|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Filozofia » Historia filozofii » Filozofia współczesna » Nietzsche
Heidegger a Nietzsche [1] Autor tekstu: Michał Zinowik
Nietzsche
należy do myślicieli istotnych.
Miano
„myśliciela" przyznajemy tym z pośród ludzi,
których
losem jest myśleć jedną jedyną myśl -
i to zawsze myśl "o" bycie w całości.
Każdy
myśliciel myśli tylko jedną myśl.
Martin
Heidegger "Nietzsche"
Fryderyk
Nietzsche jest niewątpliwie autorem trudnym i wymagającym. Do dziś
toczą się spory o to jak go czytać i jak interpretować myśli zawarte w aforystycznej formie, którą autor Woli
mocy najczęściej się posługiwał. Na przestrzeni ostatniego stulecia dało
się zauważyć, niegasnące do dziś, zainteresowanie filozofią Nietzschego,
zawdzięczającą swoją popularność swoją wieloznacznością, a co za tym idzie
możliwością jej odczytu na własny sposób przez myślicieli reprezentujących
różne sposoby filozofowania. I tak, pośród dziesiątek myślicieli
interpretatorami Nietzschego byli m.in. Jaques Derrida, Max Horkheimer, Karl
Jaspers, Tomasz Mann, Max Scheller i Zbigniew Kuderowicz. Wśród obfitości ujęć
nietzscheańskiej spuścizny twórczej, swoje miejsce zaznaczył również
Matrin Heidegger, publikując dwutomowe dzieło pt. Nietzsche,
które było swego rodzaju impulsem pobudzającym kolejne fale fascynacji
filozofią wiecznego nawrotu, kwestią nihilizmu w kulturze Zachodu etc. Twórca
egzystencjonalizmu w swej wnikliwej, fenomenologicznej analizie myśli Fryderyka
Nietzsche skupił się głównie na końcowym etapie jego twórczości, a głównym
dziełem do którego się odniósł była Wola
mocy. Celem tej pracy, jest zwięzła prezentacja owej heideggerowskiej
interpretacji filozofii Fryderyka Nietzschego w kontekście, kluczowego dla
autora Sein und Zeit, pytania o bycie
(nazywanego przez Heideggera pierwszym pytaniem metafizyki). Aby uporać się z powyższym zadaniem przeanalizuję kolejno kilka zagadnień podjętych przez
Heideggera: nihilizmu, woli mocy i miejsca myśli Nietzschego w historii
filozofii europejskiej. Nie sposób jednak pisać o interpretacji tez zawartych w
Woli mocy bez nakreślenia czym jest i jak powstało owe dzieło, mające wieńczyć życiową pracę Fryderyka
Nietzsche. Będzie to punkt wyjścia niniejszych rozważań.
Wola Mocy jako projekt nowej
metafizyki
Wydane
już po śmierci Fryderyka Nietzschego dzieło pod tytułem Wola mocy do dziś budzi wiele kontrowersji interpretacyjnych. Nie
wiadomo tak naprawdę czy Nietzsche zamierzał stworzyć swoją metafizykę, czy
też miał na celu tylko krytykę zastanej przez niego kultury, będącej w stanie głębokiego upadku — dekadencji. Gdy w 1889 roku Nietzsche, w skutek
postępującego rozwoju syfilisu, doznał trwałej utraty świadomości, jego
spuścizną zajęła się matka filozofa. Po jej śmierci wszystkie dzieła i notatki zostały przejęte przez Elżbietę Förster-Nietzsche,
która zajęła się redakcją i porządkowaniem spisanych myśli brata. Elżbieta
opublikowała obszerną spuściznę rękopiśmienną Fryderyka Nietzschego, a z
pomocą dawnego sekretarza myśliciela, Petera Gasta, stworzyła dzieło Wola
mocy (Der Wille zur Macht), którego autorstwo będę przypisywał samemu
Nietzschemu. Jest to tak naprawdę zbiór notatek, częściowo wiążących się
tematycznie z dziełami wcześniejszymi, a częściowo stanowiących projekt
nowej metafizyki. Układ samego dzieła został tak naprawdę ustalony przez
wydawców i nie wiadomo, czy te „rewolucyjne" luźne notatki były w zamiarze ich autora przyczynkiem do jednego wieńczącego jego dorobek dzieła,
czy też punktem wyjścia dla kilku autonomicznych książek. W Woli
mocy znajdujemy główny problem rozumienia Nietzschego i sklasyfikowania
jego systemu. Jeżeli uznamy to „opus magnum" za zwieńczenie i dopełnienie
filozofii Nietzschego, to musimy traktować go jako metafizyka — tak ujmował
go m.in. Martin Heidegger. Jeżeli, z kolei, odrzucimy Wolę
mocy i uznamy go za nadinterpretację, nie mającą potwierdzenia, wypaczającą
intencje twórcy owych luźnych notatek, to Nietzsche jest niewątpliwie wielkim
krytykiem współczesnej mu kultury (jak interpretował go Zbigniew Kuderowicz) i jednym z największych, jeżeli nie największym, krytykiem chrześcijaństwa.
