Zwróćmy jeszcze uwagę, że w 1996 r. Chorwacja zawarła ze Stolicą Apostolską trzy układy, zaś w 1998 - czwarty. Pierwszy układ z 1996 r. regulował kwestie prawne. Układ ten jest mniej uroczysty i szczegółowy, niż układy polski i słowacki. Posiada jednak swoisty charakter. Układ uznaje niezastąpioną [podkr. W. K.] rolę Kościoła katolickiego i fakt, że większość obywateli państwa przynależy do Kościoła katolickiego. Uznaje pełną niezależność i autonomię państwa i Kościoła (art. 1) i osobowość publicznoprawną Kościoła katolickiego oraz je-go wszystkich jednostek organizacyjnych, którym osobowość prawna przysługuje na mocy prawa kanonicznego (art. 2 p. 2). Właściwe urzędy kościelne mogą, zgodnie z własną wolą nadawać, zmieniać i znosić osobowości prawne. Muszą jednak zawiadomić o tym fakcie odpowiednie władze państwowe, w celu rejestracji (art. 2 p. 3). Uznano prawo władzy kościelnej do swobodnego stanowienia struktur i porządku organizacyjnego kościelnych instancji zarządzania (art. 5). Dalsze - typowe dla umów konkordatowych - postanowienia zawarte w układzie chorwackim, to: sprawy dni świątecznych, świętych miejsc, przestrzegania tajemnicy spowiedzi, konfesyjnego małżeństwa. W tych wszystkich kwestiach państwo uznaje kompetencje Kościoła. W dwu następnych, równocześnie zawartych układach załatwiono sprawy powołania ordynariatu polowego i zagadnienie współpracy w zakresie wychowania i kultury. Czwarty układ dotyczył spraw ekonomicznych.

Trzy układy zawarte 5 maja 2000 r. z Litwą, w swej strukturze podobne są do układów z Chorwacją. Pierwszy, który wprawdzie nie nazywa się Podstawowy (w rzeczywistości jest podstawowy), dotyczy kwestii prawnych,. Drugi układ dotyczy współpracy w zakresie wychowania i kultury. Trzeci stanowi o powołaniu ordynariatu polowego. Uznane zostały osobowości prawne Kościoła i wszystkich jego jednostek organizacyjnych, posiadających osobowość prawną na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Uznano ponadto prawo władzy kościelnej do swobodnego organizowania życia Kościoła (art. 5 p. 2).

Podpisany Układ z Łotwą, wydarzenie roku 2000 (8 listopada 2000 r.) uznaje osobowość prawną Kościoła w sensie prawa publicznego. Uznaje również osobowość prawną tych jednostek organizacyjnych Kościoła, które posiadają ją z mocy prawa kanonicznego (art. 2). Potwierdza się prawo Kościoła do swobodnego powoływania władz kościelnych (art. 3).

III. Piastowanie urzędów kościelnych i europejska przynależność państwowa

Szczególnym zagadnieniem prawa konkordatowego jest kwestia ograniczeń swobodnego powoływania na urzędy kościelne. Jednym z tych ograniczeń jest - uznawany przez Kościół w układach konkordatowych - przepis, że na określone stanowiska kościelne powoływani mogą być jedynie obywatele danego państwa. Przepisy takie obowiązują w niektórych państwach członkowskich (np. Niemcy), jak i w krajach kandydujących do Unii Europejskiej (Polska). Już dziś wielu autorów stawia mocno problem następstw ścisłego przestrzegania przepisu prawa europejskiego zakazującego dyskryminacji w konfrontacji z zapisem konkordatowym. Profesor Pier Aimone Braida zwrócił niedawno uwagę, że dyskryminacja ze względu na narodowość jest zakazana w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (z dnia 7 grudnia 2000 roku). Dlatego przy literalnym zastosowaniu zakazu dyskryminacji, można byłoby uznać, że prawo konkordatowe zakaz ten narusza. Naszym zdaniem warto byłoby życzyć sobie uwolnienia Kościoła od tego rodzaju ograniczeń. Jednak nie-bezpieczeństwo wydaje się być większe ze względu na to, że wewnętrzne normy Kościoła albo dwustronne uzgodnienia zostałyby naruszone przez państwo, powołujące się na prawo Unii Europejskiej. Tak się szczęśliwie składa, że przypadek, który przywołuje prof. Aimone, nie jest możliwy. W art. 21 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej mówi się: „(2) W obszarze stosowalności Układu Założycielskiego Wspólnoty Europejskiej i Układu o Unii Europejskiej szczególne traktowanie ze względu na przynależność państwową nie narusza Układu o dyskryminacji z powodów przynależności państwowej". Jak widać z cytowanego tekstu, szczególne postanowienia nie naruszają zasad Układu o Unii Europejskiej. Układ ten w swoim art. 6 p. 2 stwierdza wyraźnie, że Unia przestrzega praw podstawowych w brzmieniu zawartym w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podpisanej w Rzymie 4 listopada 1950 r. Zgodnie z art. 9 p. 2Konwencji Europejskiej „wolność religii może być ograniczona w społeczeństwie demokratycznym jedynie w drodze ustawy i jedynie jako środek zaradczy w interesie bezpieczeństwa publicznego, ładu społecznego, ochrony zdrowia i moralności, albo wolności innych". Nie można ma racji ten, kto uważa, że powinien uzyskać nominację na urząd biskupa czy proboszcza. Są to wewnętrzne sprawy wspólnoty religijnej. Należy uznać za obowiązujące ograniczenia konkordatowe w sprawach przynależności państwowej (np. w Niemczech). Dla Kościoła nie jest to sprawa zbyt dogodna. Nie byłoby jednak pożądane, gdyby na podstawie jakichś spekulacji beztrosko naruszać ustalenia konkordatu.

IV. Możliwe reakcje prawa kościelnego na zakaz dyskryminacji w obrębie instytucji kościelnych

Dla zachowania tożsamości religijnej wyznaniowych szkół, uniwersytetów, domów opieki i innych instytucji, niezbędne jest, aby pracodawca miał prawo (przy zatrudnianiu) promować kandydatów wierzących, w naszym przypadku — katolików. Prawne możliwości takiego postępowania są bardzo różne, w zależności od kraju i statusu prawnego kościelnych osób prawnych w tym kraju. Istnieją państwa, w których kościelne osoby prawne są osobami prawnymi również w świetle prawa państwowego. Diecezje, parafie, wspólnoty zakonne, związki wierzących („Christi fidelis") są tam uznanymi osobami prawnymi. W państwach tych owe struktury kościelne mogą zakładać szkoły i inne instytucje. W tych przypadkach odpowiednie urzędy kościelne mogą w statutach powoływanych instytucji dokonać zapisu, że współpracownicy powinni być katolikami, albo że w umowie o pracę powinni uznać katolicki charakter zakładu. Tego rodzaju sytuacja nie stanowi problemu, jeśli dotyczy państwa Unii Europejskiej, w którym ustawy gwarantują ochronę charakteru instytucji.

Wytyczna Rady Europejskiej (2000/78/EG, z 27 listopada 2000 r.) o równouprawnieniu w sprawach zatrudnienia i zawodu zwraca uwagę na „rozsądny" wyjątek od zakazu dyskryminacji. W punkcie 23 Wprowadzenia stwierdzono: „W szczególnych przypadkach uprawnione jest zróżnicowane potraktowanie sprawy. Ma to miejsce wtedy, gdy jakaś cecha (propozycji pracy) wskazuje na jej związek z religią czy światopoglądem. Uprawnione jest, w ściśle określonych warunkach, szczególne i rozstrzygające postępowanie, pod warunkiem, że cele działalności i żądane kwalifikacje są zgodne z prawem". Warunki, o których mowa, powinny stanowić oficjalną informację, którą Komisja winna przekazać państwom członkowskim. Możliwe jest np., że jakiś uniwersytet katolicki zgodnie z duchem Konstytucji Apostolskiej „Ex corde Ecclesiae" (Normae Generales, art. 4 par. 4), wswymstatuciezastrzeże, że większość kadry nauczającej jest katolicka. Sytuacja taka jest możliwa także w krajach, w których osobowość prawna Kościoła katolickiego i jego struktur nie jest uznawana. Jeśli katolicki charakter uniwersytetu czy szkoły jest instytucjonalnie stwierdzony, ich tożsamość - potwierdzona na podstawie Karty Praw Podstawowych - nie pozostaje bez wpływu na ich prawo szczególnego doboru kadry nauczającej. W rozdziale II art. 14 p. 3 gwarantuje się rodzicom prawo, że „wychowanie i nauczanie dzieci powinno odpowiadać przekonaniom religijnym rodziców, ich światopoglądowi i poglądom na proces wychowania". Prawa te zagwarantują ustawy poszczególnych państw, które określą sposób korzystania z należnych praw. W nie-których krajach kandydujących do Unii Europejskiej istnieje obawa, że po przystąpieniu do Unii nie będzie żadnych gwarancji zachowania tożsamości szkół wyznaniowych, jeśli w międzyczasie nie zostaną uchwalone nowe ustawy państwowe, które uprawomocnią warunki szczególnego doboru kadry nauczającej.

