Zarówno dla presupozycji jak i dla komunikatu jurydycznego można przyjąć dość istotne założenie weryfikujące. Założenie to stanowi, że znaczeniem komunikatu jest reakcja słuchacza (np. mniej lub bardziej okazane zainteresowanie, a jeszcze lepiej: ujawnienie motywów tego zainteresowania) ^{[ 7 ]}. Oryginalność owego założenia polega na specyficznym rozumieniu - znaczeniem odmiennym — od tradycyjnie przyjmowanego w epistemologii, logice oraz językoznawstwie nie kognitywnym. Poza nawiasem pozostają takie problemy z historii europejskiej filozofii, jak zagadnienie uniwersaliów, klasyczna definicja prawdy, denotacja i semantyka używanego słownictwa. Uszczegóławiając i „wzmacniając" to założenie nadamy mu charakter obligatoryjny i praktyczny zarazem. Posiada ono status „dobrej rady". „Rada" ta głosi, że w imię skuteczności komunikacji lepiej jest przyjąć prymat subiektywistycznego rozumienia po stronie słuchacza komunikatu. Nie wolno przyjmować założenia utożsamiającego znaczenia naszych komunikatów z naszymi intencjami. Po naszej stronie (jako nadawcy) istnieją tylko narzędzia wywierania wpływu. Narzędzi tych nie należy rozpatrywać w kontekście kulturowego zaplecza, w którym doszło do spotkania. Posiadane przez nas narzędzia (tu rozumiane jako umiejętności) możemy jedynie mniej lub bardziej skutecznie dobrać i zastosować. Nie możemy się opierać na założeniu, że w przestrzeni języka, tego samego dla nadawcy i odbiorcy, istnieje obiektywne, prawdziwe znaczenie wypowiedzianych słów, że w obrębie rozumienia świata idei istnieje jakakolwiek wspólnota, do której można by się odwołać. Własnego komunikatu nie wolno nam traktować jako wiarygodnego, zobiektywizowanego opisu, ponieważ nie istnieją powody, żeby był on taki dla naszych słuchaczy. Tak ujęte znaczenie komunikatu zostaje „oderwane" od konstruowanego lub interpretowanego obiektywnie świata idei. Przyjęcie założenia, że znaczeniem komunikatu jest reakcja odbiorcy, chroni (lub przynajmniej przestrzega) uczestników komunikacji przed wchodzeniem na ścieżki jałowych sporów i polemik, w rodzaju:, „co dane słowo naprawdę znaczy", „co powinno znaczyć", „czyja interpretacja jest prawidłowa" itd. Czasami jednak taki punkt widzenia może stać się dobrym wspólnym mianownikiem do procesu konstruktywnego negocjowania znaczeń. Żeby jednak uniknąć procesu negocjowania znaczeń a w wypadku tekstu jurydycznego zredukować do minimum wykładnie systemową i ogólną pozostawiając jedynie logiczną i językową, warto zastanowić się nad mechanizmami zastępowanie presupozycyjnych wypowiedzi przez zwroty kategorycznie jednoznaczne.

W poniższym wyszczególnieniach znajdą się przykłady takich operacji. Będą one dokonywane na materiale ilustracyjnym pochodzącym przede wszystkim z tekstów prawnych powszechnego użytku (ustawy powszechnie obowiązujące w Polsce) jak i z obiegu wewnętrznego (statuty stowarzyszeń, fundacji, spółek).

