwy budżetowej.

Przytoczone postanowienia ustawy budżetowej są niezgodne z wyrażoną w art. 1 Konstytucji zasadą, iż Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli. Środki budżetu państwa, pochodzące w znacznej mierze z danin publicznych wyegzekwowanych przymusowo od podatników — obywateli, stworzonych przez nich osób prawnych, czy jednostek organizacyjnych, bez względu na przynależność konfesyjną, czy wyznawany światopogląd, zostały zarezerwowane na finansowanie inwestycji noszącej piętno wyznaniowe, o charakterze partykularnym — przedsięwzięć ze sfery kultury i dziedzictwa narodowego w ramach Świątyni Opatrzności Bożej — Centrum Jana Pawła II. Centrum (Muzeum) Jana Pawła II będzie stanowiło integralną i bardzo istotną część głównego budynku Świątyni Opatrzności Bożej. W szczególności sklepienie wieńczące muzeum przewidziane jest zarazem jako sklepienie kościoła, filary stanowiące oparcie dla kopuły świątyni, są zarazem podstawą nośną dla pomieszczeń muzealnych. Część muzealna i sakralna Świątyni Opatrzności Bożej są realizowane na podstawie jednej decyzji o pozwoleniu na budowę, jako inwestycja sakralna. Już we wczesnym etapie prac architektonicznych wysunięto koncepcję lokalizacji Muzeum Jana Pawła II w bryle Świątyni. Muzeum, na które przede wszystkim mają być wyasygnowane środki budżetowe, będzie zatem funkcjonowało w bezpośrednim sąsiedztwie katolickiego miejsca kultu religijnego. Plany architektoniczne dowodzą, że zwiedzający Muzeum nie będą w stanie zignorować jego sakralnego kontekstu. Co więcej, częścią Muzeum są specjalne tarasy widokowe, z których zwiedzający będą mogli podziwiać wnętrze Świątyni. Innymi słowy zwiedzający poprzez wizytę w Muzeum Jana Pawła II będą poddani psychicznej immisji, obejmującej zwłaszcza przekaz katolickich symboli, a zatem i treści religijno-światopoglądowych. Cel działania placówki muzealnej nie wiele ma wspólnego z naukową bezstronnością, ale ma charakter w istocie konfesyjny. Muzeum ma bowiem prezentować życie i działalność Jana Pawła II, zatem będzie ujmowało osobę Karola Wojtyły przede wszystkim przez pryzmat jego misji jako papieża — głowy Kościoła katolickiego. Ekspozycja będzie zapewne posiadała charakter przede wszystkim hagiograficzny a nie historyczny.

Zarzut niezgodności wyodrębnienia omawianej rezerwy celowej z zasadą, iż Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli potwierdza geneza powstanie tej rezerwy. Podobnie jak rok wcześniej, Senat, rozpatrując uchwaloną przez Sejm ustawę budżetową na rok 2007, na podstawie stanowiska Komisji Gospodarki Narodowej, zaproponował w uchwale z 11 stycznia 2007 r. poprawkę nr 44, przewidującą obniżenie dotacji i subwencji na rzecz Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o 40 mln. zł. Zarazem w myśl rzeczonej poprawki te środki miałyby zostać przeznaczone na dofinansowanie przedsięwzięć w sferze kultury i dziedzictwa narodowego, w tym muzealnych i bibliotecznych, realizowanych w ramach projektów budowy świątyni Opatrzności Bożej-Centrum Jana Pawła II. Zmniejszenie zasobów Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jest sprzeczne z zasadą solidaryzmu społecznego sformułowaną w art. 1 Konstytucji. Jest niezgodne bowiem ze swego rodzaju umową międzypokoleniową, w myśl której obecnie pracujący finansują ze swoich składek i innych danin publicznych świadczenia na rzecz pokolenia osób starszych, względnie chorych, czy niezdolnych do pracy, będących beneficjentami bieżących świadczeń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Należy w związku z tym podkreślić, że na koniec 2006 r. stan zadłużenia FUS wyniósł blisko 2,6 mld. zł. Roczny koszt obsługi tego długu to 187 mln. zł. Kwotę 40 mln złotych należałby przeznaczyć na ograniczenie zadłużenia FUS. Omawiana poprawka została jednak zaakceptowana przez Sejm 25 stycznia 2007 r. Tym samym państwo zarezerwowało część środków publicznych nie na przedsięwzięcia mogące służyć obywatelom, zwłaszcza starszym, niezdolnym lub podupadłym na zdrowiu, niezależnie od wyznania, lecz na wydatki majątkowe zwłaszcza dla Kościoła katolickiego.

