Artykuł 8
1. Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi katolickiemu wolność sprawowania kultu zgodnie z artykułem 5.
2. Organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego.
3. Miejscom przeznaczonym przez właściwą władzę kościelną do sprawowania kultu i grzebania zmarłych Państwo gwarantuje w tym celu nienaruszalność. Z ważnych powodów i za zgodą kompetentnej władzy kościelnej można przeznaczyć te miejsca na inny użytek. Niniejszy przepis nie ogranicza stosowania prawa polskiego w przypadkach wywłaszczenia z zachowaniem standardów prawa międzynarodowego.
4. Sprawowanie kultu publicznego w miejscach innych niż określone w ustępie 3 nie wymaga zezwolenia władz państwowych, chyba że odpowiednie przepisy prawa polskiego stanowią inaczej, w szczególności ze względu na bezpieczeństwo i porządek publiczny.
5. Władza publiczna może podjąć niezbędne działania w miejscach określonych w ustępie 3 także bez uprzedniego powiadamiania władzy kościelnej, jeśli jest to konieczne dla ochrony życia, zdrowia lub mienia.

Stan obecny:
Ustawa z 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych stwierdza w art. 6: "2. Jeżeli teren cmentarny stanowi lub stanowił uprzednio własność Kościoła Katolickiego lub innego kościoła albo związku wyznaniowego, wydanie decyzji o użyciu terenu cmentarnego na inny cel wymaga zgody właściwej władzy tego kościoła lub związku wyznaniowego.
(...)
5. W przypadkach uzasadnionych szczególnymi celami publicznymi właściwy ze względu na miejsce terenu organ może wystąpić do Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa o zwolnienie z wymogu uzyskania zgody, o której mowa w ust. 2" oraz w art. 8 ust. 2

„W miejscowościach, w których nie ma cmentarzy komunalnych, zarząd cmentarza wyznaniowego umożliwia pochowanie na tym cmentarzu, na równych prawach, zwłok osób zmarłych, które nie należą do danego wyznania". Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP stwierdza w art. 45 ust. 3, iż „w miejscowościach, gdzie nie ma cmentarzy komunalnych, zarządy cmentarzy umożliwiają pochowanie na cmentarzach, o których mowa w ust. 1, na równych prawach także innych zmarłych". Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego stwierdza w art. 15 ust. 2: „Publiczne sprawowanie kultu nie wymaga zawiadomienia, jeżeli odbywa się: 1. w kościołach, kaplicach, budynkach kościelnych i na gruntach kościelnych oraz w innych pomieszczeniach służących katechizacji lub organizacjom kościelnym, 2. w innych miejscach, z wyłączeniem dróg i placów publicznych, oraz pomieszczeń użyteczności publicznej; publiczne sprawowanie kultu na drogach, placach publicznych oraz pomieszczeniach użyteczności publicznej podlega uzgodnieniu z właściwym organem sprawującym zarząd lub upoważnionym do dysponowania nimi".

Uwagi:
Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego przewiduje, że na cmentarzach parafialnych mogą być grzebani „na równych prawach" także zmarli nie będący katolikami. Tymczasem konkordatowy przepis art. 8 ust. 3 może spowodować, iż rządca cmentarza powołując się na zasadę nienaruszalności cmentarza, odmówi pochówku. „Brak w konkordacie wyraźnej wykładni pojęcia "nienaruszalności" może być w przyszłości przyczyną gorszących sporów". (2) Interpretacja taka wyraźnie odbiega od intencji autorów konkordatu, którzy z pełną świadomością odnosili pojęcie „nienaruszalności cmentarza" wyłącznie do gwarancji, że zachowany zostanie sepulkralny charakter nekropolii (to znaczy grobowy, nagrobkowy, cmentarny [łac. Sepulcralis]). Kwestia ta została podniesiona podczas obrad Rady Ministrów w dn. 1 czerwca 1993 r. W sprawozdaniu przedstawionym Radzie Ministrów stosownie do protokołu ustaleń posiedzenia RM z 1 czerwca 1993 r. Minister Spraw Zagranicznych wyjaśnił, iż delegacja rządowa zakomunikowała Stolicy Apostolskiej stanowisko strony polskiej podkreślające, że „zasada nienaruszalności cmentarza nie może być rozumiana jako prawo do odmowy pochowania osoby niewierzącej". Sprawozdanie stwierdza zarazem, iż „materia ta jest jasno uregulowana w prawie polskim i jako szczegółowa nie powinna być poruszona w konkordacie".
Wobec ogólnikowego zapisu ust. 4 „otwiera się pole do konfliktu z Watykanem na tle interpretacji, czy konkretny przepis prawa polskiego jest niezbędny z wymienionych w konkordacie przyczyn". (4)
"Odpowiednie przepisy prawa polskiego" to m.in. szczegółowe postanowienia ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego.
Ust. 4 nie zawiera „niezbędnego ograniczenia możliwości sprawowania kultu publicznego ze względu na poszanowanie uczuć religijnych oraz wolność sumienia i wyznania niekatolików". (7)
Gwarancje w tej mierze zawierają zarówno przepisy Konstytucji oraz ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jak i stosowny fragment preambuły konkordatu.

