Skandynawska cnota mądrości wyraża się przede wszystkim w umiejętnym uczestnictwie w życiu społecznym, a w szczególności podczas thingu, czyli skupiającego wolnych mężczyzn starogermańskiego zgromadzenia ludowego, mającego kompetencje ustawodawcze. Odyn doradza zatem, aby niemądry człek milczał, gdy jest wśród starszyzny plemiennej, gdyż „(...) Nikt się nie dowie, że niczego nie zna, skoro nie mówi za wiele. ^{[ 7 ]}" Na thingu nie da się bowiem ukryć swojej natury, (...) Mądry jest ten, co umie pytać, i odpowiedź dać umie" ^{[ 8 ]}, zaś:

29. Ten co nigdy nie milczy, słów
Niecnych wyrzuca wiele;
Luźny język co nie zna cugli
Sam sobie szkody przyczynia ^{[ 9 ]}.

Można zatem skonstatować, że wyrazem tak ujętej mądrości jest umiejętność przemawiania na zgromadzeniu, poparta wiedzą praktyczną, o czym świadczy poniższy ustęp Pieśni najwyższego:

5. Rozum potrzebny jest temu, kto robi podróż daleką,
Łatwe jest wszystko w domu;
Pośmiewiskiem ten, co niczego nie wie,
A z mądrymi siedzi ^{[ 10 ]}.

Skąd zatem zdobyć ową wiedzę? W społecznościach opartych na słowie mówionym pytanie to wydaje się wręcz retoryczne, a odpowiedzią na nie jest porównanie do płomienia, który rozpala się od innego płomienia. Mądrości należy się bowiem nauczyć poprzez umiejętnie zadawane pytania i rozmowę, otaczając się tymi, którzy już ją posiedli ^{[ 11 ]}. Szczególnie wartymi uwagi miały być rady doświadczonej starszyzny, co Odyn ujmuje słowami: „Często ze zmarszczonej skóry mądre słowo wyjdzie" ^{[ 12 ]}. Ten zaś, kto posiądzie cnotę mądrości i znany będzie ze swej rozumności, zasługuje na powszechny szacunek, co było niezwykle istotne dla członków społeczności kierujących się etyką honoru.

Jak wykazano powyżej, jednym ze znaczeń słowa „mądrość" w Pieśni Najwyższego, jest charakteryzująca się roztropnością sztuka rozmowy na tematy ważkie dla danej społeczności. Nie jest to jednakże jedyna umiejętność, jaką musi posiąść, ten, który chce się mienić mądrym. Umiar bowiem jest zasadą dotyczącą nie tylko dyskusji, ale i czynów. Oto ten, który nie zna umiaru w piciu i jedzeniu postrzegany jest za głupca. W Havamal, Odyn radzi:

19. Nie trzymaj kielicha, pij miód w miarę,
Mów mądrze albo milcz;
(...)
20. Żarłok bez rozsądku i cnoty
Żre tak, że niemal nie zdechnie;
Na pośmiewisko brzuch wystawia człeka,
Gdy jest pośród mądrych. ^{[ 13 ]}

Zarówno dla wikingów jak i Greków, umiar jest zasadą pozwalającą korzystać w pełni z własnej wiedzy i umiejętności, bo, jak mówi Odyn „(...) tym mniej ma — im więcej pije — zdrowego rozumu człowiek" ^{[ 14 ]}.

Tryb życia mieszkańców północy Europy i warunki, w jakich bytowali wymagał od nich przestrzegania jeszcze jednej zasady pozwalającej przetrać wśród śniegów i nikczemności współplemieńców. Mędrzec miał się kierować przede wszystkim ograniczonym zaufaniem, zarówno do drugiego człowieka, jak i sił natury. Nie należy również zawierzać własnym oczekiwaniom i nadziejom, co nadaje całości zaleceń Odyna fatalistyczny rys:

87. Wcześnie obsiane pole niech nie budzi nadziei,
Ani syn w pierwszej swej młodości:
Od pogody zależna jest rola, od rozumu — syn,
Jedno i drugie na wiele wystawione niebezpieczeństw ^{[ 15 ]}.

