W polskich glebach leśnych żyje stale lub okresowo od 4500 do 5500 gatunków owadów. Istnieją ścisłe powiązania pomiędzy poszczególnymi gatunkami a określonymi rodzajami gleby. Są owady trzymające się tylko żyznych, próchniczych gleb (turkuć, wraz z kretem stanowi klasyczny przykład konwergencji — ewolucji zbieżnej), owady preferujące gleby kwaśne (larwy komarnic i sprężyków) czy gleby piaszczyste (np. ryjkowce).

W Europie Środkowej żyje tylko 7 spośród blisko 1300 gatunków skorków; to o nich twierdzi się mylnie, że wchodzą ludziom do uszu. Skorek pospolity Forficula auricularia został przez człowieka mimowolnie rozprzestrzeniony na całym świecie. Samica tego gatunku wykazuje wyjątkową wśród owadów troskę o potomstwo. Do wygrzebanych przez siebie norek składa 20-40 jaj, których stale strzeże oraz nieustannie czyści, m.in. z zarodników pleśni. Po 5-6 tygodniach wylęgają się larwy, pozostają przy matce do drugiego linienia, po czym wychodzą na powierzchnię. Nawet wówczas matka chroni je i pielęgnuje. Jajami troskliwie opiekuje się też samica krocionoga mnogosza właściwego Polyzonium germanicum, przy czym wydzielina jej gruczołów obronnych chroni też przed gniciem.

Skorek pospolity przy jajach ^{[ 5 ]}

Mnogosz właściwy

W glebie trudno pominąć tysiące gatunków skoczogonków Collembola. Bezskrzydłe owady, nieliczne osiągają centymetr długości. To kosmopolici, żyją właściwie wszędzie, jeżeli spełniony jest jeden warunek — musi być wilgotno. Gleba, ściółka, pod kamieniami czy korą drzew, jaskinie, mrowiska, termitiery; skoczogonki mogą pojawiać się również masowo, np. na śniegu, nieliczne występują na powierzchni wód.

Skoczogonek ^{[ 6 ]}

Największym zwierzęciem mieszkającym w norach jest australijski wombat; potrafi kopać w tempie 3 metrów na godzinę. W Starym Świecie uwagę ogniskuje na sobie kret. Właściwym, rodzinnym gniazdem kreta jest komora wielkości piłki nożnej, wysłana trawą oraz liśćmi. Znajduje się głębiej niż rozchodzące się stąd promieniście chodniki, zresztą są one zarazem systemem wentylacyjnym. Zewnętrzną oznaką istnienia labiryntu są kopce, z których każdy zawiera około kilograma ziemi. Łączna długość tuneli drążonych dziennie podczas łowów sięga 180 metrów. Borsuk (in. jaźwiec) jest naszym największym przedstawicielem łasicowatych. Mało kto wie, że to jedyny ssak śpiący na plecach. Zwierzęta zasiedlają rozległe podziemne kompleksy stanowiące niekiedy dzieło pokoleń (np. wiek jednej z nor w Anglii szacuje się na dwa stulecia), do wnętrza prowadzić może aż 30 wejść. Powierzchnia korytarzy największych siedzib liczy nawet przeszło 1500 metrów kwadratowych, w takich bezpiecznych schronieniach przebywa około 20 hałaśliwych, nocnych łowców. Mimo tłoku borsuki rzadko chorują i nie miewają pasożytów, zawdzięczają to głównie trosce o higienę. Pomieszczenia są regularnie czyszczone, a generalne porządki odbywają się co dwa tygodnie. W dodatku, nieopodal nory mieszkalnej zwierzęta urządzają latryny złożone z 6-10 dołków. Największe podziemne kolonie są natomiast dziełem nieświszczuków (pieski preriowe), ich „miasta" zajmują obszar do 65 hektarów. Jednak w 1901 r. odkryto subpopulację o rozmiarach 384 km na 160 km obejmującą łącznie niemal 400 mln gryzoni…

Gleba jest niszczona w zatrważającym tempie. Według ocen sporządzonych już w roku 1996 około 2 mld ha wynosi światowa powierzchnia obszarów o zniszczonych lub zdegradowanych glebach, a 1,5 mld ha powierzchnia wykorzystywana gospodarczo. Wynika z tego, że więcej straciliśmy niż mamy!!! Pomyśleć, że w latach 1974-1984 FAO planowała zlikwidować głód na świecie...

W Polsce 35-50 procent ziem uprawnych pilnie wymaga wapniowania, dalsze 25 procent potrzebuje tego zabiegu (dane: 1995). Różne rodzaje erozji zagrażają ponad 30 procentom powierzchni państwa.

Rolniczo wykorzystuje się na świecie około 28-30 procent obszarów lądowych; z tego na cele nierolnicze przeznaczono już 10-15 procent, nieodwracalnym przekształceniom uległo dalszych 5-8 procent tego obszaru (za: FAO, 1996).

