Zoroastryzm (mazdeizm)

Główną religię staroperską nazywamy zoroastryzmem lub mazdeizmem, a jej twórcę Zoroastrem. Nazwy są pochodzenia greckiego. W języku Perskim mówimy o Zaratusztrze (i konsekwentnie o zaratusztrianizmie). Zaratusztra jest postacią historyczną, żył na przełomie VII i VI wieku p.n.e., za panowania pierwszych królów medyjskich ^{[ 7 ]}, przed pojawieniem się dynastii Achamenidów ^{[ 8 ]}. W 630 roku p.n.e. wystąpił publicznie ze swoją nauką, pod wpływem wizji Zaratusztra wygłosił mowę z reformą religii głoszonej dotąd przez magów. Zmarł ok. roku 563 p.n.e. Zaratusztrianizm był systemem dualistycznym: zakładał, że istnienie świata jest uwarunkowane dwoma siłami — Dobra i Zła albo Światła i Ciemności, czyli boga-Ahuramazdy i szatana-Arymana. Cały wszechświat podzielony jest na dwie przeciwstawne sobie sfery — królestwo ciemności i kłamstwa oraz królestwo światła i prawdy. Dobry i łaskawy Ahuramazda ma do pomocy sześciu „amszaspandów" (staropers. „amesza-spenta" — „święty-nieśmiertelny"). Są to istoty abstrakcyjne, stanowiące personifikację zasadniczych pojęć, przymiotów duchowych. Ich imiona brzmiały: „Wohumana" (Dobra Myśl), „Aszawahiszta" (Najwyższa Cnota), „Spenataarmaiti" (Szlachetna Rezygnacja), „Kszatriawairia" (Upragnione Królestwo), „Haurwatat" (Zdrowie) i Ameretat (Nieśmiertelność). Artyman jest naczelnym wodzem armii piekielnej. On dowodzi złymi duchami-dewami, czyli diabłami. Jest ucieleśnieniem wszelkiego zła: kłamstwa, przewrotności i buntu. Towarzyszą mu m. in. „Akamana" (Zła Myśl) i „Aszmadewa" (bóg wojny i mordu). 

Dualizm Zaratusztry ma tendencję monoteistyczną. Prorok mówi jednoznacznie, że Ahuramazda zwycięży w końcu Arymana, zło zostanie wykorzenione i zapanuje całkowita harmonia wszechświata. Kosmogoniczna koncepcja zaratusztrianizmu zakłada, że świat jest tworem wyłącznie Ahuramazdy; Aryman to tylko „szkodnik". Zaratusztra głosił, że nastąpi koniec świata, poprzedzony zmartwychwstaniem zmarłych i sądem ostatecznym. Przedtem jeszcze pojawi się na ziemi „Saoszjant", czyli Mesjasz zrodzony z dziewicy, który to wszystko zapowie. Dojdzie wtedy do ostatecznego boju między dwoma bogami, zakończone zwycięstwem Ahuramazdy i wiecznym panowaniem dobra. Zaratusztrianizm mówił, że najwyższymi władzami duchowej strony człowieka są: „daena" — sumienie, moralny instynkt; „urwan" — dusza; „frawaszi" — anioł-stróż. Podstawową świętą księgą zaratusztrian jest „Awesta" — dzieło bardzo różnorodne pod względem treści, układu a nawet języka. To pokaźny zbiór pism, podzielonych na pięć odrębnych treścią całości: „Jasna" (księga liturgiczna, jedna z najważniejszych), „Wisprat" (zbiór uzupełnień i dodatków do „Jasny"), „Widewdat" (księga rytuału), „Jaszty" (zbiór modlitw) i „Chorda-Awesta" („Mała Westa", modlitewnik dla ludzi świeckich).

Religia staroegipska

W początkowych stadiach religii egipskiej w panteonie panował chaos. W wyniku walk, a także pokojowego łączenia się poszczególnych teokracji egipskich powstały ostatecznie dwa królestwa: królestwo Północy, którego boskim „władcą" był sokół-Horus, i królestwo Południa, którym władał bóg Seth. Kres rywalizacji między północą i południem położył dopiero około roku 2850 p.n.e. król Menes. W epoce thinickiej (czasy panowania I i II dynastii faraonów) Horus, utożsamiany z bogiem-słońcem i czczony jako Re-Harachte, był bogiem opiekuńczym całego zjednoczonego państwa. 

Pod koniec okresu panowania faraonów z II dynastii nastąpiła schizma religijna. Faraon Peribsen opuścił stołeczne miasto Memfis, przeniósł się do Abydos i uznał wrogiego Horusowi Setha za boskiego władcę państwa. Ostatni faraon tej dynastii, poszedł na kompromis i uznał Setha oraz Horusa za boskich współwładców kraju. 

Za czasów III dynastii boskim władcą Egiptu stał się znowu Horus. Faraonowie powrócili do Memfis; wielką rolę zaczął teraz odgrywać także kult miejscowego boga Ptaha. 

Następny przewrót religijny dokonał się przypuszczalnie za panowania faraonów z V dynastii. Za cel postawiono sobie przywrócenie słonecznemu bogu Re dawnego nadrzędnego stanowiska i cel ten osiągnięto. W pierwszym okresie osłabienia władzy centralnej na czoło wysunęli się Min i Montu, bóstwa potężnych dzielnic południowych. 

Za czasów dynastii XII (w przybliżeniu lata 1991 — 1792 p.n.e.) następuje wywyższenie Amona, który utrzymał stanowisko boga państwowego w drugim okresie przejściowym aż do najazdu Hyksosów ^{[ 9 ]}. Uznali oni za naczelne bóstwo Setha, podczas gdy w Egipcie Górnym panująca tam dynastia władców tebańskich nadal przyznawała prymat Amonowi. Królowie tebańscy pokonali Hyksosów około 1570 roku p.n.e. Zwycięstwo to było równoznaczne z triumfem Amona, który w coraz większym stopniu przybierał charakter bóstwa solarnego i uniwersalnego. 

W latach 1377 — 1358 p.n.e. doszło do wielkiej schizmy religijnej. Od czasów Tutmozisa IV zaczęto przedstawiać słonecznego boga nie w postaci człowieka, lecz w postaci tarczy słonecznej (Aton). Faraon Amenhotep IV dokonał niezwykle doniosłego posunięcia politycznego: odebrał arcykapłanowi Amona zarząd dóbr świątynnych. Następnie, dążąc do zupełnego zlikwidowania wpływu kapłanów Amona, stworzył nową religię, opartą na kulcie tarczy słonecznej, i zmieniwszy swe imię na Echnaton, zaczął wprowadzać tę religię w swym państwie. Jednak jego reforma zakończyła się całkowitym niepowodzeniem, a pod koniec swego panowania Echnaton usiłował nawet pogodzić się z kapłanami Amona. Likwidacja schizmy rozpoczęła się dopiero za panowania Tutanchamona. Po ponownym triumfie Amona przybrał charakter boga wyłącznie solarnego i uniwersalnego. Amon, Re, Ptah i Seth stali się czterema oficjalnymi bogami państwa egipskiego, naczelne miejsce jednak nadal zajmował Amon. W następnym okresie, trwającym do roku 332 p.n.e., czyli do czasów Aleksandra Wielkiego, znów wystąpiło w Egipcie zjawisko rozdrobnienia władzy i powrót do kultów lokalnych.

Panteon egipski obejmował bardzo wielu bogów. Pierwszym z bóstw, które odegrały w dziejach Egiptu doniosłą rolę, był bóg-sokół Horus, pierwotnie fetysz plemienny, później stał się bogiem państwowym pierwszego zjednoczonego państwa egipskiego. Był bogiem-wojownikiem i królem, ale również bogiem nieba, jednym jego okiem było słońce, drugim zaś księżyc. 

W teologicznym systemie heliopolitańsim najważniejsza była tzw. „dziewiątka heliopolitańska", czyli dziewięć bóstw. Pierwsze z nich, Atuma utożsamiali ze słonecznym bóstwem Re i odtąd występował jako Re-Atum, bóg słońca. Drugą postacią „dziewiątki" jest bóg powietrza Szu, rozdzielający niebo i ziemię, trzecią — bogini Tefnut, personifikacja wilgoci. Dalsze postacie to: bóg Geb, uosobienie ziemi; bogini Nut, personifikacja sklepienia niebieskiego; nieprzejednany wróg Horusa, bóg państwowy Górnego Egiptu — Seth, pan burzy i piorunów; bogini Neftys, małżonka Setha; wreszcie Ozyrys i Izyda. Z „wielką dziewiątką" ściśle związany był „bóg dziesiąty", syn Izydy — Horus. 

