Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 stycznia 1998 r. (I SA 1065/97)

Przewodniczący: sędzia NSA A. Wróblewski. Sędziowie NSA: J. Antosiewicz, H. Myślicka (sprawozdawca).

Naczelny Sąd Administracyjny uznał zasadność skargi Kościoła (...) na decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 maja 1997 r. w przedmiocie odmowy przyjęcia deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego pod tą nazwą i na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 3 i art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. 1995 r. Nr 74 poz. 368 z późn. zm.) uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję tego samego organu z dnia 30 października 1996 r., a także zasądził od Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji na rzecz skarżącego Kościoła dziesięć złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Z uzasadnienia

W dniu 21 maja 1996 r. Kościół (...) w Sz. złożył w Urzędzie Rady Ministrów — Departamencie Wyznań deklarację w celu uzyskania rejestracji. Do deklaracji załączył statut, informację o podstawach i założeniach doktrynalnych Kościoła oraz listę założycieli, zawierającą 15 nazwisk. Pismem z dnia 17 lipca 1996 r. Kościół (...) w Sz. został powiadomiony przez Departament Wyznań Urzędu Rady Ministrów, że złożona deklaracja nie spełnia warunków określonych w art. 32 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 155 z późn. zm.) oraz wymaga zmian i uzupełnień w następującym zakresie:

1) informacja powinna zawierać dogmaty i zasady wiary, źródła doktrynalne wyznawanej wiary, formy i obrzędy sprawowanej liturgii, różnice doktrynalne w stosunku do już działających wyznań religijnych. Złożona informacja natomiast zawiera wykład na temat podstaw filozoficznych działalności Kościoła, nauki o bycie, teorii poznania, etyki, które są działami filozofii;

2) należy uzupełnić statut Kościoła przez określenie trybu nabywania i utraty członkostwa w Kościele. W § 12 ust. 3 powinno być oświadczenie woli w sprawach majątkowych. Statut powinien poza tym stwierdzać, że Kościół ma osobowość prawną jako całość, oraz zawierać informację o duchownych kościoła: nazwy, kategorie, zakres kompetencji, sposób powoływania i odwoływania.

Powyższe uzupełnienia miały być razem z poprawionym statutem nadesłane do Departamentu Wyznań w terminie 30 dni.

Wraz z pismem z dnia 23 sierpnia 1996 r. Kościół (...) złożył zmieniony statut oraz uzupełnioną informację o podstawowych założeniach doktrynalnych, ale Minister — Szef Urzędu Rady Ministrów decyzją z dnia 30 października 1996 r., powołując się na art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, odmówił przyjęcia deklaracji o utworzeniu związku wyznaniowego pod nazwą Kościół (...). W uzasadnieniu decyzji organ podał, że złożony drugi statut Kościoła nadal nie odpowiada wymaganiom prawa: nie zawiera określenia trybu nabywania i utraty członkostwa ani sposobu odwoływania i kompetencji osób duchownych. Potrzeba określenia sposobu odwoływania duchownych wynika z konieczności dostosowania prawa wewnętrznego Kościoła do ogólnie obowiązujących przepisów prawnych, w tym do ustawy o ubezpieczeniu społecznym duchownych i o opodatkowaniu przychodów osób duchownych. Statut powinien określać funkcje osób duchownych, tryb i warunki ich powoływania i odwoływania oraz właściwy w tym zakresie organ. Brak tych danych sprawia, że nieokreślona jest sytuacja prawna Kościoła (...) w stosunkach z państwem. Oznacza to sprzeczność z przepisami chroniącymi porządek prawny w państwie, o czym mówi art. 27 powołanej ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. W decyzji tej pouczono wnioskodawcę o prawie złożenia skargi do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia organowi wydającemu decyzję wezwania do usunięcia naruszenia prawa.

Stosownie do tego pouczenia Kościół (...) w Sz. złożył skargę do sądu administracyjnego, ale postanowieniem z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie (...) Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił skargę z powodu niewyczerpania środka przewidzianego w art. 127 § 3 kpa.

Na wniosek Kościoła (...) w Sz. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji postanowieniem z dnia 12 maja 1997 r. przywrócił Kościołowi termin do złożenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy przyjęcia deklaracji o rejestrację związku wyznaniowego pod nazwą "Kościół (...)".

We wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy zakończonej decyzją z dnia 30 października 1996 r. Kościół, kwestionując powyższą decyzję, twierdził, że złożył nową wersję statutu określającą w § 15 tryb nabywania i utraty członkostwa w Kościele. Zgodnie z tym przepisem w poczet wiernych Kościoła może być przyjęty każdy, kto jest pełnoletni, pisemnie zadeklaruje wiarę w ideę objawienia i zamiar realizacji zasady miłosierdzia. Przyjęcie w poczet wiernych następuje na pisemny wniosek osoby zainteresowanej w drodze uchwały Rady Kościoła. Członkowie założyciele Kościoła stają się jego pełnoprawnymi wiernymi z chwilą jego rejestracji. Wykluczenie z grona wiernych Kościoła może nastąpić na wniosek wiernego w drodze uchwały Rady Kościoła bądź wskutek uchwały zgromadzenia wiernych Kościoła, podjętej z powodu rażącego naruszenia przez wiernego zasad osoby wierzącej w ideę objawienia i realizującej regułę miłosierdzia. Uchwałę o wykluczeniu doręcza się wiernemu; wywołuje ona skutek z dniem doręczenia. Statut zawiera również w § 11 i 12 postanowienia dotyczące kategorii osób duchownych i ich kompetencji. Do hierarchów Kościoła (...) nie będą miały zastosowania przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym duchownych, gdyż będą oni zatrudnieni w instytucjach pozakościelnych. Kościół ma przede wszystkim charakter duchowy, nie ma obowiązku budowania struktury osób duchownych i określenia ich kompetencji w sposób podobny do Kościoła Katolickiego. Odwołujący się zarzucił organowi orzekającemu, że ten nie zapoznał się dokładnie ze złożoną drugą wersją statutu i w wyniku tego stwierdził brak postanowień, które statut zawiera, a ponadto wbrew obowiązującym przepisom — wysnuł wniosek o konieczności zawarcia w statucie postanowień, których ustawodawca nie wymaga dla rejestracji kościoła bądź innego związku wyznaniowego. Odwołujący się wnosi o uchylenie zaskarżonej decyzji i przyjęcie deklaracji Kościoła.

Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z dnia 12 maja 1997 r., na podstawie art. 138 § 1 kpa, utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję. Organ stwierdził, że mimo wezwania wnioskodawcy do zmiany statutu wnioskodawca nie wykonał tego zarządzenia. Złożony przez odwołującego się statut nie wskazuje organu uprawnionego do przyjmowania i wykluczania członków z kościoła. Nie stwierdza, że hierarchowie są duchownymi kościoła, nie zawiera podziału duchownych na scytorów i ewokatorów.

W powyższej decyzji organ pouczył Kościół (...), że w terminie 14 dni licząc od dnia otrzymania decyzji może on złożyć wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy bądź złożyć skargę do sądu administracyjnego po upływie 30 dni od doręczenia Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji wezwania do usunięcia naruszenia prawa.

W związku ze złożeniem Ministrowi Spraw Wewnętrznych wniosku o usunięcie naruszenia prawa Minister pismem z dnia 30 czerwca 1997 r. poinformował Kościół (...) w Sz., że został on błędnie pouczony o trybie złożenia skargi do NSA, w związku z czym termin do złożenia skargi biegnie od dnia otrzymania powyższego pisma.

Kościół (...) wniósł do Naczelnego Sądu Administracyjnego w dniu 24 czerwca 1997 r. skargę na powyższą decyzję, w której zarzucał organowi naruszenie art. 33 ust. 1, art. 32 ust. 2 i art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania i wnosił o uchylenie zaskarżonej decyzji. Twierdził, że organ administracji rozstrzygnął sprawę oceniając nieaktualny statut. Na wezwanie organu z dnia 17 czerwca 1996 r. skarżący przesłał organowi z pismem z dnia 23 sierpnia 1996 r. zmieniony i dostosowany do wymagań określonych przez organ statut uchwalony w dniu 22 sierpnia 1996 r., którego organ nie wziął pod uwagę przy orzekaniu w sprawie. (...) Niepełne dostosowanie nazewnictwa hierarchów Kościoła (...) do struktury Kościoła Katolickiego wynika z faktu, iż w Kościele tym posługa duchowa rozumiana jest inaczej: jako mająca przede wszystkim charakter duchowy, bez powinności o charakterze administracyjnym, nie wymaga rozbudowanej struktury terytorialnej i ścisłej hierarchizacji osób duchownych. Takie założenia doktrynalne i wizja Kościoła (...) nie są sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa.