Jest więc Wola mocy dziełem niezwykłej
wagi, chociażby z podanego powyżej powodu. Jest ona zarazem książką o wielkiej mocy inspiracji. Obok inspiracji teoretyczno-filozoficznych, ma za sobą
również niechlubną przeszłość udziału w propagowaniu ideologii nazizmu — tak chciała ją ujmować Elżbieta Förster-Nietzsche i tak starała się
ukazywać dzieło brata. Pomimo wszelkich niesłusznych, bądź naciąganych
konkluzji na temat „ostatniego dzieła Nietzschego" nie ulega wątpliwości,
iż jest ono intrygujące i pobudzające do refleksji filozoficznej.
Nihilizm
Najczęściej
kojarzonym przez filozoficznych laików zdaniem, zapisanym ręką Nietzschego
jest okrzyk człowieka oszalałego z Wiedzy
Radosnej brzmiący: „Gott ist tot!" — „Bóg jest martwy!" Okrzyk
ten nie jest jednakże wyrazem ateistycznej deklaracji, lecz refleksją nad
stanem, współczesnej myślicielowi kultury. „Śmierć Boga" to stan utraty
sensotwórczej roli transcendencji. Bóg jest obecny, ale jest „martwy",
odszedł w sferę abstrakcyjnych dywagacji, zatem nie ma filaru na którym
wspierałby się świat obiektywnych wartości. Te wartości od zarania
filozoficznego myślenia o aksjologii reprezentowane były przez prawdę, dobro i piękno. Ta harmonijna trójca określała to co idealne i wyznaczała to co
realne. Śmierć Boga wyznaczyła moment odwartościowania owych wartości, tj.
utratę mocy ich oddziaływania w kulturze. Cóż
zatem pozostało człowiekowi bez filaru aksjologii mającej nadawać
sens jego życiu? Człowiek sam nie jest w stanie tworzyć owych wartości, gdyż
jest on tworem kultury opartej o transcendencję, a nie może już odwołać się
do owej transcendencji. Tu upatruje Nietzsche jedną z odmian nihilizmu. To
udawanie, że nic się nie stało, akceptacja pozorów i uznanie za wartość
tego
co już wartością nie jest, jest ucieczką w konformizm i moralność
niewolniczą — stadną. Nihilizm nie jest jednak tylko drogą do konformizmu.
Nihilizm to także ścieżka ku przezwyciężeniu siebie i odkrycia pierwotnej i właściwej zasady stanowienia wartości — woli mocy, realizującej się najpełniej w mającym nadejść nadczłowieku, który jako jednostka twórcza i wolna będzie
aksjologicznym prawodawcą. Nihilizm jest zatem stanem, w którym ludzkość ma
odnaleźć to co autentyczne i powinne.
Heidegger
wykorzystuje nietzscheańską koncepcję nihilizmu w metafizyce, by zapytać o nurtującą go kwestię bycia i jego
miejsca w refleksji filozoficznej. Odwartościowanie wszystkich wartości, które
dokonało się przez śmierć Boga, doprowadziło do wyzucia bytu z „wartości" — zarówno bytu nadzmysłowego i zmysłowego. To odwartościowanie, prowadząc
do aksjologicznej pustki, zaowocowało poczuciem marności i bezsensu życia tj.
bez-sensu i
bez-celowości bytu i jego niemożności jako bytu prawdziwego. Skoro zniszczona
została zasada stanowienia wartości, w owej wartościotwórczej pustce rodzi
się konieczność ustanowienia nowej zasady, ugruntowującą pozycję bytu.
Należy zatem w nowy sposób ująć podstawowy charakter bytu — ustanowić nową
zasadę stanowienia wartości, którą jest wola mocy. „Wolę mocy można uważać
za istotę życia, za jego rdzeń i podstawową właściwość. Wola mocy to
energia życiowa stanowiąca przyczynę wszelkich działań, zarówno całej świadomej
aktywności ludzkiej, jak czynności instynktownych. Wola mocy okazuje się
podstawową kategorią ujmującą rzeczywistość." [ 1 ]
(72/73 Kuderowicz) Ta energia realizuje się ponadto w poszczególnych
jednostkach i od samej jednostki zależy jej natężenie i kierunek jej
ekspresji. Człowiek może zostać wychowany do bycia niewolnikiem, przez hodowlę
skierowaną na realizację instynktu stadnego, lub wyhodowany na nadczłowieka
gdy wola mocy jest emanowana na zewnątrz jednostki. Ów nowy sposób
stanowienia wartości w momencie swej kulminacji ma przezwyciężyć nihilizm i wypełnić aksjologiczną pustkę.
