Najnowszy raport GUS na temat stanu szkolnictwa wyższego w roku akademickim 2010/2011 nie pozostawia złudzeń, że polskie uczelnie najtłustsze lata mają już za sobą. Bardzo duża dynamika wzrostu liczby szkół wyższych i studentów obserwowana w ostatniej dekadzie XX w. i w latach 2001-2005 wyraźnie osłabła na początku drugiej dekady bieżącego stulecia. O ile liczba szkół wyższych w roku akademickim 2010/2011 w porównaniu do roku akademickiego 2000/2001 wzrosła o 48,4%, to w porównaniu z rokiem 2009/2010 już nieznacznie zmalała.

Od roku akademickiego 2005/2006 - kiedy to liczba studentów osiągnęła rekordową wartość 1 953,8 tys. - liczba studentów systematycznie maleje. W ciągu 5 lat liczba ta zmniejszyła się o 5,8%, a w ciągu ostatniego roku spadek wyniósł 3,1%. Zmiany te związane są ze stale malejącą liczbą ludności w wieku 19-24 lata.

W 2010 r. zmniejszyła się wyraźnie liczba studentów przyjętych na pierwszy rok studiów, zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych. Ogółem (bez cudzoziemców) przyjęto 441,3 tys. studentów wobec 472,6 tys. w roku 2009, czyli mniej o 31,3 tys. osób (6,6%).

W roku akademickim 2010/2011 w 460 szkołach wyższych wszystkich typów kształciło się ogółem 1841,3 tys. studentów, w tym w 135 filiach i zamiejscowych podstawowych jednostkach organizacyjnych - 93,6 tys. studentów oraz w 156 zamiejscowych ośrodkach dydaktycznych i punktach konsultacyjnych - 29,8 tys. studentów. W porównaniu do poprzedniego roku akademickiego 2009/2010, kiedy studiowało 1,9 mln osób, oznacza to spadek o prawie 60 tysięcy. Mimo to w niektórych typach szkół, którymi są np. uniwersytety/akademie medyczne, szkoły resortu obrony narodowej oraz spraw wewnętrznych i administracji nastąpił przyrost liczby studentów.

Spadek liczby studentów odnotowują jak dotąd głównie uczelnie niepubliczne. O ile w jeszcze w roku akademickim 2009/2010 na uczelniach niepublicznych uczyło się ponad 633 tys. osób, to już rok później tylko nieco ponad 580 tys. Spada również liczba nauczycieli akademickich pracujących na szkołach wyższych niepublicznych. W rekordowym pod tym względem roku akademickim 2009/2010 w szkołach wyższych niepublicznych pracowało 18 167 nauczycieli akademickich, rok później - 17 896.

W uczelniach publicznych dominującą formą kształcenia były studia stacjonarne, na których uczyło się 67,5% studentów, natomiast w niepublicznych szkołach wyższych - studia niestacjonarne, na których studenci stanowili 83,1% uczących się ogółem.

Wiele uczelni niepublicznych prowadzi kształcenie wyłącznie na poziomie licencjackim. Szkoły te nierzadko mieszczą się w mniejszych ośrodkach, gdzie stanowią jedyną i tańszą niż studiowanie w mieście uniwersyteckim możliwość kształcenia się.

Największym ośrodkiem akademickim w Polsce jest Warszawa, z największą uczelnią - Uniwersytetem Warszawskim, kształcącym 54,3 tys. studentów.

Według stanu w dniu 30.XI.2010 r. w Polsce były 4 ośrodki akademickie z liczbą studentów powyżej 100 tys.: Warszawa, Kraków, Wrocław i Poznań. Ośrodków akademickich kształcących od 20 tys. do 100 tys. studentów było 14, a wśród nich największe to: Łódź, Lublin, Gdańsk i Katowice.

Uczelnie zaklasyfikowane jako prowadzone przez organizacje wyznaniowe kształciły 25,7 tys. studentów. Do tej grupy zaliczono niepubliczne wyższe szkoły teologiczne, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II w Lublinie oraz Wyższą Szkołę Filozoficzno-Pedagogiczną "Ignatianum" w Krakowie.

Wydatki publiczne na szkolnictwo wyższe z budżetu państwa w 2010 roku były rekordowe i wyniosły ponad 11 mld 722 mln złotych, natomiast z budżetu jednostek samorządu terytorialnego wydano na ten cel nieco ponad 70 mln złotych, czyli najmniej od siedmiu poprzednich lat i prawie trzykrotnie mniej niż w 2009 roku.

2010 rok był również rekordowy pod względem poczynionych nakładów inwestycyjnych, które w przypadku wszystkich uczelni przekroczyły 4 mld 950 mln złotych, w tym 3 mld 847 mln złotych w przypadku samych uczelni publicznych.

Zgodnie z obowiązującym w roku akademickim 2010/2011 prawem, w ramach pomocy materialnej student mógł ubiegać się o stypendium socjalne, stypendium za wyniki w nauce lub sporcie, stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, stypendium ministra za osiągnięcia w nauce, stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe, stypendium na wyżywienie, stypendium mieszkaniowe lub zapomogę. Możliwe było otrzymywanie jednocześnie kilku świadczeń pomocy materialnej przez jednego studenta.

Od roku akademickiego 2006/2007 liczba osób otrzymujących stypendia zaczęła maleć, głównie ze względu na zmianę kryteriów przyznawania pomocy przez poszczególne uczelnie. W roku akademickim 2010/2011 (według stanu w dniu 30 listopada) stypendia otrzymywało 423,5 tys. studentów (bez stypendiów ministra), w roku akademickim 2006/2007 było to jeszcze 562,7 tys.

W 2010 r. zarówno wynik finansowy brutto, jak i wynik finansowy netto uczelni publicznych ogółem był dodatni. W ujęciu nominalnym wynik finansowy netto był jednak niższy w stosunku do 2009 r. o 15,3% i wynosił 496,4 mln zł. Dodatnim wynikiem finansowym netto charakteryzowała się większość typów uczelni publicznych w tym: uniwersytety (128,1 mln zł), wyższe szkoły techniczne (169,1 mln zł), wyższe szkoły rolnicze (68,5 mln zł), wyższe szkoły ekonomiczne (13,2 mln zł), wyższe szkoły pedagogiczne (7,4 mln zł) uniwersytety medyczne (35,0 mln zł), wyższe szkoły artystyczne (11,9 mln zł) oraz pozostałe szkoły wyższe (45,2 mln zł). Wśród uczelni publicznych ujemny wynik finansowy odnotowały natomiast akademie wychowania fizycznego (-5,6 mln zł).

Wyższe szkoły niepubliczne osiągnęły w 2010 r. dodatni wynik finansowy brutto i netto. W ujęciu nominalnym wynik finansowy netto zmniejszył się w stosunku do 2009 r. aż o 43,7%. Był on mniejszy od wyniku finansowego netto uczelni publicznych o 348,3 mln zł. i wynosił 148,1 mln zł.

[oprac. C. O. Reless]

Źródło: GUS - Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r.