Odpowiadając na skargę, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji podtrzymał stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji. Wyjaśnił, że skarżący złożył z pismem z dnia 23 sierpnia 1996 r. statut o nieco zmienionej treści w stosunku do statutu złożonego razem z deklaracją, lecz nie był on dostosowany do wymagań sprecyzowanych w piśmie organu z dnia 17 lipca 1996 r.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Pierwszą kwestią do rozważenia w sprawie było przeanalizowanie, czy skarga została złożona w ustawowym terminie. Błędne pouczenie przez organ administracji o przysługującym stronie sposobie i terminie złożenia skargi nie przedłuża ustawowego terminu przewidzianego w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. 1995 r. Nr 74 poz. 368); może stanowić tylko podstawę do przywrócenia terminu wniesienia skargi. Powołany przez organ administracji w piśmie z dnia 30 czerwca 1997 r. przepis art. 112 kpa nie ma zastosowania w postępowaniu sądowym, gdyż nie jest wymieniony w art. 59 powołanej ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, wskazującym, które przepisy kodeksu postępowania administracyjnego należy stosować w postępowaniu sądowym. Wobec braku w aktach administracyjnych dowodu doręczenia skarżącemu decyzji z dnia 12 maja 1997 r. Sąd uznał, że skarga wniesiona na tę decyzję za pośrednictwem urzędu pocztowego w dniu 24 czerwca 1997 r. została złożona w ustawowym terminie.

Przechodząc do kontroli legalności decyzji, należy stwierdzić, że sprawa nie została wyjaśniona do ostatecznego rozstrzygnięcia. Organ administracji odmówił przyjęcia deklaracji o wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych związku pod nazwą "Kościół (...)" w Sz., stwierdzając, że złożony przez wnioskodawcę statut Kościoła nie odpowiada warunkom art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 155 z późn. zm.). W aktach sprawy znajdują się trzy statuty Kościoła (...) w Sz. bez daty, nie zawierające oznaczenia daty ich złożenia organowi administracji. Dwa statuty zostały złożone niewątpliwie na skutek wezwania wnioskodawcy przez organ administracji pismem z dnia 17 lipca 1996 r. do uzupełnienia statutu. Jeden statut jest załączony obecnie do kserokopii pisma wnioskodawcy z dnia 23 sierpnia 1996 r. Niewiele różni się on od statutu złożonego z deklaracją. Drugi statut, odbiegający treścią od pozostałych statutów, jest załączony do kserokopii pisma wnioskodawcy z dnia 12 czerwca 1997 r. zatytułowanego "wezwanie do usunięcia naruszenia prawa". Brak jest informacji, kto i kiedy dokonał załączenia statutów do wyżej wymienionych kserokopii pism wnioskodawcy. Organ twierdzi, że przed wydaniem ostatecznej decyzji nie dysponował statutem załączonym do kserokopii pisma skarżącego z dnia 12 czerwca 1997 r., natomiast wnioskodawca twierdzi, że statut ten był złożony na wezwanie organu do złożenia uzupełnionego statutu. We wniosku złożonym w dniu 2 kwietnia 1997 r. o ponowne rozpoznanie sprawy na podstawie art. 127 § 3 kpa skarżący powoływał i przytaczał treść statutu, który jest załączony do kserokopii pisma skarżącego z dnia 12 czerwca 1997 r. Na rozprawie sądowej nie można było wyjaśnić powyższych okoliczności, ponieważ nie stawiły się strony. W tym stanie rzeczy Sąd nie mógł zająć stanowiska co do zasadności zarzutu skarżącego, że organ administracji oceniał w rozstrzygnięciu pierwotny statut, który został zmieniony w związku z pismem organu orzekającego z dnia 17 lipca 1996 r.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Rejestracja Kościoła i związku wyznaniowego Rejestr kościołów i innych związków wyznaniowych

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word