Do panteonu egipskiego często dostawali się także ludzie. Byli to lokalni bohaterowie, a zwłaszcza królowie, którym po śmierci oddawano cześć boską. Od bardzo dawnych czasów król uważany był za wcielenie Horusa lub za jego syna. Od czasów V dynastii faraona oficjalnie uznawano za syna Re. 

W czasach Starego Państwa Egipcjanie uważali, że obowiązkiem człowieka jest przestrzeganie pewnych nakazów bożych. Katalog tego rodzaju obowiązków ludzkich znajduje się w „Księdze umarłych". Wiara w życie pozagrobowe napawała Egipcjan lękiem. Według nich człowiek składa się z imienia, ciała, serca, cienia i potęgi (siły życiowej) oraz trzech elementów zwanych: „świetlany", „ba" i „ka". Termin „świetlany" oznaczał przypuszczalnie tkwiącą w człowieku nadnaturalną, boską siłę, termin „ba" — duszę ludzką, „ka" zaś „ciało astralne" człowieka i zarazem jego ducha opiekuńczego. Cień człowieka uważali Egipcjanie za źródło mocy seksualnej. Po śmierci dusza człowieka przybierała kształt ptaka z ludzką głową, krążyła w pobliżu grobu i od czasu do czasu odwiedzała ciało zmarłego. Egipcjanie uważali także, iż „ka" i cień nie opuszczają człowieka po śmierci oraz że ciało zmarłego stanowi mieszkanie „ka", a życie pozagrobowe człowieka trwa dopóty, dopóki to mieszkanie nie ulegnie zniszczeniu. Jeśli jednak coś stałoby się z ciałem, osobowość ludzka zostałaby unicestwiona. Ten sam los spotykał zmarłych, których pozbawiono głowy lub serca, oraz tych, którzy zapomnieli swego imienia. Już za czasów Starego Państwa uważano, że na losy zmarłego wpływa postępowanie człowieka w życiu doczesnym. Tylko sprawiedliwi dostawali się na pola Iaru. Była to urodzajna okolica, gdzie zmarli trudnili się rolnictwem i zażywali spokojnego, dostatniego żywota. Mogli też mieszkać w swoim grobie, wychodzić na świat pod różnymi postaciami, mogli też udawać się do nieba. 

Poglądy starożytnych Egipcjan na los pośmiertny człowieka znajdziemy w „Księdze umarłych" (Księga umarłych to „zbiory instrukcji umierania", napisane przez ówczesnych kapłanów). Kapłani egipscy opracowali także specjalną „Księgę dwóch dróg", czyli rodzaj „przewodnika" po świecie pozagrobowym, zaopatrzonego w mapę dróg. Już za panowania faraonów thinickich owijano zwłoki bandażami nasyconymi sodą. W czasach Starego i Średniego Państwa poczyniono znaczne postępy w mumifikacji zwłok i wreszcie, w okresie Nowego Państwa, Egipcjanie stali się w tej dziedzinie niedoścignionymi mistrzami. Byli przeświadczeni, że zmarły odczuwa takie same potrzeby jak żywy człowiek, dlatego też kładziono do grobu żywność i rozmaite przedmioty codziennego użytku. Pierwsze groby nazywano „mastabami" („mastaba" z arabskiego „ława") gdyż przypominały one z boku ławę. Później pojawiły się „piramidy schodkowe" a za panowania III dynastii zaczęto grzebać faraonów prawie wyłącznie w piramidach. Za czasów IV dynastii budowane były z kamienia i osiągnęły gigantyczne rozmiary. W okresie Nowego Państwa zwłoki składano w grobowcach wykutych w skale. Najwspanialsze zrobiono dla faraonów z dynastii XVIII, XIX, XX.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Religie Japonii Dżinizm

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word