Czy Nietzsche przezwyciężył nihilizm?

Jak zatem Nietzsche, nie zrealizował swojego zamiaru transgresji metafizycznego myślenia, nazywanego przez niego platonizmem? Zarówno Nietzsche jak i Heidegger zgodnie określają metafizykę zachodu, jako myślenie o tym co nadzmysłowe i wyznaczające pewien świat normatywny, który będąc wzorem powinien być realizowany w zmysłowej rzeczywistości, która ma w nim upatrywać ontycznego fundamentu. Platonizm jest interpretowany w duchu Heideggerowskiego pytania o bycie w sposób jeszcze bardziej innowacyjny niż robiono to dotychczas. Platon miał jako pierwszy ująć bycie jako bytność bytu, tj. możliwość jego zaistnienia. Bycie jest tym co bytom wspólne i uniwersalne — zatem jest utożsamiane przez Heideggera z ideą. Bycie jako warunek możliwości wszelkiego bytu jest zarazem warunkiem możliwości świata. Tu rozpoczyna się zachodnia metafizyka, której przezwyciężeniem, musiałoby być zakwestionowanie bycia, jako fundamentu bytu w ogóle. Czy w świetle powyższego stwierdzenia, Nietzsche dokonał „odwrócenia" platonizmu? Według Heideggera — nie. Na gruncie rozumienia metafizyki (jako ontologii), trudno się nie zgodzić z autorem Sein und Zeit. Zatem nietzscheański kres metafizyki nie jest jej autentycznym zamknięciem i wyjściem poza jej ramy lecz dopełnieniem w jej granicach. W oczach Heideggera, Nietzsche był konsekwentnym kontynuatorem myśli Platona, oczywiście z punktu widzenia bycia. Był nihilistą, gdyż podstawę ontyczną bytu w ogóle, konsekwentnie odsuwał, skrywając ją „pod" byt, którego natura była tematem sporów, od V wieku starej do XIX wieku nowej ery, przy konsekwentnym pomijaniu problemu bycia. Nietzscheańskie przezwyciężenie platonizmu jest zatem przezwyciężeniem pozornym.

Automatycznie nasuwa się pytanie o zasadność interpretacji jakiej dokonał Martin Heidegger. Autor Sein und Zeit prezentuje poglądy Nietzschego, przesączając je przez proble pytania o podstawę bytu i z tej perspektywy umieszcza twórcę koncepcji nadczłowieka w nurcie platońskiej metafizyki i nihilizmu. Czy jednak zasadnym jest utożsamianie heideggerowskiego i nietzscheańskiego rozumienia tych dwóch terminów. Czy nie jest tak, iż każdy z filozofów porusza się na płaszczyźnie dwóch różnych dyskursów? Nietzsche nie stawia pytania o bycie. Jest, chociażby w ujęciu Zbigniewa Kuderowicza, krytykiem kultury, myślicielem wartości. O Nietzschem można powiedzieć, iż pomimo pominięcia pytania Heideggera, rozsadzał ramy platońskiej metafizyki. Oderwanie kultury od świata nadzmysłowego było niewątpliwym przewrotem w ówczesnym myśleniu o metafizyce. Ten swoisty relatywizm aksjologiczny, podporządkowany jednak energii w świecie, jaką jest wola mocy był ukłonem w stronę presokratyków, a w okresie postplatońskim czymś niespotykanym przez ponad 2300 lat. Metafizyka była przez Nietzschego rozpatrywana w kilku kontekstach. Z jednej strony w metafizykę miało się wpisywać dualistyczne rozumienie świata, zakładające, że poza światem „ziemskim" istnieje jeszcze „tamten świat", który jest punktem odniesienia w stanowieniu wartości i jest gwarantem sensowności i autentyczności „tego świata". Metafizyka jest również powiązana z myśleniem religijnym i sam Nietzsche traktuje ją jako formę religii. Źródła takiego stanu rzeczy, upatruje Nietzsche w momencie przejęcia władzy przez kastę kapłanów, którzy ustanowili „tamten świat", jako środek do panowania nad niewolniczą tłuszczą. Gdy religia została odsunięta na boczny tor (do czego przyczyniło się m.in. oświecenie) powstała nieznośna pustka — brak punktu odniesienia i stan aksjologicznego chaosu. Ale wraz z upadkiem religii, została przezwyciężona „platońska" metafizyka, poprzez m.in. wyzbycie się przesądów religijnych (dualizm, absolutyzm etc.). Metafizyka Heideggera jest czymś zupełnie innym — to myślenie o byciu. Oczywiście argumentacja Heideggera nie jest błędna, lecz nie jestem przekonany, że może on się szczycić wyjściem poza nihilizm, w którym umieszcza autora Woli mocy. Dla Nietzschego nihilizm to stan, w którym wartości „platońskie" zostały odwartościowane, a sam nihilizm poprzez przewartościowanie owych wartości i ustanowienie woli mocy jako ich probierzy miał być przezwyciężony. Heidegger umieszcza wszelkie myślenie o bycie, bez ujęcia jego bycia jako nihilistyczne. Mamy tu zatem do czynienia z dwoma różnymi kryteriami użycia słowa „nihilizm".

Czy interpretacja filozofii Fryderyka Nietzschego, dokonana przez Martina Heideggera, z punktu widzenia pytania o bycie, jest zasadna? Uważam, że nie można dać jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Nietzsche pominął pytanie o bycie sensu stricte i to uchybienie stało się podstawą wpisania go przez Heideggera w nurt zachodniego nihilizmu. Ale czy roszczenia autora Sein und Zeit wobec niego nie były zbyt wygórowane? Przecież filozofia Fryderyka Nietzschego rozsadzała ramy metafizycznego myślenia, a koncepcje autora Woli mocy, nie bez powodu budziły kontrowersje w środowisku naukowym jego czasów, aż po dzień dzisiejszy. Czy może roszczenia Martina Heideggera były podyktowane pychą i chęcią wyeksponowania swojego nowatorskiego pytania o bycie i stąd ten pomysł umieszczenia swojej koncepcji, jako wykraczającej poza nihilizm? Pytania te pozostawiam otwarte...

Bibliografia:

Bycie i czas, Heidegger Martin, Wydawnictwo. Naukowe PWN, Warszawa 2004
Nietzsche, Heidegger Martin, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
Nietzsche, Jaspers Karl. Wydawnictwo KR, Warszawa 1996
Nietzsche, Kuderowicz Zbigniew, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word