Symbolem powrotu do obyczajów przodków miała być toga- typowy dla Rzymian strój, który pod wpływem obcych wzorów w okresie późnej republiki zaczął zanikać. August zakazał przychodzenia na forum w innym stroju niż właśnie toga. Owe zarządzenie było pokłosiem wiecu ludowego, na który lud przybył ubrany w ciemne opończe, co zbulwersowało Augusta do tego stopnia, że nawiązując do Eneidy Wergiliusza zawołał z oburzeniem^[46] ,,Oto Rzymianie, świata Panowie, naród w togi strojny"^[47].

Negatywnym elementem programu odnowy moralnej i przywrócenia obyczajów przodków był jednak pewien terror wprowadzany przez princepsa wobec tych ludzi z najbliższego otoczenia, którzy prowadzili się niemoralnie, lub uderzali swoją działalnością w podstawowe wartości. Przykładami takich postaci mogą być: poeta Owidiusz, a także Julia, córka imperatora, oskarżana o rozwiązłość^[48]. Związane z ukaraniem osób nieobyczajnych były niektóre emisje monetarne, jak na przykład denar Petroniusza Turpilianusa z 16 roku pne przedstawiający pogrzebanie żywcem rozwiązłej westalki. ^[49]

Sam August (w okresie swego panowania) był wzorem cnót, które promował. Mieszkał skromnie, był dostojny, ale jednocześnie łaskawy, kontaktował się nawet z najuboższymi. Charakteryzował się przy tym dyscypliną i powściągliwością. Szanował senatorów.^[50] Przez wiele lat żył w małżeństwie z Liwią, matką późniejszego cesarza Tyberiusza. Nawet wystawiane przez niego ołtarze charakteryzowały się skromnością i miały charakter wotywny, jak choćby Ołtarz Pokoju, czy Ołtarz Szczęśliwego powrotu (wprawdzie gmachy użyteczności charakteryzowały się przepychem, ale dlatego, aby jak już zresztą pisałem- spełniać oczekiwania ludu, a nie samego władcy).

3. Augustus — ,,powiększyciel imperium"

Najważniejszym jednak elementem ideologicznym rządów Augusta było zaprowadzenie w imperium pokoju, a z racji, iż imperium było dla ówczesnych całym światem, stąd było to interpretowane jako ,,zaprowadzenie pokoju na świecie". Jeszcze w V wieku święty Augustyn w następujący sposób opisywał czas przyjścia na świat Chrystusa:

,,kiedy w Judei panował Herod, a u Rzymian już po obaleniu ustroju republikańskiego rządy sprawował August, który wprowadził w świecie pokój" ^[51].

Od czasów Augusta imperium rzymskie było niekwestionowanym hegemonem w Europie, a na jego obszarze panował pokój. Konflikty toczyły się jedynie przy granicy z Germanią oraz państwem Partów. Za czasów twórcy cesarstwa wojskami rzymskimi na tych frontach dowodzili jego potencjalni sukcesorowie: dwójka pasierbów Tyberiusz i Druzus, a w późniejszym czasie także wnukowie Gajusz i Lucjusz. W samym Rzymie byli oni przedstawiani jako wspaniali wodzowie i w przypadku pierwszej dwójki ta opinia jest w zupełności zasłużona.

Kreacja wizerunku Augusta natomiast coraz bardziej zmierzała w kierunku ukazywania go w roli najwyższego wodza. Podkreślano przy tym jego łagodność wobec podbitych ludów^[52]. Wyrazem tego jest Gemma Augustea- kamea przedstawiająca Augusta jako zwierzchnika dowódców wojskowych. Władca z ich pomocą zaprowadza na ziemi pokój i szczęście, o czym świadczą znajdujące się za jego tronem personifikacje. ^[53]

W tym momencie dochodzimy do końca analizy podstawowych elementów, na których August opierał swą politykę. Cztery wyodrębnione elementy jego polityki ^[54] opierają się na cnotach przedstawionych na wspomnianej już złotej tarczy: pobożności (pietas), dzielności (virtus), łagodności (clementia) i sprawiedliwości (iustitia).

