Partenon cud architektoniczny

Grecja. V w.p.n.e. Przez ponad trzydzieści lat rządów jednego, niezwykłego człowieka miasto — państwo i jego mieszkańcy zostają doprowadzeni do wielkości. Tym miastem są Ateny — kolebka demokracji i miasto rządów Peryklesa. Podczas swojego panowania wybudował trudne do zburzenia fortyfikacje, pierwszy budynek senatu, sieć rur do rozprowadzania świeżej wody, stworzył najpotężniejszą flotę w starożytnym świecie i wybudował świątynie — jedna z nich Partenon przez wielu będzie uważana za najbardziej wspaniały budynek jaki powstał kiedykolwiek. Perykles miał wizję czym powinny być Ateny i realizował ją poprzez trzydzieści lat swoich rządów. Spróbujmy zatem odtworzyć wizję człowieka sprzed dwóch i pół tysiąca lat. W V w przed narodzeniem Chrystusa ze wszystkich współzawodniczących ze sobą miast wyłania się dominacja jednego. Tym miastem są Ateny. a Perykles nie jest królem lub księciem, ale człowiekiem, który został wybrany przez naród. Jego władza pochodzi od ludu. Historia zaczyna się kiedy matka Peryklesa była w ósmym miesiącu ciąży — wiedziała, że da życie wyjątkowemu człowiekowi, przeznaczeniem którego będzie wielkość. Śniła, że urodzi Lwa. Dla starożytnych Greków lew był zawsze symbolem przywództwa. Doskonały przywódca tamtych czasów musiał być przywódcą wojskowym i świetnym mówcą, tak by mógł przekonać wszystkich do swych zamierzeń. Perykles był zdecydowanie takim człowiekiem. Chciał wysłać wiadomość całemu ówczesnemu światu, iż Ateny są potężne i nadają ton całej Grecji. Wiadomość tę przekaże stawiając najwspanialszy na świece budynek. Jego zamierzenie jest najbardziej kosztowną i ambitną kampanią budowlaną podjętą wówczas w zachodnim świecie.

Partenon został wybudowany ku czci bogini Ateny. Jest on najczęściej kopiowanym budynkiem w historii i inspiracją dla inżynierów i architektów. Budowa trwała osiem lat i wymagała sumy odpowiadającej dzisiejszym stu milionom dolarów. Do budowy zostało zużyte dwadzieścia tysięcy ton najlepszego marmuru. Duch Partenonu jest obecny niemalże w każdym dużym mieście w każdym zakątku świata. Można go dostrzec go w jakimkolwiek mieście Ameryki Północnej, Europy, ale również Azji. XIX wieczne fasady banków, parlamentów, bibliotek, muzeów są nieodmiennie w jakiś sposób architektonicznie związane z Partenonem.

Nawet w swym dzisiejszym kształcie Partenon nie przestaje być ikoną zachodniej cywilizacji. Jego kształtne masywne kolumny zwieńczone majestatycznym kapitolem są przepięknym symbolem klasycznego świata. Partenon jest przykładem idealnych proporcji. Jego rzeźby zostały skradzione ze względu na ich niezwykłe piękno. Pomimo wciąż postępujących zniszczeń będących zarówno dziełem człowieka jak i natury Partenon wciąż reprezentuje najwyższy poziom ludzkiej kreatywności. Partenon ^{[ 1 ]} jest dziś niezaprzeczalnie przepięknym przykładem architektury, lecz stanowi jedynie cień tego, czym był w przeszłości. Góruje nad Akropolem, który był kompleksem świątyń. Przepięknie zdobiony rzeźbami Partenon cieszył oczy ferią barw — rzeźby po ich ukończeniu były malowane.

" Ściany świątyni ozdobiono ciągłym fryzem jońskim (tzw. fryz Panatenajski). Długość fryzu umieszczonego na ścianach zewnętrznych wynosi 160 m., a na ścianach wewnętrznych 60 m. W przyczółku zachodnim ukazany jest spór Ateny z Posejdonem o władanie nad Attyką.

