Dzisiejszy protestantyzm polski a Unia Europejska

Przechodzimy do kwestii współczesnego stosunku polskich Kościołów protestanckich wobec Unii Europejskiej. Najogólniej rzecz biorąc można uznać, iż w łonie protestantyzmu polskiego mamy w tym zakresie do czynienia z trzema zasadniczymi postawami: pierwszą reprezentują Kościoły, które oficjalnie wypowiedziały się w sprawie Unii Europejskiej i członkostwa Polski w tej strukturze, a ich stanowisko w tej materii jest jednoznacznie akceptujące. Drugą reprezentują Kościoły tradycyjnie unikające wypowiadania się w kwestiach społeczno-politycznych, by nie wiązać swych wiernych jednym tylko podejściem do tych zagadnień — w kręgach tych przeprowadzono dyskusję prasową na temat integracji z UE, w ramach której przytłaczająca większość głosów była przychylna związkom z Unią. I wreszcie trzecia grupa wspólnot — najmniej liczna i w istocie marginalna - skąd dochodzą głosy zasadniczo sprzeciwiające się idei integracji europejskiej według modelu UE. Poniżej przedstawiono bliższe szczegóły tych sposobów podejścia do zajmującej nas materii ^{[ 15 ]}.

1. Najwięcej uwagi sprawom integracji europejskiej poświęcił największy polski Kościół protestancki: Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP (luterański) ^{[ 16 ]}. W styczniu 2000 r. Rada Synodalna tego Kościoła wydała oficjalne oświadczenie w sprawie starań Polski mających na celu przystąpienie do Unii Europejskiej ^{[ 17 ]}. Odwołując się do wielowiekowego dorobku kulturowego luteran na ziemiach polskich, który wzmacniał europejską identyfikację Polski, Rada Synodalna jednoznacznie poparła aspiracje Rzeczypospolitej zabiegającej o członkostwo w UE. Wspomniane luterańskie gremium kościelne wskazuje na ciężary związane z procesem integracyjnym, wzywa jednak do wzmożenia wysiłku mającego na celu dostosowanie realiów społecznych Polski do poziomu istniejącego na zachodzie Europy. Rada apeluje o objęcie procesem integracyjnym także wschodnich sąsiadów Polski. Na uwagę zasługuje także znamienne zastrzeżenie Rady wyrażone w słowach: "Jako Kościół Luterański w Polsce pragniemy Europy, która odchodzi od modelu res publica christiana na rzecz budowania pluralizmu, który wzajemnie wzbogaca wspólnoty kościelne i państwowe. Uważamy, że Europa nie powinna być terenem chrześcijańskiego sprawowania władzy, lecz miejscem służby i świadectwa chrześcijańskiego, składanego przez Kościoły." ^{[ 18 ]}