CZĘŚĆ II. ZWROTY PRESUPOZYCYJNE W TEKSTACH JURYDYCZNYCH

A. Zastępowanie presupozycji przez zwroty kategorycznie jednoznaczne — wybrane przykłady

1. PRESUPOZYCJE Z "NIE".

Ludzki umysł nie przyjmuje do swej świadomości słowa „nie". Kiedy więc wypowiadamy zdanie z „nie", nasz odbiorca traktuje je tak, jakby tego „zaprzeczenia" nie słyszał. W jaki sposób nasz umysł reaguje na komunikaty perswazyjne zawierające zaprzeczenie? Chciałbym, abyś Czytelniku przez chwilę nie zwracał uwagi na swoją lewą dłoń, na odczucia z niej docierające. Czy nadal nie zwracasz uwagi na lewą dłoń? Przykład podobnego komunikatu: Nie myśl o czarnym kocie. Oczywiście, słysząc te zwroty, zwrócimy uwagę na swoją lewą dłoń i pomyślimy o czarnym kocie. Dzieje się tak, dlatego, że aby nasz umysł przyjął i zrozumiał komunikat o nie myśleniu o kocie, musi najpierw zrozumieć słowo kot, czyli o nim pomyśleć. Ma to ogromne znacznie w kontekście komunikatów perswazyjnych, które pomimo naszych intencji mogą w pierwszym semantycznym planie być negatywne, bądź pozytywne.

Zasadniczo presupozycji z „NIE" można używać w znaczeniu zarówno negatywnym, jak i pozytywnym. Negatywne znaczenie presupozycji z "NIE" oznacza, że po przeczeniu znajduje się słowo o negatywnym ładunku emocjonalnym. I odwrotnie presupozycje pozytywne z "nie" oznaczają takie, w których po partykule występuje słowo o pozytywnym ładunku znaczeniowym.

• Przykład presupozycji z "NIE" w znaczeniu negatywnym w języku codziennym ^{[ 8 ]}:

Nie denerwuj się. Nie martw się.

• Przykład presupozycji z "NIE" w znaczeniu pozytywnym w języku codziennym:

Nie pragnij sławy.

We współczesnym języku jurydycznym występują głównie presupozycje, które określiliśmy jako pozytywne, gdyż są one precyzyjniejsze. Presupozycje negatywne zdarzają się wówczas, gdy czasownik występujący po słowie „nie" ma negatywną konotację znaczeniową.

• Przykładowe zwroty w języku jurydycznym:

nie wolno, nie zezwala się, nie może, nie jest, nie popełnia.

Ponieważ słowo popełnia w języku polskim odnosi się do przestępstw i różnorodnych form naruszeń prawa zwrot „nie popełnia" jest ilustracją presupozycji o negatywnej konotacji znaczeniowej.

• Przykład presupozycji z "NIE" w znaczeniu pozytywnym w normie prawnej

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników. (Art. 3.K. P. ^{[ 9 ]})

• Przykład presupozycji z "NIE" w znaczeniu negatywnym w przepisie prawnym

Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.( § 3. K K.-s.)

Trzeba mieć świadomość, iż w wielu konstrukcjach prawnych zwroty z „nie" będą potrzebne i trudno je będzie zastąpić innymi sformułowaniami. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że słowo „nie" często działa jak sygnał odsyłając do zwrotów nieostrych, skomplikowanych konstrukcji prawnych, swobodnego uznania i domniemań. Czy w każdej z takich sytuacji jest to świadomy zabieg ustawodawcy? Można mieć wiele wątpliwości. Przytoczony art. 3 kodeksu pracy mógłby mieć formę:

• Propozycja bez presupozycyjne sformułowanie art. 3 K. P.

Pracodawcą w myśl niniejszego kodeksu jest osoba prawna, osoba fizyczna, jednostka organizacyjna bez osobowości prawnej, zatrudniająca pracowników na umowę o pracę.

Warto też pamiętać, by w sentencjach przepisów prawnych przeczenie „nie" występowało tylko jeden raz. Przytoczony paragraf 3 kodeksu karno-skarbowego mógłby mieć postać.

• Propozycja bez presupozycyjnego sformułowania § 3 K K.-s

Przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony, którego sprawcy udowodniono winę. Wina sprawcy ogranicza się do czasu popełniania czynu.