Artykuł 9
1. Wolne od pracy są niedziele i następujące dni świąteczne:
1) 1 stycznia — uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (dzień Nowego Roku),
2) drugi dzień Wielkanocy,
3) dzień Bożego Ciała,
4) 15 sierpnia — uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny,
5) 1 listopada — dzień Wszystkich Świętych,
6) 25 grudnia — pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
7) 26 grudnia — drugi dzień Bożego Narodzenia,
2. Rozszerzenie powyższego wykazu może nastąpić po porozumieniu Układających się Stron.

Stan obecny: Identyczny wykaz dni świątecznych znajduje się w art. 17 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego z 1989 r.
Uwagi:
"Art. 9 konkordatu wyklucza możliwość zniesienia w drodze ustawy wymienionych w nim świąt katolickich". Tymczasem „prawo polskie nie zna postanowień wykluczających możliwość zmiany jakiejś ustawy". (3) Na tym polega walor układu dwustronnego, że przesądzonych w nim kwestii szczegółowych żaden z partnerów nie może zmienić aktem jednostronnym, np. ustawą.

Artykuł 10
1. Od chwili zawarcia małżeństwo kanoniczne wywiera takie skutki, jakie pociąga za sobą zawarcie małżeństwa zgodnie z prawem polskim, jeżeli:
1) między nupturientami nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego,
2) złożą oni przy zawieraniu małżeństwa zgodne oświadczenie woli dotyczące wywarcia takich skutków i
3) zawarcie małżeństwa zostało wpisane w aktach stanu cywilnego na wniosek przekazany Urzędowi Stanu Cywilnego w terminie pięciu dni od zawarcia małżeństwa; termin ten ulega przedłużeniu, jeżeli nie został dotrzymany z powodu siły wyższej, do czasu ustania tej przyczyny.
2. Przygotowanie do zawarcia małżeństwa kanonicznego obejmuje pouczenie nupturientów o nierozerwalności małżeństwa kanonicznego oraz o przepisach prawa polskiego dotyczących skutków małżeństwa.
3. Orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej.
4. Orzekanie w sprawach małżeńskich w zakresie skutków określonych w prawie polskim należy do wyłącznej kompetencji sądów państwowych.
5. Kwestia powiadamiania o orzeczeniach wskazanych w ustępach 3 i 4 może być przedmiotem postępowania określonego w artykule 27.
6. Celem wprowadzenia w życie niniejszego artykułu dokonane zostaną konieczne zmiany w prawie polskim.

Stan obecny:
Małżeństwa kanoniczne nie wywołują skutków przewidzianych w prawie polskim. Od chwili wejścia w życie ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego nie obowiązuje już dawny przepis prawa o aktach stanu cywilnego, który zabraniał duchownemu udzielania nupturientom ślubu kanonicznego przed zawarciem przez nich związku małżeńskiego w USC.
Uwagi:
"Konkordat nie wyjaśnia fundamentalnej kwestii, czy w przypadku rozwiązania małżeństwa kanonicznego przez władzę kościelną sąd polski musi, czy też tylko może orzec rozwód". (3) (4)
Rozwód jest oczywiście skutkiem określonym wyłącznie w prawie polskim, przeto orzekanie o rozwodzie leży — zgodnie z ust. 4 — w wyłącznej kompetencji sądów państwowych. Wcześniejsze orzeczenie o unieważnieniu (nie: rozwiązaniu) małżeństwa kanonicznego przez władzę kościelną może być traktowane przez sąd wyłącznie jako jeden z dowodów w sprawie. Należy zwrócić uwagę, że ust. 5 dopiero przewiduje ewentualne („może być") nowe ustalenia dotyczące współpracy sądów, ograniczone jednak wyłącznie do kwestii powiadamiania o orzeczeniach. Warto także podkreślić, że konkordat polski chroni świecki charakter państwa dużo skuteczniej niż konkordat włoski z 1984 r., który nakłada na sądy państwowe obowiązek uwzględniania orzeczeń sądu kościelnego.
Jeśli związek kanoniczny nie zostanie wpisany do akt stanu cywilnego to przez władze państwowe będzie traktowany jako konkubinat. Można przyjąć, że osoby (osoba) pozostające w takim związku będą mogły doprowadzić do zawarcia innego związku kanonicznego w innym kościele (po konwersji na inne wyznanie) lub do zawarcia z innym partnerem ślubu cywilnego. „Jest to otwarcie drogi do faktycznej choć nie prawnej bigamii". (2)