Krótko po wydaniu powyższej enuncjacji na temat integracji europejskiej wypowiedziała się najwyższa władza przedstawicielska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Dokument ogłoszony 19 marca 2000 r. i zatytułowany Wspólna Europa. Stanowisko Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP wobec procesu integracyjnego w Europie ^{[ 19 ]} jest najpoważniejszą, w sensie społecznym i merytorycznym, urzędową wypowiedzią polskiego Kościoła protestanckiego w interesującej nas kwestii. Synod jednoznacznie docenił etyczną wartość dokonań Unii Europejskiej: „Składamy (...) podziękowanie tym wszystkim ojcom Europejskiej Wspólnoty, których chrześcijański duch jedności pokierował ku ideom integrującym skłócone dotychczas państwa, wrogie narody i obce sobie społeczności. Dzięki ich pracy i wizji przekraczającej egoistyczne pojmowanie świata, stworzone zostały standardy wolności, praw człowieka, poszanowania odmienności, państwa prawnego oraz bezpieczeństwa, które w efekcie umożliwiły osiągnięcie szczególnego rodzaju jedności w postaci Unii Europejskiej. Tym samym, wraz z postępującym procesem jedności europejskiej, rozpoczął się okres wyznaczania przyszłości nie przez siłę, lecz przez prawo. Ta sytuacja zobowiązuje nas do stworzenia warunków umożliwiających włączenie się do procesów integracyjnych na każdym szczeblu aktywności, także w wymiarze ideowym oraz religijnym." Autorzy stanowiska baczną uwagę kierują na sprawy socjalne, składając przy tym wyraźną deklarację polegającą na utożsamieniu się z konkretnym modelem społeczno-gospodarczym państwa: „Jako ewangelicy szczególnie utożsamiamy się z etyką i wzorem państwa opieki socjalnej w ramach wolnorynkowej gospodarki. (...) Gwarancje socjalne i prawa ludzkie nie mogą być w żadnym przypadku ceną rozwoju i przyśpieszenia procesów integracyjnych. To one bowiem są służebne wobec społeczeństw, a nie odwrotnie" ^{[ 20 ]}. W kontekście pytania o tempo realizacji socjalno-cywilizacyjnych ambicji Polaków ze strony Synodu pojawia się zasadne i realistyczne słowo ostrzeżenia: „Niesłusznie także utrwala się błędne domniemanie, że naród polski w ciągu kilku lat uzyska zdobycze i warunki życia, o które inne narody starały się równie ciężką pracą przez trzy pokolenia." Cytowana uwaga, nawiązująca do pojawiających się w toku przygotowań do akcesji hurraoptymistycznych prognoz, idzie w parze z konstatacją wymierzoną w snute przez niektórych i w Polsce i na Zachodzie Europy czarne wizje przyszłości mające nastąpić już po rozszerzeniu Unii: „Ksenofobiczne postawy prowadzące do wyolbrzymiania rzekomych zagrożeń ze strony nowych członków mających przystąpić do Unii, podsycanie wrogości wobec tych, którzy są inni z uwagi na język, płeć, rasę czy wyznanie, to tylko niektóre z czynników niebezpiecznie dyskontowanych przez politykierów i populistów w Polsce i w Europie." Podobnie jak w przywołanym wcześniej oświadczeniu Rady Synodalnej również i w stanowisku Wspólna Europa jak echo wraca apel o respektowanie pluralizmu: „Jako chrześcijanie jesteśmy głęboko przekonani o konieczności uznania równości wobec Boga. Tak więc nie może być mowy w naszym wspólnym europejskim domu o różnym pojmowaniu praw poszczególnych jednostek, narodów czy grup ludzkich z uwagi na ich rasę czy wyznanie. Dlatego też ze szczególną uwagą śledzimy realizację idei równości w kontekście Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz klauzuli kościelnej, zawartej w protokole do Traktatu Amsterdamskiego. Mamy nadzieję, że zasada równouprawnienia, przestrzegania praw mniejszości oraz zakazu dyskryminacji stały się już trwałymi elementami życia prawnego w Europie. Życia nie tylko werbalnego, ale i realnie istniejącego w świadomości jednostek."

W roku 2003 pojawiła się nowa jakość w postaci wspólnego stanowiska trzech Kościołów ewangelickich w Polsce w sprawie procesu integracyjnego. Kościoły: Ewangelicko-Augsburski, Ewangelicko-Reformowany oraz Ewangelicko-Metodystyczny wypracowały i opublikowały dnia 4 kwietnia 2003 r. zwięzły dokument afirmujący proces integracyjny w Europie ^{[ 21 ]}. Nawiązuje on wyraźnie do treści i stylistyki omówionych już enuncjacji luterańskich, przy czym jednocześnie unika odniesień do konkretnej wielkości prawno-ustrojowej, którą jest Unia Europejska. Stanowisko podkreśla przede wszystkim społeczny aspekt integracji jako dzieła pojednania zwaśnionych przez stulecia narodów, szuka dla niego racji religijnych, ogólnie mówi o potrzebie respektowania w jego toku zasad sprawiedliwości i solidarności, stanowczo wypowiadając się przeciw nowym podziałom w Europie, przede wszystkim za Zachód i Wschód. W dokumencie pojawia się doniosły passus przywołujący protestancką zasadę budowania życia społecznego — zasadę „jedności w pojednanej różnorodności": „Wyrażamy przekonanie, że przyjęty przez Kościoły ewangelickie model życia religijnego jako "jedności w pojednanej różnorodności" ma znaczenie społeczno-kulturowe. Uznaje on bowiem z jednej strony pluralizm społeczeństw współczesnych, natomiast z drugiej wskazuje na konieczność odkrywania jednoczących podstaw w sferze ducha i wartości. Dlatego z nadzieją odnosimy się do integracji europejskiej jako procesu szanującego lokalną, narodową, a także wyznaniową tożsamość i różnorodność. Uważamy jednak, że fundamentem jedności europejskiej powinno być nie tylko wspólne prawo, lecz również wspólne wartości, do których określenia istotny wkład wnosi tradycja chrześcijańska." W ostatnim przytoczonym zdaniu zaznaczyć trzeba staranne wyartykułowanie przez autorów tekstu faktu istnienia różnych korzeni kulturowych Europy, pośród których tradycja chrześcijańska jest jednym z wielu — acz nader istotnym - czynnikiem. Stanowisko podpisali w imieniu Kościołów ich zwierzchnicy - biskupi: luterański — ks. Janusz Jagucki, reformowany — ks. Marek Izdebski, metodystyczny — ks. Edward Puślecki.

