W konsekwencji empiryczny sposób objaśniania prawa karnego traktowany, jako uzupełnienie jego czysto normatywnego opisu naukowego, wykraczając poza pytanie jak prawo powinno obowiązywać wzbogacając naszą wiedzę o tym jak prawo w rzeczywistości funkcjonuje, umożliwia tym samym po czwarte formułowanie wniosków de lege ferenda w celu doskonalenia prawa, także z punktu widzenia wartości mogących stanowić jego aksjologiczne uzasadnienie.

III

1.Nauka prawa karnego, z jaką dziś mamy do czynienia w Polsce, oznacza ten typ refleksji prawniczej, która analizę dogmatyczną zasad odpowiedzialności karnej i reguł jej wyłączania w coraz większym stopniu łączy po pierwsze z zagadnieniami teoretyczno-prawnymi. ^{[ 4 ]}

Myślę, że za sprawą głównie prac Andrzeja Zolla o normie prawnej już w badaniach autorów młodszej generacji, zajmujących się materią prawa karnego coraz częściej zaczęto nawiązywać do współczesnego dorobku ogólnej teorii prawa, dostrzegać pożytki wynikające z postulatu wewnętrznej integracji nauk prawnych, a w ogólnoteoretycznych koncepcjach normy prawnej i wykładni tekstów prawnych poszukiwać pożądanego od strony metodologicznej punktu wyjścia dla należycie pogłębionej analizy dogmatycznej zjawisk stanowiących przedmiot prawnokarnej regulacji.

Tytułem egzemplifikacji można tu wskazać na próby twórczego wykorzystania przez P. Kardasa, J. Majewskiego czy W. Wróbla — koncepcji norm sprzężonych w powiązaniu z semantycznym ujęciem struktury normy — dla objaśnienia teoretycznych podstaw odpowiedzialności karnej za współdziałanie przestępne ^{[ 5 ]}, dla określenia elementów strukturalnych tzw. kolizji obowiązków jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność ^{[ 6 ]}, czy zasad intertemporalnych w prawie karnym. ^{[ 7 ]}

Zaryzykuję twierdzenie, że chociaż pogląd o złożonym charakterze normy jako dwóch reguł jest tylko jednym z możliwych sposobów rozumienia normy prawnej ^{[ 8 ]}, to akurat dla naukowego wyjaśniania tej właśnie problematyki, koncepcja normy podwójnej zdaje się stanowić najbardziej uprawniony i teoretycznie obiecujący punkt odniesienia skoro odpowiedzialność karna wspiera się między innymi o elementy bezprawności i karalności, z których każdy określany jest w innej normie. Pierwszy wynika z naruszenia normy sankcjonowanej, która wyznacza (bezpośrednio wskazuje) określone zachowanie jako obowiązkowe (tj. zakazane bądź nakazane). Drugi — z normy sankcjonującej, wyznaczającej zachowanie organu sankcjonującego wobec sprawcy, który okazał nieposłuszeństwo wobec zakazu bądź nakazu.

2. Pośród opracowań, które z kolei i po drugie w wyjaśnianiu podstawowych pojęć prawa karnego nawiązują do aparatury pojęciowej oraz metod i technik badawczych innych , niż prawo, dyscyplin naukowych tytułem znów przykładu wymienię pracę W. Patryjasa ^{[ 9 ]}, w której analizę czynu w prawie karnym autor ten opiera częściowo na pomysłach filozofii analitycznej z wykorzystaniem także koncepcji tzw. interpretacji humanistycznej, rozumianej od strony metodologicznej jako rodzaj wyjaśniania za pomocą idealizacji i konkretyzacji. Dalej studia R. Sarkowicza, w tym zwłaszcza Wyrażanie przyczynowości w tekście prawnym ^{[ 10 ]}, ujmowane z punktu widzenia filozofii i językoznawstwa, z wykorzystaniem założeń pozytywistycznej teorii języka tzw. deskrypcjonizmu.

Pozostając w kręgu dogmatyki ujmowanej z wykorzystaniem aparatury pojęciowej nauki o języku wymienić można także tę cześć pracy Patryjasa, która dotyczy wyjaśnienia zagadnienia winy w prawie karnym z semiotycznego punktu widzenia. ^{[ 11 ]}

Autor Interpretacji karnistycznej wychodząc z założenia, że wyraz „wina" nie jest — z semiotycznego punktu widzenia — podobny do takich wyrażeń jak „koń", „ planeta, " czy "człowiek", dowodzi jego bliskości i w tym sensie podobieństwa do takich wyrażeń jak „przyjaźń", „ojcostwo", czy „mniejszość" a będących nazwami pewnych relacji (stosunków), przy których zwrot X zawinił C w okresie t, wskazuje, że „wina" jest nazwą zbioru (stosownych trójek uporządkowanych) stanowiącego relację zawinienia.