W przyczółku wschodnim widać narodziny Ateny, temat w rzeźbie do tej pory nieukazywany. Jest on niestety bardzo uszkodzony i zachowały się tylko fragmenty kilku postaci. Posągi bogów były rozmieszczone w półkolu, u szczytu którego znajdował się siedzący na skale Zeus (kompozycja rekonstruowana). Z jego głowy wyskakiwała uzbrojona Atena. W pobliżu Dionizosa była umieszczona Demeter z Korą. Bliżej centralnej grupy znajdowała się Iris. Odpowiednikiem tej grupy były po drugiej stronie trzy boginie, które poprzedzał prawdopodobnie Hermes (niezachowany). Interpretacja tych trzech postaci budzi wiele wątpliwości. Na ogół uważa się, że były to Leto, Dione i Afrodyta. Grupę środkową zachodniego przyczółka stanowiły oba skłócone bóstwa, za którymi stały zaprzęgi, zaś rozdzielało je drzewo oliwne. W kątach tympanonu znajdowały się postacie na wpół leżące, które były interpretowane jako personifikacje elementów przyrody lub też jako attyccy herosi. Między grupą środkową a postaciami na brzegach kompozycji umieszczono co najmniej 5 posągów przedstawiających członków ateoskiego rodu Kekropidów (stali po stronie Ateny), zaś za zaprzęgiem Posejdona- dzieci i kobiety z eleuzyoskiego rodu Erechteidów i Pandionidów oraz Boreadzi. W obu przyczółkach nie było na osi środkowej żadnego posągu. Było to niemal rewolucyjne przeciwstawienie się zasadom architektury doryckiej. Ponadto rzeźby opracowane są już ze wszystkich stron, tak jak wolno stojące posągi. W zachodnim przyczółku były one ustawione w głębi, w jednakowej odległości od krawędzi, natomiast we wschodnim ustawiono je półkoliście, na różnych planach.) W dekoracji przyczółków po raz pierwszy w sztuce greckiej zastosowano tzw. styl mokrych szat (kierunek polegający na przedstawianiu kształtów ciała ludzkiego poprzez przylegające do niego szaty), w przedstawieniu Mojr obserwujących scenę narodzin. Metopy (prostokątna, kamienna płyta między tryglifami we fryzie porządku doryckiego) umieszczone na belkowaniu zostały ozdobione scenami przedstawiającymi walkę bogów i herosów. Postacie walczących umieszczone są parami. Ściana południowa (najlepiej zachowana) to ilustracja walk

Ściana zachodnia przedstawia walkę Greków z Amazonkami, ściana wschodnia ukazuje zmagania bogów z Gigantami, na ścianie północnej pokazano sceny ze zdobycia Troi. Fryz został umieszczony na wysokości 11,0 m powyżej stylobatu. Opasuje ściany świątyni z zewnątrz i po stronie wewnętrznej. W ukazanej procesji bierze udział ponad 400 postaci ludzkich i 200 zwierzęcych. Są tam wizerunki młodzieńców niosących wodę, starców z gałązkami oliwnymi, pochód 140 jeźdźców, zwierzęta prowadzone na ofiarę (hekatombę). Na ścianie wschodniej procesja dziewcząt kroczy w kierunku kapłanki, która odbiera z rąk dziecka peplos ^{[ 2 ]} (punkt kulminacyjny procesji), nową szatę dla Ateny. Podczas budowania Partenonu wprowadzono szereg krzywizn, które miały na celu niwelację złudzeń optycznych oraz dostosowanie fryzu doryckiego do wymogów zasady tryglifów.

Środkowe części stylobatu zostały podniesione w stosunku do płaszczyzny poziomej o 6,8 (na krótszym boku) i 17,7 cm (na boku dłuższym). Aby uniknąć złudzenia wychylenia kolumn skrajnych na zewnątrz pochylono je do środka o 7 cm (dzięki temu zmniejszono także międzysłupie (inaczej interkolumnium) co pozwoliło na zachowanie zasady tryglifów). Na zmniejszenie interkolumnium wpłynęło także powiększenie średnicy skrajnych kolumn. Dla zachowania wrażenia pionu kolumn wprowadzono entasis (wybrzuszenie) na wysokości 2/5 trzonu. Zastosowane krzywizny dają złudzenie idealnego pionu i poziomu wszystkich elementów świątyni. ^{[ 3 ]}

Jednak najpiękniejsza rzeźba znajdowała się w środku. Była to rzeźba patronki miasta — bogini Ateny Partenos ^{[ 4 ]} (Dziewicy). Znajdująca się na podeście jedenastometrowa rzeźba wykonana była ze złota i kości słoniowej. Ponieważ znajdowała sie w głębi świątyni mogła być widziana jedynie z bliska. Podstawa, na której znajdował się posąg miała wysokość około półtora metra, więc kiedy człowiek podchodził do posągu jego wzrok znajdował się na wysokości jej stóp. Podnosząc wzrok w górę obserwator dochodził wreszcie do jej pięknej wyrazistej twarzy o majestatycznych rysach.