August ukazuje swoją pobożność przywracając zapomniane kulty i odnawiając stare obyczaje, dzielność- zaprowadzając pokój, często na drodze wojny, sprawiedliwość i łagodność- będąc przystępnym i ludzkim wobec wszystkich mieszkańców imperium, a także okazując łaskę, tym, którzy żyli poza cesarstwem, a ich ziemie zostały podbite.

Następca Augusta- Tyberiusz na przestrzeni lat działał u boku cesarza i zyskał miano jednego z najważniejszych wodzów w imperium, ukazując w ten sposób, że jest godnym bycia następcą pierwszego Princepsa. Za jego panowania było kontynuowane wcielanie w życie idei legitymizacji władzy rozpoczętej przez Augusta, do którego zresztą niejednokrotnie nawiązywano na monetach z czasów rządów drugiego princepsa. Przykładem może być as (moneta z brązu) Tyberiusza, na którym przedstawiony jest ubóstwiony August w aureoli. Natomiast cała znajdująca się na tej monecie symbolika nawiązuje do opatrzności bogów nad cesarzem i opieki imperatora nad imperium.^[55]

Kolejni władcy- Kaligula, Klaudiusz i Neron- w chwili wstąpienia na tron nie mieli już tego atutu jakim jest wojenna sława. Musieli zatem budować swój wizerunek niemal od podstaw opierając się na pokrewieństwie z poprzednikami^[56], a także na swoich działaniach już w roli imperatorów. Starali się wykazać, iż są godnymi miana Augusta, podobnie jak faraonowie legitymizujący swą władzę rytualnymi wojnami w przywołanej na początku eseju hornungowskiej koncepcji

Każdy z następców Tyberiusza w tym celu w ciągu kilku pierwszych lat panowania odbył wyprawę wojenną: Kaligula do Germanii, Klaudiusz do Brytanii, a Neron rozpoczął wojnę z Partami. Wprawdzie tylko dwaj pierwsi odwiedzili front lecz zgodnie z ówczesną koncepcją wodzowie odnosili zwycięstwa w imię imperatora i dlatego to imperator odbywa owacje, czy triumfy, nawet jeżeli nie przyłożył ręki do sukcesu.^[57]

Inną kwestią jest jednak samo podejście princepsa do idei triumfu. Niektórzy historycy uważają na przykład, że ceremonia owacji odbyta przez Kaligulę tak naprawdę była parodią idei triumfu^[58]. Jego następca Klaudiusz dawał jej jednak duże znaczenie. Ten władca, przez całe swoje wcześniejsze życie uważany za osobą co najmniej niegrzeszącą intelektem^[59] i był pogardzany nawet przez własną babkę Antonię, która o osobach niezbyt lotnych umysłowo mówiła ,,głupszy od mojego wnuka, Klaudiusza". Przyszły imperator był ukrywany przed światem, choć August w prywatnych listach wyrażał ambiwalentne opinie o nim, zwracając uwagę zarówno na jego niedyspozycje fizyczne, jak i na jego zalety określane jako ,,szlachetność duszy".^[60] Dopiero za Tyberiusza otrzymał odznaki konsularne, a za Kaliguli konsulat- choć upatrywano w tym zaszczycie kpiny młodego cesarza wobec stryja. Po śmierci młodego imperatora, Klaudiusz otrzymał od uczestników spisku pałacowego władzę, co zostało potem potwierdzone przez senat. Będąc już prawowitym princepsem ukarał śmiercią zabójców Kaliguli.^[61] Dostrzegalne w tym jest zarówno nawiązanie do Oktawiana, który zwyciężył pod Filippi zabójców swego przybranego ojca, jak i obraz cesarskiej sprawiedliwości, a także łagodności, gdyż zgodnie z przekazem Swetoniusza ukarani zostali tylko najważniejsi uczestnicy spisku, zwłaszcza ci, którzy chcieli zniesienia pryncypatu, a zatem podnosili rękę nie tylko na znienawidzonego władcę, ale również na dotychczasowy porządek państwowy. Pozostałym nowy władca wybaczył.

Najważniejszym elementem legitymizacji władzy nowego cesarza była jednak wspomniana już wyprawa do Brytanii. Miała ona na celu ukazanie nowego władcę jako człowieka, który próbuje rozszerzyć imperium na krańce świata. Próbujący tego wcześniej Juliusz Cezar doczekał się epopei na temat tego nieudanego przedsięwzięcia (niestety nie zachowanej i znanej tylko z przekazu Cycerona).^[62]

Wysłani na wyspę rzymscy żołnierze pod wodzą Aulusa Plaucjusza szybko podbili południe Brytanii. W momencie gdy kampania była już niemal wygrana Klaudiusz przybył na wyspę i spędził tam zaledwie kilka dni.^[63]

Do Rzymu wrócił jednak po sześciu miesiącach i odbył triumf,^[64] który wiązał się z wieloma honorami dla rodziny władcy, między innymi ze zmianą imienia jego syna i potencjalnego następcy z Germanik na Brytanik. Nawiązywało ono do niedawnego zwycięstwa. Natomiast żona władcy, Messalina otrzymała prawo do zasiadania na miejscu dla dostojnych gości podczas posiedzeń senatu.^[65]

Podczas samej uroczystości triumfu Klaudiusz we wspaniały sposób nawiązał do Juliusza Cezara, wchodząc po kolanach na schody świątyni Jowisza kapitolińskiego, czym nawiązał do wcześniejszego o sto lat triumfu Cezara.^[66]

Przez cały okres swego panowania Klaudiusz jawił się jednak głównie jako sprawiedliwy sędzia i obrońca pax Augusta, o czym świadczy choćby jego list do mieszkańców Aleksandrii napisany w pierwszym roku panowania, związany z konfliktem grecko- żydowskim do jakiego doszło w tym mieście podczas panowania nieprzychylnego wobec Narodu Wybranego Kaliguli. W liście owym wydaje wyrok, który zapobiega jakimkolwiek dalszym sporom:

,,Co do tumultu i zamieszek przeciwko Żydom, a raczej wojny, jeśli powiedzieć prawdę, nie chcę dochodzić, która ze stron była winna, chociaż długo i gorliwie wasi posłowie to roztrząsali w czasie posłuchania [...] Powiem po prostu, że jeśli nie zaprzestaniecie tej wyniszczającej i zaciekłej nienawiści wobec siebie nawzajem, będę zmuszony pokazać do czego zdolny jest przyjazny władca, który popada w gniew. Jeszcze teraz zaklinam, aby Aleksandryjczycy łagodnie i życzliwie odnosili się do Żydów zamieszkujących to samo miasto od bardzo dawnych czasów, aby nie zniesławiali niczego, co należy do kultu, jaki oddają oni swojemu Bogu, aby wreszcie pozwolili im żyć zgodnie z obyczajami jakie mieli za Boskiego Augusta i które ja rozsądziwszy racje obu stron potwierdzam. Z kolei Żydom nakazuję, żeby nie starali się osiągać więcej niż posiadają".^[67]

Zobacz komentarze (4)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Marcin Śrama Student komunikacji europejskiej w Instytucie Kultury Europejskiej UAM. Interesuje się historią starożytną, oraz historią literatury zwłaszcza XVIII- wiecznej oraz XX wiecznymi eksperymentami literackimi.  Liczba tekstów na portalu: 12  Pokaż inne teksty autora  Poprzedni tekst autora: Torquato Tasso - ostatni trubadur