Jeśli przyjmiemy stanowisko, że człowiek cierpiący i fizycznie niezdolny do samobójstwa ma prawo zadecydować o momencie własnej śmierci, to problem nie znika, bowiem jakie prawo mamy, aby krytykować odmowną decyzję lekarza kierującego się swoim sumieniem, skoro prawo do takiego wolnego decydowania przypisujemy umierającemu? Wywodząc prawo do eutanazji z prawa do wolności jednostki i podejmowania autonomicznych decyzji w zgodzie z własnym sumieniem, musimy stwierdzić, że skoro wolność decydowania o własnej śmierci przyznajemy umierającemu, to nie sposób odmówić wolności sumienia osobie, od której spodziewa się on taką śmierć otrzymać. Jednak gdy przyznamy każdemu prawo do decydowania o sobie, to sytuację, w której osoba świadomie podejmująca decyzję o samobójstwie, a nie mogąca go dokonać z uwagi nie niesprawność fizyczną i „okrutne prawo [które] grozi więzieniem komuś, kto chciałby jej w samobójstwie dopomóc” ^{[ 21 ]}, trzeba uznać za „głębokie poniżenie ludzkiej godności” ^{[ 22 ]}. Gdy bowiem mamy do czynienia z dwojgiem osób (zabijający i zabijany), które wobec instancji swego własnego sumienia nie mają wątpliwości co do pozytywnej oceny swego wspólnego czynu i są pewne swoich wzajemnych intencji, któż ma prawo ingerować w ich wspólną decyzję? Jan Hartman dostrzega, że w chrześcijaństwie samobójstwo jest osądzane jednoznacznie: zawsze jako ciężki grzech. Kulturowe uwarunkowania takiego chrześcijańskiego poglądu upatruje w feudalizmie ^{[ 23 ]}. Przypomina też, że sprowadzenie moralnej oceny czynu eutanatycznego do etyki katolickiej jest niesprawiedliwe, bo nie jest to etyka jedyna i uniwersalna ^{[ 24 ]}. Nie jest przedmiotem niniejszej rozprawy dywagowanie nad przesłankami za i przeciw legalizacji eutanazji, wspomnijmy więc tylko, że nawet wśród jej przeciwników są osoby, które dopuszczają ją na zasadzie precedensu i godzą się na pobłażliwość jurysdykcji sądowej względem osób dokonujących eutanazji ^{[ 25 ]}. Związki etycznej oceny eutanazji z kwestią legalizacji eutanazji są więc zbyt złożone, by drugą kwestię omówić tutaj równie szeroko, jak pierwszą.

Cel encykliki Evangelium vitae (czyli ukazanie eutanazji w jak najczarniejszym świetle, aby jak najoczywistsze stało się jej odrzucenie) sprawia, że Jan Paweł II często pisze o „eutanazji”, mając na myśli zabójstwo (czyli pozbawienie kogoś życia wbrew jego woli) ^{[ 26 ]}.

Sprowadzenie dyskusji do sytuacji, w której dwie strony tylko z pozoru mówią o wspólnie zdefiniowanym problemie, jest niewątpliwym sukcesem Kościoła katolickiego w niedopuszczeniu do rzeczowej dyskusji nad eutanazją na gruncie laickim. Intencje widać wyraźnie, gdy dostrzeżemy, że punktem wyjściowym takiej dyskusji jest jednak wspólna definicja ^{[ 27 ]}. Stwarzając pozory jasności pojęcia eutanazji, papież dostrzega jeszcze znaczenie szczytnych intencji, lecz im dalej zagłębiamy się w encyklikę, tym bardziej pojęcie „eutanazji” ewoluuje w jego słowach w stronę „zabójstwa”. Utożsamienie samobójstwa z zabójstwem ukazuje wyraźnie, że czynnik intencji (zabijanego i zabijającego) zostaje usunięty z rozumienia pojęcia eutanazji ^{[ 28 ]}. Zdatne do polemiki argumenty przeciw eutanazji pojawiają się natomiast, gdy papież skupia się na samobójstwie. Z tego względu koniecznym wydaje się zestawienie papieskich poglądów na samobójstwo z laickimi argumentami zwolenników eutanazji dobrowolnej.