Jak widać z powyższego przykładu zastępując partykułę przeczącą możemy stosować styl zdepersonifikowany, co winno wyjść na korzyść przepisom prawnym, a ponadto ustawodawca został by zmuszony do konstruowania krótszych zdań, na czym zyskałaby przejrzystość aktu prawnego.

2. PRESUPOZYCJE NASTĘPSTWA CZASOWEGO

Są to zdania z zastosowaniem słów umieszczających daną czynność w czasie w połączeniu z przyimkami: „podczas", „po", „w", "w czasie", „gdy", „zanim". Dodając do nich pozytywne skojarzenie uzyskujemy pewność dobrego przyjęcia informacji przez słuchacza.

• Przykład presupozycji NASTĘPSTWO CZASU w języku codziennym:

W czasie podpisywania umowy, chcę coś jeszcze przedyskutować z tobą.

Presupozycja zakłada to, że osoba podpisze umowę.

Presupozycje ze słowami „po" mają zwykle konstrukcję typu: "czy chcesz zrobić X po zrobieniu Y?.

Presupozycje następstwa czasowego z synchronizującym słowem „podczas" kierują uwagę słuchacza, czy słuchaczy na pierwszy plan czasowy, wynikający ze zdania nadrzędnego i pozwalają zasugerować coś mniej przyjemnego w zdaniu następnym, często gramatycznie podrzędnym.

• Inny przykład presupozycji NASTĘPSTWO CZASU w języku codziennym:

Podczas, gdy będziesz poznawał założenia naszego projektu, docenisz w pełni możliwości, jakie wiążą się wraz z podjęciem z nami współpracy.

Zdania ze słowem „podczas" mają postać: „będzie miało miejsce X, podczas Y". Słówko "podczas" odwołuje się do synchroniczności zdarzeń przeszłych lub przyszłych, a przez to znakomicie się nadaje do oddania następstwa czasowego.

W języku jurydycznym presupozycje następstwa czasowego częściej występują w omówieniach i streszczeniach zdających sprawę ze stanu prawnego, niż w sentencjach samych norm. Wynika to głównie ze ścisłej konstrukcji, tak jak na przykład w Kodeksie postępowania Administracyjnego bardzo często pojawia się słowo „gdy", ale konstrukcja tych norm nawet jeżeli stanowi presupozycję nie wymaga zstąpienia jej przez zwrot kategorycznie jednoznaczny. Domniemania presupozycyjne służą wówczas swobodom i uprawnieniom obywatelskim oraz prawidłowości działania administracji.

• Przykład presupozycji NASTĘPSTWO CZASU w normie przepisu prawnego

. Pisma doręcza się stronie, a gdy strona działa przez przedstawiciela — temu przedstawicielowi. (Art. 40. § 1 K. P. A.)

• Propozycja bez presupozycyjnego sformułowania Art. 40. § 1 K. P. A.

Pisma dostarcza się stronie, a dla strony działającej przez przedstawiciela — wskazanemu w umocowaniu przedstawicielowi.

Pisma dostarcza się stronie, a kiedy organ administracji powziął informację, że strona ma przedstawiciela — zastępcy wskazanemu w pełnomocnictwie.

Słowo „gdy" w art. 40 § 1 KR nie pełni tylko roli zwykłego spójnika ale wzmacnia konstrukcję, której celem jest prawidłowy kontakt z obywatelem, bądź jego reprezentantem. Można jednak podjąć rozważania czy pominięcie przyimka „gdy" nada analizowanej normie brzmienie ściślejsze. Słowa „umocowanie — i (form. przymiotnikowa) umocowanemu" a także „pełnomocnictwo" mają w zaproponowanych przykładach charakter zwrotów kategorycznie jednoznacznych. Unika się wówczas wątpliwości dotyczących momentu powołania pełnomocnika strony. Również niektóre przepisy ze słowem „podczas" mają rozciągliwe znaczenie:

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Preferowane style myślenia – metaprogramy Użycie presupozycji jako werbalnego środka wywierania wpływu

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Liczba tekstów na portalu: 51  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice