I. Wstęp

Religia skandynawska zaliczana jest do grupy wierzeń germańskich, religie germańskie są do siebie bardzo zbliżone, a bogowie i opisy stworzenia świata oraz jego końca różnią się niemal tylko nazewnictwem. Kult germański powstał wcześnie, wyznawany był już przez plemiona germanów w czasach starożytnych, jednak najwięcej wiemy o odłamie skandynawskim popularnym wśród Wikingów.

Epoka Wikingów rozpoczyna się mniej więcej pod koniec VIII wieku, a kończy ze śmiercią Hardeknuda, ostatniego skandynawskiego króla Anglii, w połowie XI wieku, nie jest to jednak definitywny koniec, gdyż w wielu miejscach Normanowie dominują jeszcze w XII wieku. Można również przyjąć, że kres nastąpił w momencie chrystianizacji krajów skandynawskich, czyli Danii około roku 965, Norwegii na początku XI wieku oraz stopniowo Szwecji w tym samym stuleciu. Samo przyjęcie chrztu miało jednak podobnie jak w Polsce znaczenie wyłącznie polityczne, miało na celu zwiększyć władzę królewską w kraju, gdyż dla zwykłego zjadacza chleba nie miało to początkowo znaczenia, wciąż kultywowano stare wierzenia, dopiero z czasem zaczęto siłą nakłaniać do przyjęcia chrztu i praktyk chrześcijańskich.

Obecnie najważniejszym źródłem są poematy o bogach ze Starszej Eddy spisane w XII wieku oraz dzieło Snorriego Sturlusona o sztuce poetyckiej z około 1220 roku. Korzystamy również, ze źródeł arabskich podróżników oraz relacji chrześcijan. Dzięki archeologii wiemy najwięcej o obrzędach pogrzebowych, pomnikach, ofiarach i piśmie runicznym. Źródłami, z których czerpiemy swoją wiedzę na temat początku świata są trzynastowieczne poematy: Völspa (Wieszczba Wölwy), Grimnísmál (Pieśń Grimnira) oraz Vafthrúdnismál (Pieśń o Wafthrundnirze), wszystkie rozwinięte i przełożone w "Eddzie młodszej" Snorriego Sturlusona.

II. Powstanie świata

Na początku była wielka pustka, zwana Ginungagap, czyli niezgłębiona przepaść. Na północ od niej znajdowała się zimna i ponura kraina zwana Niflheim, w której było źródło Hwergelmir, dające życie jedenastu rzekom o jednakowej nazwie: Eliwagar, woda tych rzek im dalej odpłynęła od źródła gromadziła trujące osady, twardniejące i zmieniające się w lód, który z czasem pokrył całą pustkę Ginungagap.

W zaczątkach świata za czasów Ymira
Ni piasku, ni morza, ni chłodnych bałwanów,
Nie było ziemi i nie było niebios
Ni traw nie było — lecz czeluść otchłani.
Cytat z Wieszczby Wölwy

Na południu zaś leżał Muspellheim, kraina diametralnie różna, gdzie panowały płomienie i żar oraz niezmiernie wysokie temperatury.

Teraz zimno zakryło najbardziej na północ wysunięty kraniec Ginungagap, gdyż południe wciąż było ogrzewane żarem południa. Lód w zetknięciu z ciepłem począł się topić dając życie. Krople stopionego lodu utworzyły ciało olbrzyma Ymira (Imira), praojca olbrzymów lodu, pierwsza para wyrosła spod pach Ymira, kiedy ten spocił się we śnie. Dwie nogi olbrzyma spłodziły zaś syna.

Inne krople utworzyły Audumlę, krowę, z której wymion płynęły cztery mleczne rzeki, odtąd żywiące Ymira. Sama krowa żywiła się szronem zlizanym z kamieni. Pierwszego dnia, gdy lizała taki kamień wyłoniły się włosy, drugiego dnia wyłoniła się głowa, a pod koniec trzeciego dnia powstał człowiek. Człowiek ów był wielkiej postury, silny i przystojny, a zwał się Buri. Miał syna, którego nazwał Borr, a ten z kolei poślubił Bestlę, córkę olbrzyma lodu Bolthorna. Z małżeństwa tego było trzech synów: Odyn, Wili i We, którzy to z biegiem czasu uknuli podstępny plan zabicia Ymira. Gdy ten padł, z jego ran wyciekła krew topiąc wszystkie olbrzymy, za wyjątkiem Bergelmira, który po swojej ucieczce dał początek nowej rasie gigantów.

Odyn wraz z braćmi stworzyli świat z Ymira. Zanosząc go na środek Ginungagap, z jego ciała stworzyli ziemię, z jego kości powstały skały, a z zębów i innych potrzaskanych kości żwir i kamienie, z krwi zaś jego powstały rzeki, jeziora i morza. Czaszka olbrzyma stała się sklepieniem niebieskim, które trzymane było przez cztery karły o imionach Nodri, Sudri, Austri, Westri, postacie te symbolizowały kierunki świata, odpowiednio północ, południe, wschód, zachód. Z włosów Ymira powstała flora, zaś z jego mózgu bogowie utworzyli chmury.

Bracia rozrzucili iskry zabrane z Muspellheimu po całym niebie otaczającym ziemie z góry i z dołu, gdyż ta była okrągła, tworząc tym samym stojące w miejscu lub poruszające się gwiazdy. W głębi lądu znajdował się Midgard, świat ludzi, został on odgrodzony od reszty płotem z rzęs Ymira. Bogowie obmyślili też cały kalendarz, ustalając cykl dnia i nocy, upływ dni, tygodni, miesięcy i pór roku. Pomogła im w tym pewna olbrzymka, której imię znaczyło noc, jeden z jej trzech mężów — Delling spłodził z nią syna zwanego Dniem, który wdał się swoim wyglądem w ojca, będąc świetlistym, jasnowłosym chłopcem. Dzień i Noc zostali umieszczeni przez Odyna w rydwanach sunących po niebie. Nocny rydwan ciągnął koń Hrimfaksi (Szronogrzywy), z którego pyska leciała piana opadająca w postaci rosy, wóz dnia natomiast ciągnął koń Skinfaksi (Lśniącogrzywy), którego grzywa rozświetlała niebo i ziemię.

Przyszła również kolej na stworzenie ludzi. Pewnego dnia Odyn wraz z braćmi przechadzając się po wybrzeżu natknął się na dwa pnie drzew, z których wystrugali mężczyznę imieniem Ask („Jesion") oraz kobietę o imieniu Embla (prawdopodobnie „Winorośl"). Odyn tchnął w nich życie, Wili dał świadomość i ruch, a We twarz, słuch, mowę i wzrok. Dwoje ludzi stało się prarodzicami wszystkich ludzi zamieszkujących Midgard.

Mundilfari, bardzo zarozumiały człowiek dał swoim dzieciom imiona Sol i Mani (Słońce i Księżyc) rozwścieczając tym samym bogów, którzy uczynili z dzieci jeźdźców prowadzących niebiańskie rydwany. Słońce i księżyc musiały prowadzić bardzo szybko, gdyż Sol ścigana była przez Skölla, Mani zaś przez Hatiego Hrodowitnissona — wilki, które według przepowiedni miały połknąć swoje ofiary w dniu Ragnarök.

Najprawdopodobniej ówczesne wyobrażenie powstania świata powstało w wyniku obcowania Normanów z przyrodą Islandii, wyspy zimnej, a zarazem gorącej, bo pełnej tryskających gejzerów i potoków lawy dobywających się z licznych wulkanów.

III. Yggdrasil — axis mundi

Yggdrasil, - czyli dosłownie „koń Yggra", który należał do Odyna, a jednym z jego imion było „Yggr", czyli „Straszliwy". — pod tą nazwą kryje się drzewo, a konkretnie jesion będący osią świata w mitologii germańskiej. Znajdowało się na nim dziewięć różnych światów połączonych ze sobą przez konary.

Wikingowie wierzyli, że wszystkie światy umiejscowione są na 3 głównych poziomach. Na niebie znajdował się Asgard, Wanaheim oraz Alfheim — krainy bogów oraz dobrych jasnowłosych Alfów. W środku znajdowały się Midgard — świat ludzi, oraz trzy krainy olbrzymów: Jötunnheim, Muspellheim, Hrimthursheim. Pod ziemią zaś był Svartalfheim — świat krasnoludów. Na najniższym poziomie znajdował się Niflheim, królestwo umarłych władane przez córkę Lokiego, Hel.

IV. Panteon bogów skandynawskich

W mitologii skandynawskiej pojawiają się dwa boskie rody, liczniejszy ród Asów, żyjący w Asgardzie oraz ród Wanów, zamieszkujący Wanaheim. Asowie byli bardzo podobni do ludzi, miłowali się w ucztowaniu i pijatykach, byli bogami wojny. Ich świat był również podobny do Midgardu, miejsca gdzie żyli ludzie. Asom przewodził Odyn oraz Thor. Wanowie to ród spokojniejszy, w jego skład wchodzą bogowie płodności i urodzaju.