Stąd Heidegger
wnioskuje, iż: „Wyrażenie "wola mocy" określa podstawowy charakter
bytu; wszelki byt, który jest, jest, o ile jest: wolą mocy." [ 2 ]
(N 21) Jest to zarazem określenie czym jest byt jako byt. Autor Sein
und Zeit zauważa jednak poważne uchybienie ze strony Nietzschego. Określając
czym jest byt jako byt, czy też byt w ogóle, pominął kluczową dla bytu
kwestię bycia owego bytu. Nietzscheańska Wola
mocy miała, swą treścią, przekroczyć ramy metafizyki i być ostatnim
dziełem spełniającym i zamykającym jakiekolwiek metafizyczne rozważania w filozofii. Miała je przekraczać. Heidegger z punktu widzenia Sein
und Zeit zauważa, że najważniejsze metafizyczne pytanie nie zostało
przez Nietzschego nawet poruszone. Pozorne zamknięcie dyskusji metafizycznej
przez autora Woli mocy, doprowadziło
do jeszcze poważniejszego odsunięcia pytania o bycie, które przez weki nie było
poruszane. Tu Heidegger upatruje źródła prawdziwego nihilizmu. Nihilizm to
istota całej metafizyki. Skrzętne odsuwanie na boczny tor pytania o bycie
sprawiło, że europejska metafizyka zatopiła się w bycie i zapomniała o byciu,
które jest fundamentem owego bytu. Zarazem owe roztopienie się w bycie milcząco
zakłada bycie, które jest
nierozerwalnie skorelowane z bytem. Stąd w pełnej realizacji nihilizmu zawarte
jest jego przezwyciężenie, odkrycie bycia i to odkrycie go od strony bytu. I tu Heidegger prezentuje siebie jako tego, który wypełnia pustkę w całej myśli
metafizycznej filozofii Zachodu. To on stara się ująć bycie bytu w ogóle, do
czego przyczynkiem miało być jego dzieło
Sein und Zeit.
Wola
mocy — wola woli
Nakreśliwszy ogólny zarys
metafizyki Nietzschego zagłębię się, w ufundowane przez nią Heideggerowskie
ujęcie bycia w Woli mocy. Na początku
przeanalizuję czym jest, kluczowa dla moich dalszych rozważań, wola mocy w ujęciu
interpretacyjnym Martina Heideggera. Wola mocy, jako
zbitka pojęciowa, wymaga oddzielnej analizy znaczeniowej poszczególnych jej członów.
Czym zatem jest wola? Chceniem. Czym jest moc? Istotą woli podkreślającą jej
znaczenie. Wola mocy jest zatem wolą woli, tj. chceniem samej siebie. Jest
zatem podstawowym charakterem bytu, przenikającym wszelki byt, warunkującą świat — jest chęcią życia,
pragnieniem istnienia, warunkującym istnienie. Czym są z kolei wartości, które
mają być stanowione przez wolę woli, która sama staje się wartością najważniejszą?
Są warunkiem wzrostu mocy w świecie. Jeżeli zgodzimy się na
tezę, iż wola mocy jest podstawowym charakterem bytu, a wartości to warunki
koniecznego wzrastania woli mocy, to dochodzimy do momentu, w którym można
zarzucić Nietzschemu podążanie po okręgu: wartości warunkują wolę mocy, a wola mocy jest nową zasadą stanowienia wartości. Heidegger zauważa tutaj
niemożność przezwyciężenia nihilizmu w metafizyce Nietzschego, które ten
zbyt wcześnie ogłosił, wieszcząc nadejście nadczłowieka. Jednocześnie
wola mocy jest najwyższą wartością, która sama siebie warunkuje, tj.
warunkuje własne bycie. Jest ona wolą ustanawiania wartości i na wartości
zorientowaną. Ponadto jest ona ciągłym potwierdzanie swojej możliwości jako
zasady stanowienia wartości. To zorientowanie woli mocy na sferę aksjologii,
sprawia, iż byt jako taki, którego podstawowym charakterem jest właśnie wola
mocy, jest bytem ukonstytuowanym według wartości. W ten oto sposób, zdaniem
autora Sein und Zeit, Nietzsche
zredukował ontologię do aksjologii. Zabieg ten jeszcze bardziej zamaskował,
kluczowe dla zagadnienia bytu w ogóle, bycie owego bytu w metafizyce Zachodu.
Niemożność przezwyciężenia nihilizmu przez Nietzschego, umieszcza go w tradycji krytycznego nurtu filozofii Zachodu, który miał na celu
kwestionowanie wszelkiej transcendencji, tj. nadzmysłowego źródła
pochodzenia i prawomocności wartości.
1 2 Dalej..
Przypisy: [ 1 ] Nietzsche, Kuderowicz Zbigniew, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s. 72-73 [ 2 ] Nietzsche, Heidegger Martin,
Wydawnictw « Nietzsche (Publikacja: 06-05-2013 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 8946 |
|