Coraz więcej gleb bezpowrotnie dusi się pod infrastrukturą cywilizacji, ginie pod ciężarem dróg i miast. W dodatku źródłem poważnych zagrożeń jest współczesne rolnictwo oraz degradacja gruntów.

Najważniejsze problemy to:
- erozja — skutek złego gospodarowania powierzchniową warstwą gleby. Ziemia ciągle traci humus, w skrajnych przypadkach strugi wód opadowych zlewają się żłobiąc w dolinach głębokie parowy, zwane lavakasami (np. w niezamożnej Republice Malgaskiej).
- pustynnienie — obniżenie poziomu wód gruntowych w rezultacie m.in. zmiany struktury gleby.
- przepasienie — zniszczenie i wydeptanie warstwy roślin;
- wzrastające zużycie środków chemicznych — tu: pestycydy, nawozy i inne;
- lateryzacja — proces obserwowany przede wszystkim w wilgotnych strefach międzyzwrotnikowych i równikowej, gdzie gleby zawierają duże ilości tlenków żelaza (tzw. gleby laterytowe). Wycinanie lasów połączone z intensywnym wypasem bydła ogołacają glebę z ochronnej, życiodajnej warstwy roślinności, co powoduje wypalenie jej przez słoneczny skwar lub wypłukanie przez deszcze żyznych warstw, zasobnych w składniki pokarmowe. Zamiast zieleni powierzchnię pokrywa ceglastoczerwona bądź pstra skorupa laterytu (skała osadowa podobna do boksytu), przez ten pancerz roślinom trudno jest się przebić, ukorzenić. Gleby powstałe z laterytu pod wiecznie zielonymi lasami są wysoko produkcyjne tylko przy stałym, obfitym nawożeniu.
- zasolenie -jeśli nawadnianiu terenów rolniczych w strefach klimatu suchego towarzyszy wadliwie przeprowadzony drenaż, wówczas w warstwie powierzchniowej gleby gromadzi się sól wpierw ograniczając, potem wręcz uniemożliwiając wegetację.
- zakwaszenie — w strefie klimatu umiarkowanego; wywołane zastępowaniem naturalnych formacji lasów liściastych (dęby, buki itp.) szybciej rosnącymi drzewami iglastymi (tzw. lasy gospodarcze — świerki, sosny). Szpilki iglastych, zasobne w kwasy, rozkładając się powodują obniżenie żyzności gleby. Jednak zaznaczam, przyczyną największych zakwaszeń gleb jest zjawisko tzw. kwaśnych deszczy, wynikające z zanieczyszczenia atmosfery dwutlenkiem siarki (SO₂) lub tlenkami azotu (NO_X). Opady te prowadzą do chemicznej degradacji gleb, pozbawiając je takich substancji jak wapń, magnez, potas, sód, glin, są wymywane do wód gruntowych, po czym trafiają do rzek. W dłuższym okresie czasu transpozycja ta pociąga za sobą obumieranie drzewostanów lub zanieczyszczenia cieków wodnych.

Ludzkość nie ma wyboru, musimy podjąć globalny trud ratowania gleb. Bez nich życie na lądach, tym samym nasza przyszłość, jest po prostu niemożliwa.

Ważniejsze materiały źródłowe:

1. Kokurewicz D., Kokurewicz T. i in., Słownik szkolny. Biologia, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2001.
2. Praca zbiorowa, Na tropach sekretów przyrody, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., 1999.
3. Praca zbiorowa, ABC przyrody. W pytaniach i odpowiedziach, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa1997.
4. Praca pod red. Zdzisława Otałęga, Encyklopedia biologiczna. Wszystkie dziedziny nauk przyrodniczych, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, tom I, III, Kraków 1998, tom X, Kraków 2000.
5. Praca pod red. Jerzego Gronkowskiego, Encyklopedia nauki i techniki, tom 1, Prószyński i S-ka SA, Warszawa 2002.
6. Praca pod red. Czesława Jury i Haliny Krzanowskiej, Leksykon biologiczny, Wydawnictwo „Wiedza Powszechna", Warszawa 1992.
7. Pismo lokalne „EKO. U Nas."
8. Serwis Entomologiczny
9. Otwarta Encyklopedia Leśna

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Gdzie ewolucja pozostawia Boga? Martwe geny na emalię zębów

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (5)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Krzysztof Pochwicki Nauczyciel, publikował w piśmie "Gameranking", współpracuje z miesięcznikiem "21. Wiek" (członek zespołu redakcyjnego). Autor książki "Cywilizacja traw". Pióro do wynajęcia.  Strona www autora  Liczba tekstów na portalu: 14  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Maciej Giertych, Ewolucja, dewolucja, nauka – uwagi krytyczne