Informator prawny dla kościołów i związków wyzn.

Informator prawny dla kościołów i związków wyzn. [1]

Tworzenie nowych kościołów i innych związków wyznaniowych

Tworzeniu nowych kościołów i innych związków wyznaniowych poświęcony został Dział III ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r. Prawo ich tworzenia realizowane jest przez złożenie w Departamencie Wyznań Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji deklaracji (prawo złożenia deklaracji przysługuje co najmniej 15 obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych) oraz wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych. Zasady i sposób prowadzenia rejestru określone zostały w rozporządzeniu Ministra — Kierownika Urzędu do Spraw Wyznań z 12 lipca 1989 r. (Dz. U. nr 46, poz. 249).

Późniejsze zmiany statutu kościoła lub innego związku wyznaniowego wpisanego do rejestru dokonuje się w trybie obowiązującym przy ich tworzeniu.

Deklaracja powinna zawierać: 1) informację o podstawowych założeniach doktrynalnych wyznania, 2) listę osób zgłaszających, zawierającą imiona i nazwiska, obywatelstwo, datę urodzenia, miejsce zamieszkania i własnoręczne podpisy, 3) adres tymczasowej siedziby kościoła lub innego związku wyznaniowego, 4) statut.

Statut powinien określać w szczególności: 1) nazwę kościoła lub innego związku wyznaniowego różną od nazw innych organizacji, 2) teren działania i siedzibę władz, 3) cele działalności i zasady ich realizacji, 4) organy i ich kompetencje, 5) źródła finansowania, 6) tryb dokonywania zmian statutu, 7) sposób rozwiązania kościoła lub innego związku wyznaniowego i przeznaczenie pozostałego majątku.

Odmowa przyjęcia deklaracji w formie decyzji administracyjnej następuje, jeżeli deklaracja nie zawiera wymaganych przez ustawę informacji, nie uzupełnionych w terminie trzydziestu dni od wezwania Departamentu Wyznań MSWiA lub jeżeli deklaracja zawiera postanowienia pozostające w sprzeczności z przepisami ustaw chroniących bezpieczeństwo publiczne, porządek, zdrowie lub moralność publiczną albo podstawowe prawa i wolności innych osób. Decyzje powinny być wydane w terminie 2 miesięcy od daty zgłoszenia deklaracji. Od decyzji tych przysługuje prawo skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego.

Wykreśleniu z rejestru decyzją Departamentu Wyznań MSWiA kościół lub inny związek wyznaniowy, który zawiadomił Departament Wyznań MSWiA o zaprzestaniu swojej działalności a także kościół lub inny związek wyznaniowy, który nie przejawiał swojej działalności w okresie dwóch lat. W tych przypadkach od decyzji o wykreśleniu z rejestru przysługuje prawo skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego w trybie przepisów K.p.a.

Zgodnie z treścią art. 25 ust. 5 Konstytucji z 1997 r. określenie stosunków pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a innymi niż Kościół Katolicki kościołami oraz związkami wyznaniowymi następować powinno w drodze ustaw indywidualnych uchwalanych na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Kościół lub inny związek wyznaniowy, którego sytuacja prawna i majątkowa została uregulowana w odrębnej ustawie podlega wykreśleniu z rejestru.

Autonomia i samorząd związków wyznaniowych. Ochrona wolności sumienia i religii

Niezależność od państwa wszystkich kościołów i związków wyznaniowych przy wykonywaniu funkcji religijnych potwierdza Konstytucja z 1997 r. oraz ustawa z 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Obowiązujące przepisy przyznają im prawo rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem (autonomia) oraz prawo samorządnego wykonywania władzy duchownej i zarządzania swoimi sprawami (samorząd). Granice swobodnego działania kościołów i związków wyznaniowych wytyczają przepisy ogólnie obowiązujących ustaw, jeśli ustawy wyznaniowe nie zawierają odmiennych postanowień.

Kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich działalność podlegają ochronie prawnej, w granicach określonych w ustawach.

Ochronie wolności sumienia i religii poświęcone zostały przepisy Kodeksu Karnego z 1969 r. zawarte w rozdziale XXVIII „Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania". Zawierają on przestępstwa: dyskryminacji na tle bezwyznaniowości lub przynależności wyznaniowej; lżenia, wyszydzania lub poniżania grupy ludności lub poszczególnej osoby z powodu jej bezwyznaniowości lub przynależności wyznaniowej, a także dopuszczenia się z takiego powodu czynnej napaści; złośliwego przeszkadzania pogrzebowi lub uroczystościom żałobnym, albo znieważanie zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego; obrażania uczuć religijnych innych osób przez działania polegające publicznym znieważaniu przedmiotu czci religijnej lub miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych. Art. 196 kodeksu karnego z 1969 r. przewiduje przestępstwo zmuszania do podjęcia czynności religijnej lub do udziału w obrzędzie religijnym, albo do powstrzymania się od takiej czynności lub obrzędu. Zmuszanie może przyjąć formę przemocy albo groźby bezprawnej. Nie dotyczy to zmuszania małoletnich w sytuacji, gdy ma to miejsce:

Kodeks karny z 1969 r. nie przewiduje ochrony działalności kultowej (czyni to w art. 195 nowy kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 r. — Dz. U. Nr 88, poz. 553).