Starożytni budowniczowie wykorzystali z powodzeniem efekt złudzenia optycznego. Główne stopnie Partenonu w ich centralnej części są zdecydowanie wyższe od ich obydwu końców. Widzimy je jednak jako wspaniale proste. Kiedy przyglądamy się każdemu z bloków marmuru, z których był zbudowany Partenon wydaje się, iż każdy z nich ma idealny kąt prosty, co jest jednak złudzeniem. Żłobienia widoczne na Partenonie nie stanowią dzieła przypadku — zaczynają się u podstaw każdej kolumny i biegną do jej zwieńczenia. Każda z czterdziestu sześciu kolumn posiada delikatne żłobienia. To oznacza, że każdy z prawie siedemdziesięciu tysięcy części Partenonu jest wyjątkowy i pasuje wyłącznie w jednym miejscu. Trudność zaś w ponownym zjednoczeniu wszystkich tych części wynika z historii Partenonu. Od momentu, kiedy został wzniesiony w V w.p.n.e był ostrzeliwany, wysadzony w powietrze, podpalony, zniszczony trzęsieniami ziemi, zamieniony na kościół, a potem na meczet i obrabowany w XIX wieku z powodu swych wspaniałych rzeźb. Żeby jeszcze pogorszyć sytuację na początku XX wieku Partenon został poddany katastrofalnej w skutkach restauracji. W roku 1902 konserwatorzy zdecydowali się wymienić metalowe klamry łączące marmurowe bloki od ponad 2000 lat. Ich XX-wieczne odpowiedniki miały zapobiec niszczeniu zabytku. Niestety — uległy błyskawicznej korozji. Rdza zwiększyła objętość klamr powodując pęknięcia marmurowych bloków. W pewnym sensie to dowód mistrzostwa starożytnych kowali. Ich klamry były stopem dwóch rodzajów żelaza, pokrytym zapobiegającym korozji ołowiem. Konserwatorzy z roku 1902 nie mieli o tym pojęcia. Dziś konserwatorzy zastępują skorodowane XX-wieczne klamry tytanowymi. Nie grozi im korozja, a poza tym mają taką samą wytrzymałość jak ich starożytne odpowiedniki. Pod wpływem wstrząsów skorupy ziemskiej pękać będą klamry, a nie marmurowe bloki.

Inna pomyłka, która zaważyła na losie Partenonu związała była z renowacją poszczególnych bębnów kolumn — archeolodzy prowadzący prace nie zdawali sobie sprawy z wyjątkowości i unikatowości każdego pojedynczego elementu kolumn i po ukończeniu prac umieścili je na niewłaściwych miejscach.

[ 1 ] Budynek Partenonu, (Świątynia Ateny Parthenos), który zachował się do naszych czasów, powstał na miejscu wcześniejszej świątyni, również poświęconej Atenie, zniszczonej przez Persów w roku 480 p.n.e.. Projekt, który możemy zrekonstruować na podstawie rachunków i dokumentów był realizowany w latach 447 — 433 p.n.e. Obecnie przyjmuje się, że „stary" Partenon, stał się prototypem dla architektów pracujących nad odbudową. Budowniczy użyli zachowanego fundamentu, przyjmuje się też, że projekt nie mógł przedstawiać „zupełnie nowej koncepcji", raczej zakłada się, że niektóre elementy musiały odwoływać się do archaicznego pierwowzoru.

[ 3 ] Źródło: internet, Koło naukowe filologów klasycznych UJ. Wyjazd do Grecji 18 — 29.10.2009r., Sacrum w starożytnej Grecji, www. info.filg.uj.edu.pl