a) stymulowano za pomocą pędzelka wybraną rękę ochotnika (na przykład jego lewą rękę),
b) stymulowana ręka była zasłonięta tak, że badany jej nie widział,
c) podczas stymulacji ręki badanego jednocześnie w ten sam sposób stymulowano gumową rękę (w tym przypadku gumową lewą rękę), która leżała przed ochotnikiem,
d) podczas stymulacji badany miał za zadanie patrzeć na gumową rękę.

Obrazek 1. Badany nie widzi swojej lewej ręki. Zamiast niej widzi rękę gumową,
która jest stymulowana w tym samym czasie i miejscu, co jego lewa ręka
[zdjęcie: Przemysław Nowakowski]

W wyniku tej synchronicznej stymulacji bardzo szybko (od kilkunastu sekund do kilku minut) pojawiało się u badanego zaskakujące poczucie. Mianowicie zaczął on odczuwać widzianą gumową rękę jako własną oraz miał wrażenie, że czuje dotykanie gumowej ręki przez pędzelek. Botvinick i Cohen wysunęli następujące wnioski z przeprowadzonego eksperymentu:

a) dla pojawienia się iluzji konieczna jest interakcja pomiędzy wzrokiem a dotykiem i propriocepcją,
b)poprzez niewłaściwe dopasowanie informacji wzrokowej i dotykowej, oraz zdominowania tej pierwszej dotyku i propriocepcji, gumowa ręka jest błędnie postrzegana jako własna [Botvinick i Cohen 1998, 756].

Marc Jeannerod uważa, że doświadczenie Iluzji Gumowej Ręki przypomina doświadczenie somatoparafrenii, gdyż badany przestaje przypisywać sobie posiadanie fizycznej kończyny, a poczucie własności „przenosi" na gumową rękę [Jeannerod 2006, 86].

Za pomocą zmodyfikowanego eksperymentu, który pierwotnie wykonał Botvinick i Cohen, czyli poprzez ułożenie dwóch gumowych rąk obok siebie, możliwe jest wywołanie doświadczenia posiadania dwóch tych samych kończyn. Osoba biorąca udział w eksperymencie doświadcza słabszej iluzji niż w przypadku, gdy ma przed sobą tylko jedną gumową rękę, jednakże nie potrafi ona zidentyfikować, z której gumowej ręki „dochodzą" sygnały, wobec tego doświadcza posiadania obu gumowych kończyn. Eksperyment ten przeprowadził Henrik Ehrsson, który uważa, że doświadczenie posiadania kilku kończyn podobne jest do tego, jakiego doświadczają osoby z zaburzeniem opisanym w punkcie 4.3, czyli nadliczbowych kończyn fantomowych [Ehrsson 2009, 310-312].

Z kolei eksperymenty z IGR wykonane przez Patricka Haggarda i Manos Tsakirisa sugerują, że doświadczenie posiadania ciała jest modulowane zarówno przez procesy oddolne, to jest przez dotykowo-wzrokową korelację (co pokazał Botvinick i Cohen), jak i przez odgórne procesy, czyli schemat ciała [Tsakiris i Haggard 2005, 90]. Oznacza to, że wyróżnienie siebie z otoczenia przebiega na poziomie przed-refleksyjnym, a powstałe doświadczenie jest podstawą do dalszych procesów związanych z „ja".

6. Zakończenie

Poczucie własności i poczucie sprawstwa odgrywa fundamentalną rolę w kształtowaniu się samoświadomości [Jeannerod 2006, 64]. Procesy leżące u podstaw tych doświadczeń są zarówno procesami oddolnymi i odgórnymi, to znaczy zależne są one od sygnałów dochodzących z różnych części ciała, a także od procesów zachodzących w mózgu. Wyniki badań klinicznych potwierdzają istnienie dwóch omawianych przeze mnie doświadczeń, a ich patologiczne zaburzenia uniemożliwiają pacjentowi prawidłowe funkcjonowanie w środowisku. Natomiast eksperymenty takie jak Iluzja Gumowej Ręki pozwalają modulować doświadczeniem ciała u osób zdrowych. Tym samym opisana została rola poczucia własności i poczucia sprawstwa w doświadczaniu własnego ciała i działań przez ciało wykonywanych.

Bibliografia

1. Botvinick M., Cohen J. (1998), Rubber hands 'feel' touch that eyes see, [w:] „Nature", 391 (1998)
   Daprati E., Sirigu A., Pradat-Diehl P., Franck N., Jeannerod M. (2000), Recognition of self-produced movement in a case of severe neglect, [w:] „NeuroCase", 6 (2000).
2. Ehrsson H. (2009), How many arms make a pair? Perceptual illusion of having an additional limb, [w:] „Perception", 38 (2009).
3. Gallagher S., Cole J. (1995), Body Schema and Body Image in a Deafferented Subject, [w:] „Journal of Mind and Behavior", 16 (1995).
4. Gallagher S. (2003), Sense of agency and higher-order cognition: Levels of explanation for schizophrenia, [w:] „Cognitive Semiotics", 2 (2003).
5. Hirose N. (2002), An ecological approach to embodiment and cognition, [w:] „Cognitive Systems Research", 3/3 (2002).
6. Jeannerod, M. (2006), Motor cognition: What Actions Tell the Self, Oxford: Oxford University Press.
7. Longo M.R., Schüür F., Kammers M.P.M., Tsakiris M., Haggard P. (2008), What is embodiment? A psychometric approach, [w:] „Cognition", 107 (2008).
8. Melzack, R. (1999), Phantom Limb, [w:] R.A. Wilson, F.C. Klein (red.), The MIT Encyclopedia of Cognitive Science, Cambridge: MIT Press Cambridge.
9. Metzinger, T. (2009), The Ego Tunnel. The Science of the Mind and the Myth of the Self, New York: Basic Books.
10. Miyazawa N., Hayashi M., Komiya K., Akiyama I. (2004), Supernumerary phantom limbs associated with left hemispherics stroke: case report and review of the literature, [w:] „Neurosurgery", 54 (2004).
11. Moseley G.L., Olthof M., Venema A., Don S., Wijers M., Gallace A., Spence C. (2008), Psychologically induced cooling of a specific body part caused by the illusory ownership of an artificial counterpart, [w:] „Proceedings of the National Academy of Sciences", 105 (2008).
12. Specne S.A. (2002), Alien motor phenomena: A window on to agency, [w:] „Cognitive Neuropsychiatry", 7/3 (2002).
13. Srivastava A., Taly A.B., Gupta A., Murali T., Noone M.L., Thirthahalli J., Gangadhar B. N., Kumar J.K, Jayakumar P.N. (2008), Stroke with supernumerary phantom limb: case study, review of literature and pathogenesis, [w:] „Acta Neuropsychiatrica", 20 (2008).
14. Tsakiris M. i Haggard P. (2005), The Rubber Hand Illusion revisited: visuotactile integration and self-attribution, [w:] „Journal of Experimantal Psychology: Human Perception and Perfomance", 31/1 (2005).

Niniejszy tekst został przedstawiony na Trzecich Łódzkich Warsztatach Filozoficznych „Doświadczenie a intersubiektywność" w dniu 19 kwietnia 2009 roku pod tytułem „Przypadkowe doświadczenie siebie" i przesłany został również do publikacji w monografii pokonferencyjnej.

Zobacz także te strony: Mózg traktuje narzędzia jak tymczasowe części ciała

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Jak usunąć religię z rozpoczęcia roku szkolnego Eskalacja regionalnej zimnej wojny

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (3)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word