2. Nie wymienione w poprzednim akapicie rodzime Kościoły protestanckie nie wypowiedziały się oficjalnie na temat integracji Polski z Unią Europejską. W przytłaczającej większości mają one genezę anglosaską, głównie amerykańską i dodatkowo reprezentują nurt tzw. Kościołów wolnych, tzn. rygorystycznie przestrzegających zasadę rozdziału swych struktur od struktur państwowych. Tradycyjnie w tej części Europy albo unikają one enuncjacji w sprawach publicznych, by nie narzucać swym wiernym partykularnych rozstrzygnięć w dziedzinie społeczno-politycznej, albo — co bardziej częste na gruncie polskim — nie przejawiają zainteresowania tymi zagadnieniami, ograniczając swą aktywność do sfery ściśle religijnej ewentualnie charytatywnej. Wśród Kościołów protestanckich z tej grupy na uwagę zasługuje szeroka dyskusja na temat integracji europejskiej i członkostwa Polski w UE przeprowadzona wśród przedstawicieli Kościoła Chrześcijan Baptystów w RP. Na łamach baptystycznego miesięcznika kościelnego ukazała się seria artykułów, z których wynika wyraźnie pozytywny stosunek przytłaczającej większości autorów do akcesji Polski do UE ^{[ 22 ]}. Nie są one wszak wolne od elementów krytycznych, zwłaszcza przejawów troski o zachowanie autentycznego pluralizmu światopoglądowego w Unii. Rekapitulując nieliczne głosy negatywne, które możemy uznać za przejaw typowych poglądów eurosceptycznych, redaktor omawianego periodyku w następujący sposób kataloguje pojawiające się w nich argumenty przeciw obecności Polski w Unii: 1) Unia Europejska jest zeświecczona i zdemoralizowana, co będzie miało wpływ na Polskę, 2) wejście do Unii spowoduje utratę przez Polskę suwerenności oraz 3) utratę narodowej tożsamości, 4) spowoduje ruinę ekonomiczną rolników i innych grup społecznych. Jako element kolejny 5) odnotowuje eschatologiczne lęki przed Unią, o czym jeszcze będzie krótko mowa w punkcie następnym. Otwartą postawę, acz bez wyraźnego opowiadania się po żadnej ze stron sporu, zajęła redakcja periodyku „Chrześcijanin" wydawanego przez drugą co do wielkości wspólnotę protestancką w Polsce czyli Kościół Zielonoświątkowy w RP ^{[ 23 ]}. Teksty bardziej jednoznacznie doceniające korzyści płynące dla chrześcijan z procesu integracyjnego (obszar Unii jako teren składania chrześcijańskiego świadectwa) pojawiły się tam jednak już po rozstrzygnięciu referendalnym decydującym o zgodzie narodu na członkostwo Polski w UE ^{[ 24 ]}. Podobnie było w przypadku wypowiedzi przedstawicieli małej lecz aktywnej denominacji protestancko-ewangelikalnej pn. Kościół Zborów Chrystusowych ^{[ 25 ]}. W tym miejscu należy odnotować, iż niedawno powstały Alians Ewangeliczny w Rzeczypospolitej Polskiej — organizacja międzykościelna skupiająca przeważającą część ewangelikalnych ^{[ 26 ]} Kościołów protestanckich w Polsce — zorganizował sympozjum informacyjne dla swoich podmiotów członkowskich, zapraszając nań przedstawicieli wiodących partii politycznych ^{[ 27 ]}. Warto przy tym pamiętać, iż Alians Ewangeliczny w Polsce jest członkiem European Evangelical Alliance ^{[ 28 ]}, który blisko współpracuje ze strukturami UE.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Stanowisko Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego Zniszczenie protestantyzmu w Polsce

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word