Wśród zaleceń tego typu można odnaleźć cały szereg przykładów z życia wikingów, w których upatrywano zagrożenia. Rozsądny mędrzec nigdy nie zaufa, m.in. "Złamanemu łukowi, (...) lecącej strzale, odpływowi morza, lodom jednej nocy, (...) bajkom dziewki w łóżku, złamanemu mieczowi {P:16Tamże, str. 33-34 (strofy 84-86).}. To, co niepewne staje się zagrożeniem, dlatego należy chwalić dzień, nie wcześniej niż, gdy nastanie wieczór.

Trzeźwość, ostrożność i umiar w zaspokajaniu swoich potrzeb cielesnych, kłócą się jednak z powszechnym obrazem północnych wojowników. Za ten stan odpowiadają przede wszystkim opisy ich poczynań, będące autorstwa europejskich kronikarzy, którzy okrucieństwa i zniszczenia dokonywane przez Norsemanów tłumaczyli ich dzikością i zezwierzęceniem. Dla samych Skandynawów, ich czyny nie kłóciły się z zachowaniem poczucia honoru. Trzeba pamiętać, że były to społeczności wojowników, których głównym zajęciem było łupiestwo i handel. Skoro, zatem zajęciem zapewniającym przetrwanie jest walka, to nie zastanawiano się nad słusznością najeżdżania europejskich wybrzeży, a raczej na tym, jak dany wojownik wykazał się w trakcie potyczki. Odyn stawia tu za wzór księcia:

17. Milkliwy i myślący ma być syn królewski,
A mężny w boju.
Wesół i żwawy ma być człowiek każdy
aż do dnia swojej śmierci.
16. Niemądry myśli, że żyć będzie wiecznie,
Gdy się przed bojem ustrzeże,
Lecz starość nie da mu pokoju,
Choć mu oszczepy go dadzą ^{[ 17 ]}.

Strofy te prezentują także staroskandynawski paradygmat pojmowania wartości życia i jego stosunku do śmierci. Dla wikingów życie to wartość. Choć kruche i krótkie, nie należało go deprecjonować, względem innych wartości. Szczęście możliwe jest do odnalezienia tylko w doczesnym „tu i teraz", a nie w eschatologicznym „kiedyś". Dlatego też, rady Odyna kładą nacisk na świadomość skończoności życia. Głupcem jest ten, który nie dopuszcza do siebie tej oczywistości, bo nie wie, co ma czynić. Opiekun wojowników mówi: „Lepiej być żywym niźli umarłym" ^{[ 18 ]}, lecz śmierć czeka wszystkich. Zdaniem Norsemanów są jednak rzeczy, które nie umrą nigdy: sława i sąd o umarłym ^{[ 19 ]}. Można tu odnieść się do innego poematu będącego filarem europejskiej kultury, Iliady. Dylemat Achillesa, czy żyć długo, lecz zostać zapomnianym, czy też wieść krótki żywot, ale zyskać wieczną sławę, ponownie okazuje się wspólnym motywem, archaicznych praindoeuropejskich kultur ^{[ 20 ]}. Droga człowieka honoru jest niebezpieczna i wymagająca, lecz ci, którzy ją obiorą za swoją, mogą cieszyć się społeczną estymą i wieczną sławą.

Jednymi z najciekawszych zaleceń opiekuna wojowników, są strofy pieśni związane z postępowaniem wobec kobiet. Jako, że kultura średniowiecznych Skandynawów była w pełni patriarchalna, jedyną możliwością częściowej emancypacji kobiet był podstęp, lub rozkochanie w sobie mężczyzny. Stąd przestroga Odyna:

83. Słowom dziewczęcia wiary nie dawaj,
Ni temu, co mówi żona,
Bo na kręcącym się kole serca ich stworzone,
niestałość włożono im w pierś ^{[ 21 ]}.

Tym bardziej przestrzegano mężczyzn przed wyemancypowanymi niewiastami, które z uwagi na ich postawę wobec męskiego świata podejrzewano o używanie magii. One również były zagrożeniem, odciągającym męża od spraw ważnych dla społeczności:

112. (...) Nie śpij w objęciach takiej, co się zna na czarach,
By cię nie mogła zawrzeć w ramionach.
113. Ona tak sprawi, że dbać nie będziesz
Ani o thing, ani o rozkaz władcy,
Nie zechcesz jedzenia, ni zabawy z druhami,
Smutny iść będziesz do łoża ^{[ 422 ]}..

Z kobietami wiąże się też ostatnia cnota z nordyckiej aksjomatycznej triady, miłość. Havamal wprost mówi o znaczeniu miłości dla ludzkiej egzystencji:

50. Sosna na skale schnie i umiera,
Igliwie nie chroni ni kora;
Tak jest z człowiekiem, którego nikt nie kocha,
Po co ma żyć długo? ^{[ 23 ]}

Miłość jednakże nie jest utożsamiana z pożądaniem cielesnym, choć ono zawiera się w jej pojęciu. Wrażliwość na kobiece wdzięki jest również oznaką mądrości:

92. Niechaj nikt nie gani
Człowieka za miłość;
Często działa na rozumnego czarująca piękność,
Głupi jest obojętny ^{[ 24 ]}.

Jednakże w przypadku, gdy mężczyzna bezgranicznie oddaje się żądzy i staje się filosomatą (gr. „miłośnikiem ciała") staje się głupcem ^{[ 25 ]}. Jako że dla człowieka ważne jest szczęście, nieodwzajemniona miłość jawi się, jako cierpienie, odbierające radość życia. Stąd rada Odyna, będąca swoistą wskazówką dotyczącą sztuki uwodzenia:

129. (...) Jeśli chcesz piękną panią zwabić na pieszczoty,
By ci to radość przyniosło,
Daj piękne obietnice, ale ich dotrzymaj,
Nie przykrzy się to, co dobre ^{[ 26 ]}.

Ostatnią radą opiekuna wojowników dla człowieka, jest wyrażona w wielu strofach wartość, jaką ma szczera przyjaźń. Egzystujący tylko w doczesności ludzie, powinni budować trwałe i szczere, wzajemne relacje. W Havamal mędrzec, to także ten, który otacza się przyjaciółmi i potrafi pielęgnować przyjaźń. Odyn mówi wręcz, że: „Człowiek jest człowiekowi szczęściem" ^{[ 27 ]}. Przyjaźń daje wymierne korzyści, pomaga bowiem znieść trud doczesnych zmartwień: „Żal przeżre ci serce, gdy nikogo nie masz, Z kim byś dzielił swą troskę" ^{[ 28 ]}. Odyn radzi, by szczerym przyjaciołom, otworzyć swą duszę i często się z nimi spotykać. Nie należy jednak fałszywym odpłacać niczym innym niż zdrada ^{[ 29 ]}.

Czy Pieśń Najwyższego jest pieśnią naszych czasów? Dlaczego nie uznać jej za ponadczasowe rady, będące etyczno-obyczajowym kierunkowskazem dla pozbawionych metanarracji ludzi współczesnych? Wszak w pierwszej kolejności jesteśmy zobowiązani przez nasz złożony byt do sprawnego funkcjonowania, do swoistej prakseologii życiowej. Tą z kolei wypełniona jest pieśń Odyna. Odrzuciwszy bowiem płaszczyznę teoretyczną i wynikające z niej interpretacje rzeczywistości, przyjąwszy nasze ziemskie bytowanie za jedyną rzeczywistość, trudno byłoby nam zadać kłam twierdzeniu, że właściwym, dobrym w życiu jest: posiadanie wiernych przyjaciół, kierowanie się rozsądkiem, umiar w zażywaniu przyjemności, świadomość własnych ograniczeń, poszukiwanie praktycznej wiedzy o naturze i funkcjonowaniu społeczeństwa oraz szczera miłość. Równie zgodnie z nordycką mądrością uznalibyśmy za antywartości i postawy negatywne: zdradę, cudzołóstwo, kłamstwo, głupotę, zazdrość, materializm, fałsz, czy nieszczerość intencji. W rzeczywistości, postrzeganie tych dwóch przeciwstawnych sobie wartości i postaw nie zmieniło się od czasu powstania tekstu Eddy. Pomimo różnych koncepcji metafizycznych, religijnych i etycznych, etyka honoru dawnych skandynawskich wojowników okazuje się w dużej części uniwersalną. Ci zaś, którzy podążają za radami Odyna mogą liczyć na społeczną estymę, z uwagi na ponadczasowość zapisanych w Havamal postaw. Być może jest to odpowiedź na aksjologiczną degenerację pogłębiającego się w konsumpcyjnej otchłani świata cywilizacji zachodniej. Być może powrót do korzeni pragermańskiego axis mundi, drzewa Yggdrasil, pozwoli zachować i przywrócić te społecznie pożądane wartości i postawy?

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (9)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word