W świetle wyników ankiety wspomnieć należy o zasygnalizowanym przypadku braku interwencji policji mimo poinformowania jej o napadzie na grupę wyznaniową. Zaniechanie policji w takich przypadkach stanowić może naruszenie jej obowiązków określonych w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179 z późn. zm.) zaś zgodnie z art. 142 ust. 1 ustawy w brzmieniu „Policjant, który przy wykonywaniu czynności służbowych przekroczył uprawnienia lub nie dopełnił obowiązku, naruszając w ten sposób dobra osobiste obywatela, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5" wyczerpać także znamiona przestępstwa. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa złożyć należy w takim przypadku w prokuraturze.

Wolność sumienia jako dobro osobiste podlega także ochronie w zakresie art. 23 i 24 kodeksu cywilnego z 1964 r. Zmiany zaistniałe w prawie cywilnym umożliwiają pokrzywdzonym szerszą ochronę ich dóbr osobistych. Zgodnie z art. 24 par. 1 k.c., osoba fizyczna, której dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem może żądać zaniechania tego działania, w razie dokonanego naruszenia może ona żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jej skutków, w szczególności żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może ona również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Potwierdza to art. 448 k.c. w brzmieniu: „W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobra osobiste zostały naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 par. 3 stosuje się" ^{[ 1 ]}. Oznacza to, że pokrzywdzony może starać się także oprócz uzyskania np. przeprosin czy też usunięcia skutków naruszenia, o uzyskanie zadośćuczynienia pieniężnego. Przepisy dotyczące osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Naruszenie dóbr osobistych związków wyznaniowych nastąpić może w różny sposób przybierając np. formę wypowiedzi ustnej lub pisemnej.

Niezależnie od przepisów prawa cywilnego zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24) na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej lub prawnej redaktor naczelny redakcji właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany opublikować bezpłatnie rzeczową odpowiedź na stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym, w tym wolności sumienia i wyznania.

Kościoły i inne związki wyznaniowe mogą składać wnioski do Trybunału Konstytucyjnego na zasadach i w trybie określonych w przepisach o Trybunale Konstytucyjnym.

Działalność kultoworeligijna

Kościoły i inne związki wyznaniowe korzystają z szerokiej swobody prowadzenia działalności kultoworeligijnej. Obejmuje ona organizowanie (zazwyczaj w kościołach i domach modlitewnych, rzadziej poza nimi) nabożeństw i uroczystości kultowych.

Publiczna działalność kultoworeligijna nie podlega przepisom ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297) i regulowana jest w oparciu o przepisy ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r. oraz konkretyzujących ją ustaw indywidualnych. Prawo o zgromadzeniach ma natomiast zastosowanie w przypadku zebrań organizacji mających na celu działalność na rzecz formacji religijnej i kultu publicznego, ale jedynie w sytuacji, gdy zebranie ma miejsce na drodze i placu publicznym oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r. przyznaje wszystkim kościołom i wyznaniom uprawnienie do organizowania i publicznego sprawowania kultu.

Ze względu na dominację wyznania katolickiego dni ustawowo wolne od pracy ustalane są na podstawie niedziel i świąt katolickich. Zwolnienia od pracy i nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych, których sytuacja nie została określona w ustawie indywidualnej, następują w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 12 listopada 1990 r. (Dz. U. Nr 82, poz. 481).

Kościołom i związkom wyznaniowym przysługuje prawo udzielania posług religijnych w wojsku, zakładach wychowawczych i opiekuńczych, szpitalach, sanatoriach, prewentoriach, na koloniach i obozach organizowanych przez instytucje państwowe, w zakładach karnych, poprawczych a także w schroniskach dla nieletnich.

Działalność propagandowa

Kościoły i związki wyznaniowe dysponują prawem nauczania religii i propagowania jej w różny sposób, w tym za pośrednictwem prasy, książek i innych druków oraz filmów i środków audiowizualnych. W tym celu mogą wydawać czasopisma, książki, druki, zakładać i prowadzić wydawnictwa oraz zakłady poligraficzne, przy przestrzeganiu obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa. Wolne są od opłat celnych przesyłane z zagranicy dla osób prawnych kościołów i innych związków wyznaniowych darowizny w postaci maszyn, urządzeń i materiałów poligraficznych oraz papieru.

[ 1 ] Art. 445 par. 3 K. c. — "Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego"