Niniejszy tekst jest fragmentem książki inż. Kazimierza Nowaka: Górnictwo, część I, wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1973.

Historia początków i rozwoju górnictwa polskiego

Początki górnictwa na ziemiach polskich sięgają czasów przedhistorycznych. Najstarsze na naszych ziemiach kopalnie krzemienia w Krzemionkach Opatowskich pochodzą sprzed 15000 lat; ślady tych kopalń odkryto w 1922 r. Kopalnie te składały się z około 1200 szybików rozmieszczonych na obszarze około 20 ha. Głębokość szybików sięgała od 4 do 10 m, a ich wymiary poprzeczne wynosiły od 2,5 do 3 m X 3 do 3,5 m. Szybiki połączone były krótkimi chodnikami o wysokości 0,4 do 1,1 m. Drążąc w kredzie i wapieniu szybiki i chodniki, pierwotni górnicy wyłupywali z ich warstw przyspągowych pasiasty krzemień w kształcie płyt i buł.

Na północnych obszarach Polski wydobywano również sposobem górniczym jantar, tj. bursztyn (3000 do 2000 lat p.n.e.). Przypuszcza się, że około 3000 lat p.n.e. w okolicach Inowrocławia istniało już kopalnictwo soli.

Pierwsze wzmianki historyczne o górnictwie polskim odnoszą się do kopalni soli (salin) w Wieliczce. Początkowo prażono sól z solanek czerpanych ze studni. Kiedy zaczęto wydobywać sól sposobami górniczymi, trudno ustalić, lecz jak wynika z najstarszych dokumentów historycznych, już za czasów Bolesława Chrobrego (992 do 1025 r.) kopano w Wieliczce sól. Zapiski z 1044 r. wspominają także o salinach w Sidzinie, Przegini, Babicach, a z 1198 r. o salinie w Bochni. Saliny w Wieliczce i w Bochni są jedynymi kopalniami, w których eksploatacja trwa bez przerwy od około 900 lat.

Najstarsze wzmianki to górnictwie złota na Dolnym Śląsku pochodzą z 1025 r.

Początki górnictwa srebra i ołowiu w Polsce sięgają 1298 r. i odnoszą się do kopalń sławkowskich w Kieleckiem. Można jednak przypuszczać, że kopalnie te, jak również kopalnie miedzi w Miedzianej Górze pod Kielcami, a także w okolicy Chęcin istniały znacznie Wcześniej. Pod Olkuszem istniały już w XIV w. kopalnie błyszczu ołowiu zawierającego srebro. Ze Wzrnianek kronikarza Jana Długosza wynika, że kopalnie olkuskie w XV Wieku doszły do bardzo znacznego rozwoju. Ogólna długość sztolni przeprowadzonych pod Olkuszem wynosiła ponad 30 km. w drugiej połowie XVII w. zarówno kopalnie olkuskie, jak i w Miedzianej Górze, z powodu trudnych warunków eksploatacji i wyczerpywania się bogatych złóż zaczęły upadać, aż Wreszcie na początku XVIII w. zostały unieruchomione.

Dopiero w 1950 roku powstały w Bolesławcu koło Olkusza górniczo-hutnicze zakłady eksploatacji i przeróbki rud cynkowo-ołowianych.

W XVI w. rozpoczęto eksploatację kruszcu ołowiu na Górnym Śląsku w okolicach Bytomia. Z tych czasów pochodzi pierwsza ustawa górnicza księcia opolskieigo Jana, wydana 8 listopada 1528 r. Podstawą tego dokumentu, znanego w historii jako Ordunek Górny, były staropolskíe prawa zwyczajowe. Również książę opolski Jan założył i podniósł do godności wolnego miasta górniczego osadę Tarnowskie Góry, które stały się kolebką śląskiego przemysłu.