Niezgodność rzeczonych postanowień ustawy budżetowej na rok 2007 z zasadą, iż Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, wynika także pośrednio z faktu zarezerwowania środków budżetowych na finansowanie elementów przedsięwzięcia o przesłaniu ideowym sprzecznym z dyrektywą wyrażona w art. 1 Konstytucji. Świątynia Opatrzności Bożej nie tyle ma zaspokajać potrzeby religijne katolików. Te potrzeby są, jak można przypuszczać, dostatecznie zabezpieczone za pośrednictwem obiektów sakralnych na terenie Wilanowa oraz całej Warszawy. Świątynia jest prezentowana przez kompetentne władze kościelne jako „votum Narodu" dla Opatrzności Bożej. Cała jej forma ogólna i szczegółowa ma wyrażać religijną wizję historii Polski. Do Świątyni będą prowadziły cztery wejścia (bramy) symbolizujące cztery drogi Polaków do wolności przez: modlitwę, cierpienie, oręż zbrojny oraz kulturę. Umieszczona w górnej partii budynku przestrzeń Muzeum Jana Pawła II ma niczym klamra spinać, łączyć owe cztery drogi. W podziemiach Świątyni będą mogli znaleźć miejsce pochówku jedynie wybitni Polacy wyznania katolickiego. Projekt wyraża zatem wąską koncepcję Narodu Polskiego, utożsamiającą wspólnotę narodową z wyznaniową. Według niej poza obrębem wspólnoty narodowej należy lokować niekatolików — różnowierców, bezwyznaniowców, czy agnostyków.

 

Ten stereotyp jest sprzeczny ze współczesna aksjologią konstytucyjną, z wizją Narodu Polskiego wyrażona w Preambule do Konstytucji z 1997, w której czytamy m.in. my, Naród Polski — wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł, równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego — Polski[...]. Ustrojodawca podkreślił wyraźnie pluralizm światopoglądowy obywateli. Podział w tej dziedzinie został uznany, w świetle treści preambuły, za najistotniejszy spośród innych czynników różnicujących członków zbiorowego podmiotu suwerenności. Zarazem jednak ustrojodawca zaakcentował ich równość wobec państwa, które winno być dobrem dla wszystkich swych obywateli.

Wizja Narodu twórców współczesnej polskiej ustawy zasadniczej jest zgodna z rzeczywistością społeczną w sferze wyznaniowej. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, zebranych na podstawie zgłoszeń samych związków wyznaniowych, u progu XXI wieku do Kościoła katolickiego należało 89,94% populacji kraju, natomiast poza związkami wyznaniowymi znajdowało się 7,8% ludności, czyli ponad 3 mln. obywateli. ^{[ 1 ]}

Państwo gwarantując finansowanie przedsięwzięć sferze kultury i dziedzictwa narodowego realizowanych w ramach projektu Świątyni Opatrzności Bożej-Centrum Jana Pawła II, daje wyraz stanowisku, że jest szczególnie bliskie, wręcz utożsamia się, nie z ogółem obywateli, lecz z tymi, którzy są wyznania katolickiego. W tym kontekście wszyscy pozostali mają prawo czuć się obywatelami gorszej kategorii, gdyż nie posiadają szczególnej cechy jakoby związanej z polskością — przynależności do wyznania katolickiego.

Ustawodawca wyróżniając celową rezerwę budżetową pod nazwą: Dofinansowanie przedsięwzięć w sferze kultury i dziedzictwa narodowego, w tym muzealnych i bibliotecznych, realizowanych w ramach projektów budowy świątyni Opatrzności Bożej-Centrum Jana Pawła II dąży, jak można sądzić, do obejścia ustawowego i konstytucyjnego zakazu finansowania obiektów sakralnych z budżetu państwa. W trakcie debaty sejmowej w sprawie poprawki Senatu przewidującej utworzenie omawianej rezerwy celowej Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznał, że środki z tego tytułu mają być wydatkowane na obiekty sakralne rzymskokatolickie. ^{[ 2 ]}

Wykładnia historyczna analizowanych postanowień ustawy budżetowej na rok 2007 r. prowadzi do wniosku, że są one niezgodne z wyrażoną w art. 7 Konstytucji zasadą legalizmu — organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa — w związku z zawartą w art. 216 regułą, iż środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Art. 43 ust.1 ustawyz 17 maja 1989 r. o stosunku państwa do Kościoła katolickiego wyklucza finansowanie inwestycji sakralnych i kościelnych (także muzeów kościelnych) z budżetu państwa, stwierdzając, że są one finansowane ze środków własnych kościelnych osób prawnych. W art. 43 ust. 2 i 3 przewidziano wyjątki od tej zasady, które jednak nie zachodzą w omawianym przypadku. Także ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczenia proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, przewiduje w art. 9 ust. 1 pkt 1, że Fundusz Kościelny będzie łożył na odbudowe i utrzymanie kościołów, ale nie na budowę nowych obiektów sakralnych i kościelnych. Wydatki dokonywane w ramach realizacji projektu Świątyni Opatrzności Bożej, przeznaczone na realizację celu partykularnego, o charakterze wyznaniowym, nie mogą być uznane za wydatki na cele publiczne, także w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, która nie przewiduje takiej kategorii wydatków. Zgodnie z zasadą legalizmu organy władzy państwowej działają w granicach prawa i na podstawie prawa. Konstytucja w zakresie celów wydatków publicznych odsyła do ustaw szczegółowych, a te wykluczają uznanie za cele publiczne budowy obiektów sakralnych i kościelnych.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Opinia prawna ws. finansowania Świątyni Opatrzności Bożej Status prawny osób bezwyznaniowych w Polsce

Zobacz komentarze (7)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego