We współczesnych demokratycznych państwach świeckich z reguły realizowana jest koncepcja neutralności „życzliwej"; w piśmiennictwie amerykańskim mówi się o „naszej elastycznej, dobroczynnej, neutralności". ^{[ 44 ]} Przejawem owej „życzliwej" neutralności jest uznanie przez ustawodawcę świąt największych wyznań za dni wolne od pracy, czy zapewnienie ochrony policyjnej lub straży pożarnej przedsięwzięciom religijnym i niereligijnym. Wyrazem tego jest także m.in. dopuszczenie przez ustrojodawcę niemieckiego związków wyznaniowych do odprawiania czynności religijnych w wojsku, szpitalach, więzieniach i innych zakładach publicznych, stosownie do odpowiednich potrzeb ludności, w wyłączeniem jednak wszelkiego przymusu. Podobnie konstytucje Rumunii (1991) oraz Mołdowy (1994) gwarantują wyznaniom religijnym ułatwienie wsparcia religijnego w wojsku, w szpitalach, w zakładach karnych, w domach starców czy w sierocińcach. W Stanach Zjednoczonych orzecznictwo Sądu Najwyższego legitymizuje działalność kapelanów na forum niektórych instytucji państwowych, w szczególności legislatur stanowych. Ich zniesienie w ocenie sędziów sygnalizowałoby przyjęcie przez państwo nie polityki neutralności, lecz wrogości wobec religii. ^{[ 45 ]} Polska Konstytucja z 1997 r., obligując w art. 25 ust. 2 władze publiczne do zachowania bezstronności w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych obywateli, nakłada zarazem na nie obowiązek gwarantowania swobody wyrażania wspomnianych przekonań w życiu publicznym. Demokratyczne państwo świeckie szanuje zatem wolność wyznawania religii i stwarza w różnym zakresie warunki do jej realizacji. W imię możliwie pełnego poszanowania praw i wolności jednostki państwo dostosowuje (akomoduje) swoje ustawodawstwo i program działania do religijnego charakteru, potrzeb i interesów swoich obywateli. W sytuacji konfliktu między uprawnieniami z zakresu wolności sumienia i wyznania a pryncypialnie pojmowaną neutralnością światopoglądową państwa wydaje się, że generalnie należy uznać pierwszeństwo wspomnianej wolności.