Istnieje pewien wspólny sposób patrzenia Jana Pawła II i Immanuela Kanta na temat eutanazji. Papież stwierdza: „(…)z obiektywnego punktu widzenia samobójstwo jest aktem głęboko niemoralnym, ponieważ oznacza odrzucenie miłości do samego siebie i uchylenie się od obowiązku sprawiedliwości i miłości wobec bliźniego, wobec różnych wspólnot, do których się należy i wobec społeczeństwa jako całości” ^{[ 29 ]}. Kant również uznaje samobójstwo za niedopuszczalne, ponieważ człowiek jest cząstką natury, żywego organizmu, i nie może samolubnie działać w swoim egoistycznym interesie, więc z punktu widzenia imperatywu kategorycznego etyczne uprawomocnienie samobójstwa nie jest możliwe ^{[ 30 ]}. Pomimo odmiennych sformułowań instancji sankcjonującej powszechne prawo moralne (przyroda u Kanta i Bóg u Jana Pawła II), wydźwięk encykliki momentami wydaje się identyczny ^{[ 31 ]}. Jednak idąc dalej, dojdziemy do skrzyżowania, gdzie uzasadnienia Kościoła katolickiego i metafizyki moralności rozejdą się. Papież stwierdzi: „W swej najgłębszej istocie jest ono [samobójstwo] odrzuceniem absolutnej władzy Boga nad życiem i śmiercią, o której tak mówi w modlitwie starożytny mędrzec Izraela: ‘Ty masz władzę nad życiem i śmiercią: Ty wprowadzasz w bramy Otchłani i Ty wyprowadzasz’” ^{[ 32 ]}. Kant stwierdzi, że moralność naszych uczynków jest niezależna od Boga i nawet podporządkowanie prawom przyrody nie przeczy suwerenności naszej woli ^{[ 33 ]}.

Jednak wśród argumentów Kościoła katolickiego, zwolennik eutanazji może natrafić na rozważania, domagające się zastanowienia na gruncie laickim: „(…) trzeba eutanazję określić mianem fałszywej litości, a nawet uznać ją za niepokojące „wynaturzenie”: prawdziwe „współczucie” bowiem skłania do solidarności z cudzym bólem, a nie do zabicia osoby, której cierpienia nie potrafi się znieść” ^{[ 34 ]}. I jeszcze: „W ten sposób życie słabszego zostaje oddane w ręce silniejszego; w społeczeństwie zanika poczucie sprawiedliwości i zostaje podważone u samych korzeni wzajemne zaufanie — fundament wszelkiej autentycznej relacji między osobami” ^{[ 35 ]}. Jednak gdy zechcemy dociec, czym jest „prawdziwe współczucie”, będziemy musieli zapytać: kto ma prawo ocenić, jakie współczucie jest „prawdziwe”? Kościół odwoła się do Boga, Kant – do niezawisłego rozumu ludzkiego. Co do argumentu o oddaniu swego życia „w ręce silniejszego”, to można ripostować: czyż zawierzenie Bogu nie jest właśnie takim oddaniem życia słabszego w ręce silniejszego? Czy ma to coś wspólnego z podważeniem zaufania, czy wręcz przeciwnie – umacnia je? Paradoks takiej argumentacji jest więc widoczny. Nie jest naszym głównym celem wykazywanie nieadekwatności papieskich argumentów do opisywanego problemu, ale wspomnijmy jeszcze o jednym: „Wszystko, co godzi w samo życie, jak wszelkiego rodzaju zabójstwa, ludobójstwa, spędzanie płodu, eutanazja i dobrowolne samobójstwo; (…) wszystkie te i tym podobne sprawy i praktyki są czymś haniebnym; zakażając cywilizację ludzką bardziej hańbią tych, którzy się ich dopuszczają, niż tych, którzy doznają krzywdy, i są jak najbardziej sprzeczne z czcią należną Stwórcy” {P;36|Tamże, wprowadzenie, 3.}. Jak zastosować tego rodzaju podział na sprawcę i ofiarę w przypadku samobójstwa – papież nie wyjaśnia. Paradoks jasnego definiowania eutanazji (jako czyn dobrowolny, mający na celu ulżenie cierpieniom chorego) a następnie stosowania argumentów, z których wynika, że eutanazja jest zabójstwem, eksterminacją, zamachem na życie biednych schorowanych i niczego nieświadomych staruszków, zaowocował powszechnym lękiem Katolików przed eutanazją, ale ta pseudofilozoficzna (ponieważ roszcząca sobie prawo do logicznej argumentacji bez konieczności trzymania się niezmiennych definicji używanych przez siebie pojęć) ofensywa etyki katolickiej, zasługuje na odrębną rozprawę.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Eutanazja i samobójstwo Obyś żył w ciekawych czasach

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word