Spis treści:
1 Wstęp
2 Demografia
    2.1 Demografia Europy w ujęciu historycznym
    2.2 Aktualna polityka demograficzna UE
3 Analiza sytuacji demograficznej
    3.1 Ujęcie globalne
    3.2 Ujęcie europejskie
        3.2.1 Struktura przyrostu w poszczególnych krajach EU-27
        3.2.2 Struktura demograficzna Europy
        3.2.3 Zmiany liczby ludności Europy
        3.2.4 Demografia a rynek pracy i dynamika rozwoju
    3.3 Czy jest możliwe odwrócenie tego trendu?
4 Podsumowanie
5 Bibliografia

1 Wstęp

Statystyczne dane o sytuacji demograficznej Europy nie napawają optymizmem. Przyrost naturalny na starym kontynencie utrzymuje się od końca lat '70 ^{[ 1 ]} na średnim poziomie poniżej 2. Trzeba tu zauważyć, iż powszechnie przyjmuje się, że minimalny współczynnik zastępowalności pokoleń mieści się między 2,10-2,15. ^{[ 2 ]}

W niniejszym opracowaniu za główny wyróżnik sytuacji demograficznej przyjęto współczynnik przyrostu naturalnego, inaczej zwany wskaźnikiem dzietności. Wskaźnik ten jest liczony według następującego wzoru: liczba urodzin minus liczba zgonów dzielona przez liczbę mieszkańców miejsca, dla którego zrobiono obliczenia (np. dla Polski), następnie rezultat mnożymy przez 100% lub 1000‰ uzyskując wynik w promilach.

‰

gdzie:
Sp — stopa przyrostu naturalnego
U — liczba urodzeń
Z — liczba zgonów
N — ogólna liczba ludności

2 Demografia

2.1 Demografia Europy w ujęciu historycznym

Przez wieki, liczba ludności rosła bardzo wolno. Spowodowane to było zbliżoną liczbą urodzeń i zgonów. Jak przedstawiono na wykresie 1. wysokie wskaźniki urodzeń, szły wówczas w parze z równie wysokimi współczynnikami umieralności, powodowanej epidemiami, wojnami oraz niskim poziomem medycyny. ^{[ 3 ]}

Wykres 1. Rozwój demograficzny Europy w latach 1100-2050

Źródło: wikipedia.org

Dopiero poprawa warunków życia w Europie w XVII i XVIII wieku doprowadziło do stopniowego wzrostu liczby ludności zamieszkałej na starym kontynencie na skutek nadwyżki urodzeń nad zgonami. Lepsze warunki sanitarne zaowocowały zmniejszoną umieralnością. ^{[ 4 ]}

Procesy zmian demograficznych jako jeden z pierwszych opisał angielski ekonomista Thomas R. Malthus. Jego teza opublikowana w opracowaniu „An Essay on Population" głosi iż gwałtowny wzrost populacji, spowodowany nadwyżką urodzeń, może spowodować znaczne zużycie zasobów i w konsekwencji wyczerpać bogactwa naturalne niezbędne do życia.

T. Malthus swoją koncepcją położył fundamenty pod opracowanie teorii określanej współcześnie jako teoria transformacji demograficznej (przejścia demograficznego). ^{[ 5 ]}

Wykres 2. Cztero-fazowy model transformacji demograficznej

Źródło: wikipedia.org

Według koncepcji czterofazowej przedstawionej na powyższym wykresie 2., faza pierwsza rozwoju demograficznego charakteryzuje się naturalnym procesem odtwarzalności pokoleń. Zarówno natężenie urodzeń jak i zgonów w tej fazie utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie. Pierwsza faza jest charakterystyczna dla ludności o niskim stopniu rozwoju gospodarczego. ^{[ 6 ]}

W fazie drugiej występuje zmniejszanie się umieralności przy zachowaniu rozrodczości na wysokim poziomie. W fazie tej osiągnięcia medycyny znajdują swój wyraz przede wszystkim w zmniejszeniu natężenia zgonów. Fakt wolniejszych zmian obyczajów i świadomości zapewnia utrzymywanie rodności na poziomie zbliżonym do fazy pierwszej.

Charakterystyczne dla fazy trzeciej jest większe obniżenie poziomu dzietności od umieralności. Na przełomie fazy drugiej i trzeciej przyrost naturalny osiąga najwyższy poziom.

W fazie czwartej liczba urodzeń zbliża się do niskiego poziomu umieralności. Ilość zgonów jest bliska minimalnych wartości, co wynika głównie z rozwiniętej medycyny. W fazie tej pojawia się możliwość stabilizacji procesu reprodukcji na niskim poziomie przyrostu naturalnego.