Sytuacja umożliwiająca „faktyczną bigamię" istnieje już od roku 1989, tzn. od momentu zniesienia wymogu, by ślub „kościelny" bezwarunkowo poprzedzony był ślubem „cywilnym". Małżeństwa wyłącznie kanoniczne są więc faktem, rodzą się w nich dzieci, powstają związki majątkowe itd. Konkordat nie stwarza zatem dla zasad życia społecznego i porządku prawnego żadnych nowych zagrożeń; przeciwnie — pozwala uregulować legalny status tych przyszłych par, które spełniając wszystkie przewidziane prawem polskim warunki, pragną uczestniczyć jedynie w jednej, religijnej ceremonii zaślubin. "Generalnie przepisy konkordatu dotyczące zawarcia małżeństwa cywilnego cechuje niejasność i nieprecyzyjność sformułowań, luki i niedopowiedzenia, które mogą powodować rozbieżności interpretacyjne i powodować konflikty między duchownym, małżonkami i urzędnikiem stanu cywilnego (...). Nie wiadomo kto ma być autorem wniosku, duchowny czy małżonkowie oraz jaka ma być jego treść. (...) Konkordat polski nie przewiduje w ogóle sporządzania aktu zawarcia małżeństwa cywilnego. W konsekwencji nie wiadomo co ma być dowodem zawarcia małżeństwa cywilnego". (1)

Konkordat celowo formułuje jedynie generalne zasady i warunki uzyskiwania przez małżeństwo kanoniczne skutków określonych w prawie polskim. Szczegółowe wymogi związane z procedurą składania i formy oświadczeń, sporządzania aktu małżeństwa itp. określi — zgodnie z dyspozycją ust. 6 — prawo polskie. Z punktu widzenia interesu społecznego jest chyba lepiej, że kwestię tak istotną rozstrzygnie parlament, nie zaś dwie delegacje. Należy zwrócić uwagę, iż konkordat polski, w przeciwieństwie do konkordatu włoskiego, nie nakłada na duchownego obowiązków urzędnika stanu cywilnego.

"W konkordacie brak jest ustaleń (...) co się stanie, jeśli nie zostanie dotrzymany termin 5 dni". (2)

Termin 5-dniowy jest terminem prekluzyjnym prawa materialnego który biegnie bezwzględnie, tzn. nie może być przywrócony ani nie ulega przerwie. Jeśli nie zostanie on zachowany — prawo domagania się wpisu zawarcia małżeństwa kanonicznego do aktów stanu cywilnego wygaśnie. Nupturientom pozostaje jednak — w każdej sytuacji — możliwość zawarcia małżeństwa przed kierownikiem USC.

Konkordat nie wskazuje kto, kiedy i w jaki sposób stwierdza, że nie ma przeszkód określonych przez prawo cywilne by małżeństwo kanoniczne wywołało skutki cywilne. „Jest to wyraźne przeoczenie, które może powodować ujemne konsekwencje dla nupturientów". (1)

Warunkiem wywołania skutków cywilnych jest dokonanie wpisu do akt stanu cywilnego, oceny dokumentów złożonych przez nupturientów będzie więc dokonywał urzędnik USC.

Postanowienie, że celem wprowadzenia w życie art. 10 dokonane zostaną konieczne zmiany w prawie polskim jest „zbyt daleko idącym ustępstwem wobec rzymskich negocjatorów". (2)

Zarzut niezrozumiały — fakt, iż o szczegółowych wymogach i procedurze zdecyduje polski organ ustawodawczy jest chyba raczej dowodem znaczenia, jakie polscy negocjatorzy przypisywali tej kwestii, nie zaś wyrazem ich uległości.

Artykuł 11

Uwagi:
W konkordacie „zabrakło ze strony państwa potwierdzenia obowiązującego ustawodawstwa, które przewiduje możliwość rozwiązania węzła małżeńskiego". (2)

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Konkordat a interes społeczny i państwowy Konkordat polski z 1993 r. a Konstytucja RP z 1997 r. - analiza krytyczna

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word