W cytowanym wcześniej punkcie Karty mówi się, że wolność w tej materii jest wykonywana zgodnie z ustawą. Egzegetycznie takie wyjaśnienie tego tekstu nie jest ścisłe.

W wytycznych Rady z dnia 27 listopada2000 r. (2000/78/EG) mówi się mianowicie, że: (punkt 24) „Unia Europejska w swym Akcie Końcowym do Układu w Amsterdamie, załączone wyjaśnienie nr 11, … uznaje się jednoznacznie statusy Kościoła, związków wyznaniowych czy wspólnot w państwach członkowskich. Państwa członkowskie mogą zachować i znieść specyficzne istotne ustalenia, uprawnione i usprawiedliwione w sprawie wymogów zawodowych koniecznych przy wykonywaniu wzmiankowanych czynności".

Z naszego punktu widzenia nie jest konieczne (nawet jeśli mogłoby się okazać korzystne), żeby państwa wstępujące - już przed przystąpieniem — w tym zakresie zmieniały swoje systemy prawne. Tym bardziej, że jeszcze nie przewiduje się żadnych ustawowych gwarancji dotyczących prawa pracy.

Na Węgrzech np. Ustawa nr IV z 1990 r. o wolności wyznania stwierdza, że Kościoły są autonomiczne (§ 8,1). Jest to wyraźne wskazanie na wewnątrzkościelne ustawodawstwo. Ustawy kościelne muszą gwarantować, że struktury kościelne same dbają o zachowanie własnej tożsamości, także przy pomocy prawa pracy (albo poprzez statuty lub partykularne prawo kościelne).

Orzecznictwo Sądu Najwyższego Republiki Węgierskiej dodaje, że organizacja, która - określając cele swego działania - stwierdza, że jej funkcjonowanie związane jest z (jakimś) Kościołem może być założona jedynie za zgodą rzeczonego kościoła, Tak więc Kościół katolicki jest w stanie sam, wedle swej woli, uregulować pod względem prawnym stosunki pracy w szkołach katolickich. Właściwie można by tym przykładem zamknąć tę sprawę stwierdzając, że ustawodawstwo własne Kościoła może odegrać ważną rolę w ochronie własnej wolności, w określonych państwach, w europejskim kontekście. Należałoby jeszcze dodać (w związku z zakazem dyskryminacji), że w większości krajów wstępujących do Unii pozytywna dyskryminacja ludzi wierzących i wspólnot religijnych jest pożądana i bardzo korzystna. Reżimy komunistyczne systemowo dyskryminowały, a w pewnych obszarach nie tolerowały nikogo, którzy nie myśleli po marksistowsku.

W Irlandii Północnej Unia Europejska zaleciła kiedyś inne traktowanie członków grup religijnych w czasie naboru do służby w policji, ponieważ pewna grupa wyznaniowa była dopuszczana do tej służby w stopniu znacznie niższym, niż wynikało to z liczby członków tej grupy. Podobna sytuacja występowała w wielu krajach ówczesnego bloku wschodniego. Pozytywna dyskryminacja jest dozwolona na podstawie punktu 26 wspomnianej wyżej wytycznej Rady. Stwierdza się w niej dosłownie: „… nie zachodzi sprzeczność między utrzymywaniem w mocy zakazu dyskryminacji i zarządzeniami, które zmierzają do uniemożliwienia wyrządzania krzywd albo zrekompensowania krzywd doznanych przez osoby należące do określonej religii". Jest to jednak problem ustawodawstwa państwowego. Na podstawie tej regulacji prawa unijnego nie można negować prawa Kościołów, aby do pracy w swoich szkołach angażowały ludzi wyznających określoną religię.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kształtowanie relacji państwo-kościół w Konstyt. Wolność religii w Unii Europejskiej

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word