Kolebką górnictwa rud żelaza i hutnictwa było tzw. Zagłębie Staropolskie między Kielcami a Radomiem. Najstarsze ślady górnictwa i hutnictwa żelaza w tym rejonie pochodzą z czasów od VII w. p.n.e. do IV w. naszej ery. Są nimi odkopane stare wyrobiska górnicze i prymitywne piece do wytapiania żelaza, tzw. dymarki. Na terenie Zagłębia Staropolskiego, a szczególnie wzdłuż Gór Świętokrzyskich, w okresie od XVI do XIX w. istniało około 200 odlewni, zwanych dymarkami, co jest dowodem istnienia w tym czasie wielu kopalń w tym rejonie. Istnieją również w kronikach dolnośląskich z 1148 r. wzmianki o wydobywaniu rud żelaza w Kowarach na Dolnym Śląsku. Od XIV w. rozwija się kopalnictwo rud w okolicach Częstochowy i na Górnym Sląsku. Górnictwo i hutnictwo żelaza, jakkolwiek rozwijało się stale, jednak do końca XVIII w. było bardzo prymitywne. Dopiero wynalezielnie maszyn parowych oraz budowa kolei żelaznych, a następnie opalanie wielkich pieców węglem, a póżniej koksem i opracowanie metod produkcji stali spowodowały ogromny rozwój górnictwa — w szczególności w drugiej połowie XIX w.

Kopalnie siarki w Swoszowicach pod Krakowem istniały już w XVI w., a w początkach XVIII w. zostały uruchomione także w Czarkowej.

Najmłodszą gałęzią górnictwa w Polsce jest górnictwo ropy naftowej i towarzyszącego jej gazu ziemnego. Mimo iż ropa naftowa znana była od dawna, to dopiero wynalezienie przez Ignacego Łukasiewicza w 1853 r. lampy naftowej i sposobu destylacji ropy stało się początkiem kopalnictwa naftowego na Podkarpaciu. Od 1866 r. datuje się w Polsce wydobywanie ropy naftowej na skalę przemysłową. W tym czasie Polska, jako jeden z pierwszych krajów, stosowała wiercenie mechaniczne do drążenia szybów naftowych.

Historia początków rozwoju górnictwa węglowego w Polsce

Na podstawie starych kronik można przypuszczać, że węgiel na terenach Polski był już znany w X w., lecz nie umiano z niego korzystać.

Najstarsze wzmianki o górnictwie węglowym na Dolnym Śląsku spotyka się już w 1336 r. za czasów Bolka II, księcia świdnickiego. Znacznie późniejsze wzmianki z 1659 r. mówią o występowaniu węgli kopalnych pod Tęczynem niedaleko Krakowa. Tam też, jak potwierdziły badania historyczne, powstała najdawniejsza kopalnia węgla kamiennego w Polsce. Węgiel jednak wtedy nie miał dużego znaczenia, gdyż pobliskie lasy dostarczały taniego i łatwo dostępnego materiału opałowego. Na skalę przemysłową rozpoczęto eksploatację węgla kamiennego dopiero w drugiej połowie XVIII w., a mianowicie na Dolnym Śląsku w 1743 r., na Górnym Śląsku w 1748 r., kiedy powstały pierwsze kopalnie w okolicach Rudy i Murcek. Na ten sam okres przypada rozwój górnictwa węglowego w okręgu dąbrowskim i krakowskim (Będzin 1785 r., Jaworzno 1892 r.). Przemysł ten, dzięki ogromnemu bogactwu naszych pokładów węgla, rozwijał się nadzwyczaj szybko, zwłaszcza że wraz z nim rozwijałd się hutnictwo i przemysł metalurgiczny.

Rozwój przemysłu górniczego w Polsce Ludowej

W wieku XIX i z początkiem XX w. powstało na ziemiach polskich szereg kopalń, a to dzięki dużym zasobom węgla. Równolegle z rozwojem przemysłu górniczego nastąpił rozwój innych przemysłów, a więc kolejnictwa, hutnictwa oraz elektryfikacji przemysłu, miast i osiedli. Kopalnie ówczesne były w większości własnością kapitalistów zagranicznych, którzy prowadzili niewłaściwą gospodarkę, mając na uwadze osobiste, maksymalne zyski, bez względu na racjonalną gospodarkę złożem. Stan techniczny kopalń stał na niskim poziomie, gdyż większe inwestycje były mniej opłacalne od istniejącej w nadmiarze w Polsce przedwojennej taniej siły roboczej.