W tym miejscu powiemy od razu, iż stwierdzenie, że „wina" nie jest takim samym wyrażeniem jak „koń" nie jest oczywiście odkryciem czegoś, co nie można by ustalić na drodze tradycyjnego podziału nazw na konkretne i abstrakcyjne .

Ujmując winę jako nazwę abstrakcyjną, również bez żadnego wahania powiemy przecież, że używając tej nazwy wskazujemy na cechę, która nie istnieje poza zachowującym się podmiotem i która też określa nic innego jak stosunek tego podmiotu do jego czynu. I taką dokładnie myśl, chociaż z użyciem odmiennej aparatury pojęciowej, wyraża przyjęte przez W. Patryjasa określenie winy jako nazwy wskazującej na relację zawinienia, i które z tego powodu trudno byłoby nam uznać za ustalenie czegoś, o czym nie wiedzielibyśmy wcześniej.

Zdaniem wszakże niektórych karnistów (m.in. A. Wąska) ujęcie Patryjasa "nie może zadawalać, gdyż istotę winy upatruje w zawinieniu" ^{[ 12 ]}. Ta krytyczna uwaga zdaje się wyrażać nieuprawnione oczekiwanie wobec akurat definicji, za pomocą której jej autor zmierzał do określenia tylko charakteru nazwy a nie jej istoty . Z tego punktu widzenia odczytywanie niekiedy propozycji Patryjasa przez jej krakowskich zwolenników — w charakterze nowej teorii winy ^{[ 13 ]} wydaje się być przesadne, i jak sądzę nieoczekiwane także przez samego jej autora.

W. Patryjas przyjmując trafnie, że wyrażenie „wina" stanowi nazwę relacji zawinienia, sam jednocześnie podkreśla, że postulowana przez niego definicja nie oznacza wcale „zerwania z intuicjami karnistycznymi łączonymi z winą" ^{[ 14 ]}. Wręcz odwrotnie, w bliższym objaśnianiu treści tej relacji w istocie nawiązuje wprost do podstawowych założeń teorii normatywnych winy. To właśnie charakterystyczne dla tych teorii twierdzenia, że „winą jest dopiero ujemnie oceniony stosunek psychiczny do czynu", który daje „podstawę do sformułowania zarzutu z powodu popełnienia czynu zabronionego" — stanowią zdaniem autora, „trafne kryterium eksplikacji winy". ^{[ 15 ]}

Nie przypisując koncepcji Patryjasa więcej niż ona zapowiada — zwrócić natomiast należy uwagę, że próby wykorzystania wyników jego semiotycznej analizy winy w pracach autorów krakowskich, zaowocowały w istocie dwoma odmiennymi ujęciami, z których każde odbiega od ujęcia „źródłowego" W. Patryjasa. ^{[ 16 ]} Myślę, iż na uwagę zasługuje ta zwłaszcza odmiana tej koncepcji winy, która w miejsce „relacji zawinienia" wprowadza „relację bycia winnym" ^{[ 17 ]}, a w domyśle której leży trafne założenie, że zarzut winy bez reszty i na równi odnosi się tak do podmiotu jak i do tego, co podmiot ten uczynił , i co, jak sądzę, jest trafną repliką na utrwalone w nawyku doktryny uporczywe przeciwstawianie "winie sprawcy" — „winę czynu" , tak jakby w ogóle możliwe było istnienie w obiektywnej rzeczywistości fizykalnie wyodrębnionego czynu — poza zachowującym się sprawcą .

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Racjonalny ustawodawca wobec opinii społecznej a populizm penalny Szokująca msza

Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Tomasz Kaczmarek Czołowy polski specjalista od prawa karnego, profesor zwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego, wieloletni kierownik Katedry Prawa Karnego Materialnego, członek Komisji Kodyfikacyjnej odpowiedzialnej za nowy Kodeks Karny (1997). W 2006 r., w 40-lecie pracy naukowej, wydano monumentalne "Rozważania o przestępstwie i karze" (ss.838) - antologię rozpraw naukowych T. Kaczmarka, jako jedyny tego rodzaju projekt w powojennym prawie polskim.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 10  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Społeczne niebezpieczeństwo czynu jako problem kodyfikacyjny