Asowie i pokrewni:

Odyn - władca bogów i ludzi, zwany również ojcem wszechrzeczy (Alfödr, Alfadhir) oraz opiekunem poległych (Walfödr), bogiem wisielców (Hangagod), więźniów (Haptagod) i przewoźników (Farmagod), sam często określał się jako Harr (wysoki), Swipall (kapryśny), Hnikarr (ognisty), Grimr (w masce), Glapswidir (zręczny sztukmistrz), Sigfodr (ojciec zwycięstwa), Blindi (ślepy), Baleygr (fałszywo patrzący), Gondlir (ten z magiczną laską), Widurr (niszczyciel), Yggr (przerażający). Snorri Sturlusson wymienił łącznie 49 imion Odyna. Bóg ten to skandynawski odpowiednik zachodniogermańskiego Wodana (zwanego też Wotan, Wuotan) i anglosaskiego Wodena.

Główny bóg Asów, ich władca, patron wojny, zwycięstwa, poległych w boju bohaterów, poezji, rolnictwa, zasiewów, mądrości, mag oraz mistrz czarów. Za cenę utraty oka wypił wodę ze źródła Mimira, co uczyniło go najmądrzejszym z bogów. Wyobrażany jako jednooki, potężny starzec przywdziany w błękitny płaszcz, kapelusz z szerokim rondem, który kładzie cień na część twarzy i oko, z kijem w ręku. Uważany jest za wynalazcę znaków runicznych i magii runicznej, co czyni go patronem poetów. Poezja nosiła miano daru, wynalazku, zdobyczy, napoju Odyna (miód poezji — czyli po prostu miód pitny, wierzono, że po jego wypiciu słowa same wchodziły w usta poety). Bóg ten zamieszkiwał Gladsheim, jego pałacem w Asgardzie była Walhalla. Odyn był synem Borra, bratem We i Wiliego, jego żoną była Frigg, a także Freja i Jord. Należały do niego dwa kruki — Huginn (Pamięć) Muninn (Myśl), które przynosiły mu wieści z ziemi, ośmionogi rumak Sleipnir (spłodzony przez Lokiego), wilki Geri i Freki. Własność Odyna stanowiły okręty Skidbladnir i Naglfar, niechybiająca włócznia Gungnir, pierścień Draupnir, tron Hlidskjalf (z którego to można było obserwować cały świat). W dniu ostatecznej walki bogów Odyn miał zostać pożarty przez Fenrira. Środa jest dniem Odyna w języku angielskim (Wednesday), a także w duńskim, norweskim i szwedzkim (onsdag).

Thor - pierworodny syn Odyna, władca piorunów; zwany też Thórr. Jeden z ważniejszych bogów skandynawskich, jak również najbardziej poważany i lubiany przez ludzi — wnioskujemy to po występowaniu jego imienia jako członu w nazwach geograficznych np. Thorsnes, Thorshofn na Islandii, czy Thorsberg, Thorsey w Norwegii oraz imionach skandynawskich zarówno męskich jak i żeńskich: Thorkel, Thorir, Thorgrim, Thorbjorn — ty tylko jedne z wielu. Jego atrybuty to Młot Mjölnir, Pas i Żelazne Rękawice. Władał piorunami, patronował domowi, rodzinie, urodzajom, trzodzie. Jego żoną była wieśniaczka Sif, symbolizująca Ziemię. Przez plamiona germańskie czczony był jako Donar, a przez Sasów pod imieniem Thunera. Germanie nadali czwartkowi imię Thora - „donnerstag", podobnie uczynili Anglicy — „thursday" i Duńczycy, Norwegowie oraz Szwedzi — „torsdag". Młot Thora zasługuje na szczególną uwagę ze względu na jego znaczenie i magiczne atrybuty, był bronią, która siała postrach wśród wszystkich istot żywych, a zwłaszcza olbrzymów, których Thor jak i wszyscy bogowie nienawidzili i pragnęli za wszelką cenę zabić. Mjölnir noszony był przez Wikingów w postaci amuletu mającego charakter ochronny.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Azowie – panteon bogów skandynawskich Germanowie i Skandynawowie

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Przemysław Piela Współzałożyciel portalu Ateista.pl, w latach 2004-2005 z-ca redaktora naczelnego, do października 2007 r. redaktor naczelny. Student V roku filologii duńskiej oraz I dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przez pewien czas studiował także filozofię. Były wiceprezes PSR. Rocznik 1987, pochodzi z Nowego Targu. Mieszka w Poznaniu.  Numer GG: 3112057  Liczba tekstów na portalu: 18  Pokaż inne teksty autora  Liczba tłumaczeń: 7  Pokaż tłumaczenia autora  Najnowszy tekst autora: Przychodzi baba do lekarza, albo chleb do pijawki