Druga wojna światowa doprowadziła do dalszego obniżenia zdolności produkcyjnej kopalń. Okupant hitlerowski prowadził rabunkową gospodarkę złożem, dążąc do maksymalnego wydobycia bez nakładów inwestycyjnych i bez względu na późniejsze skutki techniczno-ekonomiczne takiej eksploatacji oraz nie licząc się z warunkami higieny i bezpieczeństwa pracy górników. W ostatnich dniach drugiej wojny światowej czynione były przez okupanta przygotowania mające na celu zniszczenie kopalń lub ich zatopienie. Zdecydowana jednak postawa górników, którzy z narażaniem życia strzegli swoich zakładów, nie dopuściła do zniszczenia kopalń, zaś natychmiast po wyzwoleniu górnicy sami zajęli się przygotowaniem kopalń do produkcji, zanim kopalnie zostały objęte przez oficjalny zarząd.

Po wyzwoleniu, ustawą z dnia 3 stycznia 1946 r., rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej przejął wszystkie kopalnie w Polsce na własność państwa i włączył je do ogólnonarodowej gospodarki socjalistycznej. Rozwój górnictwa odbywał się í odbywa się nadal na zasadach planowego, proporcjonalnego rozwoju gospodarki narodowej, stanowiąc w tej gospodarce decydujące ogniwo dla rozwoju innych dziedzin wytwórczości.

Rozwój górnictwa w Polsce Ludowej wzbogacił mapę gospodarczą Polski o nowe surowce i, co za tym idzie, o nowe kopalnie i całe obszary górnicze.

W minionym 29-leciu Polski Ludowej zostały zbadane, utworzone i zagospodarowane następujące okręgi i kombinaty górnicze:
— Rybnicki Okręg Węglowy (ROW),
— Okręgi węgla brunatnego: turoszowski, koniński i inne mniejsze w zachodniej części Polski,
— tarnobrzeski okręg górnictwa siarkowego,
— Lubińsko-Głogowski Okręg Miedziowy (LGOM),
— częstochowski okręg rud żelaza,
— śląsko-krakowski okręg rud cynkowo-ołowíowych,
— lubaczowski okręg wydobycia gazu ziemnego,
— przemyski okręg wydobycia gazu ziemnego,
— okręgi soli kamiennej w Kłodawie i Inowrocławiu,
— okręgi przemysłu materiałów budowlanych: kujawski, kielecki i lubelski.

Odkrycie, zbadanie i udokumentowanie wymienionych złóż umożliwiło podjęcie prac związanych z projektem kompleksowego ich zagospodarowania.

W perspektywicznych planach gospodarczych uwzględniono zagospodarowanie nowych okręgów górniczych, w których dokonano odkryć nowych złóż kopalin użytecznych. Będą to w szczególności okręgi:
— złóż węgla kamiennego w rejonie Lublina,
— złóż węgla brunatnego w rejonie Bełchatowa,
— złóż soli polihalitowych w rejonie Zatoki Puckiej,
— złóż gazu ziemnego w rejonie Ostrowa Wielkopolskiego.

Nadal intensywnie rozwijać się będzie, szczególnie korzystna dla naszej gospodarki (duże mozliwości eksportu) eksploatacja węgla koksowego w rejonie: rybnickim (kopalnie ROW), gliwickim i wałbrzyskim.

Rybnicki Okręg Węglowy obejmuje miasto Rybnik, powiat rybnicki, powiat wodzisławski oraz gromadę Pawłowice i gromadę Warszowice powiatu pszczyńskiego. Powierzchnia ROW wynosi 1000 km2. Rybnicki Okręg Węglowy eksploatuje bogate zasoby węgla kamiennego, zwłaszcza węgla koksowego. Od 1952 r. w Rybnickim Okręgu Węglowym oprócz rozbudowy i modernizacji starych kopalń wybudowano szereg nowoczesnych zakładów górniczych, na które wydatkowano ponad miliard złotych. Docelowe wydobycie nowo wybudowanych kopalń wyniesie średnio 11 tys. ton na dobę z jednej kopalni.

Równocześnie z budową nowych kopalń rozwija się na obszarze ROW budownictwo mieszkaniowe, budowa nowych szkół oraz obiektów socjalnych. Budowa Rybnickiego Okręgu Węglowego i jego kompleksowe zagospodarowanie jest znane w całym świecie jako wzorcowe.

W niedalekiej przyszłości nastąpi rozwój lubelskiego okręgu węgwego. Obecnie prowadzone są prace i badania dla udokumentowania zasobów węgla oraz opracowywany jest plan kompleksowego zagospodarowania okręgu. Złoża węgla w tym rejonie rozciągają się między Lublinem i Włodawą; zasoby ich ocenia się na 20,5 mld ton.

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word