Nie wyklucza się tu również sytuacji, w której ilość urodzeń będzie niższa od ilości zgonów. Jednak w przypadku długoterminowego utrzymywania się takiego stanu liczebność populacji może się zmniejszać. Taka sytuacja może być określana czasami mianem fazy piątej. Aktualnie większa część Europy znajduje się w takim położeniu.

W myśl powyższej teorii 4-ro fazowej mianem transformacji demograficznej lub demograficznego przejścia jest zwrot od wysokiej do niskiej umieralności i płodności.

Sytuację demograficzną krajów rozwijających się gospodarczo opisują pierwsze trzy fazy. Natomiast czwarta i piąta faza jest typowa dla obecnej sytuacji demograficznej krajów wysoko rozwiniętych.

2.2 Aktualna polityka demograficzna UE

Choć polityka rodzinna w Europie jest znana już w początkach XX wieku, ^{[ 7 ]} zastanawia fakt iż szersze zainteresowanie Unii Europejskiej zagadnieniem demografii ma swoje początki dopiero ok 2006 roku. ^{[ 8 ]}

Obecnie nie można mówić o jednej, europejskiej polityce rodzinnej, gdyż w tej dziedzinie państwa członkowskie obowiązuje zasada pomocniczości, w myśl której „Unia działa tylko wtedy, gdy jej działanie jest skuteczniejsze niż działanie podejmowane na szczeblu narodowym, regionalnym lub lokalnym". ^{[ 9 ]}

Zakłada się, że każde państwo europejskie we własnym interesie prowadzi politykę rodzinną, którą określa tradycja, doświadczenie społeczne i kultura właściwa każdemu narodowi. Jedynym zagadnieniem aktualnie podejmowanym przez instancje europejskie jest dbanie o zgodność systemów ubezpieczeń społecznych, międzygeneracyjną solidarność oraz o problematykę łączenia życia zawodowego z rodzinnym. ^{[ 10 ]}

Interesujące jest spojrzenie na zagadnienia ludnościowe klasyka europejskiej filozofii Platona: „Najpierw ustalić musimy, jaka powinna być liczba mieszkańców, następnie porozumieć się co do tego, na ile i na jak wielkie części podzielić ich należy, po czym możliwie jak najrówniej rozdzielić między nich ziemię i siedziby. Ilość obywateli określi się we właściwy sposób, biorąc pod uwagę obszar kraju i sąsiadujące państwo. Obszar kraju powinien być taki, ażeby ziemia mogła zaspokoić skromne potrzeby mieszkańców — nie większy bynajmniej — a mieszkańców znowu musi być tylu, żeby mogli się obronić przed napaścią ościennych plemion i swym sąsiadom, jeżeliby zostali napadnięci, zdolni byli skutecznie przychodzić z pomocą." ^{[ 11 ]}

Zgodnie z powyższą koncepcją w Europie istnieje silne lobby dążące do osiągnięcia „optymalnego światowego zaludnienia". ^{[ 12 ]} Jedną z bardziej prężnie działających organizacji tego typu jest brytyjskie OPT (Optimum Population Trust). Grupa ta, posługując się wskaźnikiem zaludnienia (ha/osobę) uważa za optymalną liczbę ludzi od 2,7 mld do 5,1 mld osób. Natomiast zgodnie z dzisiejszymi trendami w 2050 roku na świecie będzie ponad 9 mld ludzi. W celu zmniejszenia prognozowanej populacji o 60% OPT propaguje posiadanie nie większej ilości dzieci niż dwójkę. ^{[ 14 ]} Jednakże przy aktualnej liczbie mieszkańców ziemi sięgającej ponad 6,8 mld ludzi taki plan może zostać zrealizowany tylko poprzez radykalną redukcję. ^{[ 15 ]}

3 Analiza sytuacji demograficznej

3.1 Ujęcie globalne

Niespełnajedna piąta ludności świata (19%) zamieszkuje w regionach rozwiniętych (ponad 60% w Europie); pozostałe 81% stanowią mieszkańcy krajów rozwijających się, w tej liczbie 14% przypada na mieszkańców Afryki, 61% — Azji i Oceanii, niemal 9% — Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Proporcje te będą zmieniać się w przyszłości.

O kierunku zmian i prognozowanych wielkościach odpowiednich odsetków informują dane z poniższej tabeli 1. ^{[ 16 ]}

Tabela 1 Rzeczywista struktura ludności świata według kontynentów i krajów w roku 2004, oraz struktury przewidywane w latach 2025 i 2050 (w procentach)

Źródło: World Population Features. Long-Range World Population Projections Based on the 1998 Revision, United Nations, 1999; 2004 World Population Data Sheet of the Population Reference Bureau, www.prb.org

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Michael Ruse: ewolucja człowieka jest dużym problemem dla chrześcijan Małe różnice wyzwalają wielką wredność

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word