5. Neutralność światopoglądowa a neutralność moralna państwa

Neutralności światopoglądowej państwa nie należy utożsamiać z jego neutralnością moralną. ^{[ 46 ]}Państwa demokratyczne w swoim prawodawstwie, przy określeniu przesłanek odpowiedzialności karnej, czy granic urzeczywistnienia praw i wolności człowieka i obywatela odwołują się do pojęcia „dobrych obyczajów" lub „moralności publicznej". Państwo neutralne światopoglądowo w działalności prawodawczej czy orzeczniczej winno jednak odwoływać się do standardów moralnych wspólnych dla możliwie najszerszych rzesz społeczeństwa, kryteriów przy tym pozbawionych uzasadnienia religijno-światopoglądowego. Komitet Praw Człowieka ONZ w Uwagach Ogólnych nr 22 (48) z 20.7.1993 r., dotyczących art. 18 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych ONZ, stwierdził, że "koncepcja moralności wyrasta z wielu tradycji społecznych, filozoficznych i religijnych, konsekwencji, ograniczenia wolności manifestowania religii lub przekonań służące ochronie moralności muszą być oparte na zasadach nie wyrastających w sposób wyłączny z jednej tylko tradycji". ^{[ 47 ]}Państwo demokratyczne nie ignoruje ekskluzywnych, ponadprzeciętnych systemów moralnych poszczególnych obywateli. Dowodem tego jest instytucja tzw. sprzeciwu sumienia, prawnie respektowana najczęściej w przypadku służby wojskowej czy udziału w zabiegach aborcji. W Europie bodaj jedynie na Białorusi nie przewiduje się zastępczej służby wojskowej. Personel medyczny może zgodnie z prawem odmówić udziału w zabiegach aborcji w Polsce, w Słowenii, we Francji, w Belgii, w Hiszpanii, w Portugalii, czy w Austrii. Ale już włoski Sąd Konstytucyjny nie uznał prawa sędziego opiekuńczego do odmowy, z powołaniem się na sumienie, wydania zgody na przerwanie ciąży osobie niepełnoletniej. Ustawodawca niejednokrotnie uwzględnia także szczególne standardy religijno-moralne dotyczące duchowieństwa np. zwalniając je z obowiązku służby wojskowej z bronią w ręku, czy chroniąc tajemnicę spowiedzi. Nie można wykluczyć jednak, w dłuższym okresie czasu, ewolucji systemów moralnych funkcjonujących w społeczeństwie. Jesteśmy obecnie tego świadkami w rozwiniętych krajach. Podważane publicznie są np. instytucja małżeństwa jako związku osób płci przeciwnej, ukierunkowanego na zrodzenie i wychowanie potomstwa, zasada nienaruszalności ludzkiego życia aż do naturalnej śmierci. W niektórych krajach europejskich toczy się dyskusja na temat legalizacji poligamii. W państwie neutralnym światopoglądowo legislatywa oraz judykatura nie mogą być i nie są obojętne wobec przemian moralności publicznej, zachowania i postawy niezgodne z wąskimi systemami moralnymi o podłożu konfesyjnym, o ile nie pozostają w sprzeczności z wartościami obiektywnymi jak zdrowie, porządek publiczny, czy podstawowymi prawami i wolnościami innych osób, są prawnie dopuszczalne, co nie znaczy — nakazane. Gwarancją wyśrubowanych norm moralnych stają się pozaprawne systemy normatywne, zwłaszcza religijne.

6. Znaczenie zasady neutralności światopoglądowej państwa

Neutralność religijno-światopoglądowa państwa jest zasadniczą przesłanką wolności sumienia i wyznania w wymiarze indywidualnym i kolektywnym, szczególnie w odniesieniu do mniejszości religijnych, czy światopoglądowych. Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy w 1999 r. w rekomendacji w sprawie nielegalnej działalności sekt uznało „neutralność państwa oraz równą ochronę wobec prawa za fundamentalne gwarancje przed jakąkolwiek formą dyskryminacji" i wezwało „państwa członkowskie do powstrzymywania się od podejmowania środków opartych na osądach jakościowych w sferze wyznania". ^{[ 48 ]}Pośrednio neutralność światopoglądowa państwa gwarantuje także inne fundamentalne wolności, jak: wolność słowa, wolność wyrażania przekonań, wolność badań naukowych i ogłaszania ich wyników. Jest bardzo ważnym, chociaż jak wskazuje przykład protestanckich państw europejskich, chyba nie nieodzownym, czynnikiem rozwoju systemu demokratycznego, gwarantując pluralizm światopoglądowy, religijny czy filozoficzny obywateli. ^{[ 49 ]} Ów pluralizm społeczny to, w świetle orzecznictwa organów ochrony praw człowieka Rady Europy, warunek istnienia społeczeństwa demokratycznego. ^{[ 50 ]}

Neutralność państwa w sferze religii i światopoglądu sprzyja utożsamieniu z nim możliwie szerokiego zakresu obywateli, zatem także przyczynia się do budowy autorytetu państwa oraz skutecznego wykonywania przezeń jego funkcji. Jest koniecznym warunkiem postrzegania państwa jako dobra wspólnego. ^{[ 51 ]} „Przemieszanie władzy państwowej z religią, według opinii zbieżnej sędziego Blackmuna w sprawie Lee v. Weisman z 1992 r., może bowiem stanowić zagrożenie dla demokracji nawet wtedy, gdy nikogo nie zmusza się do uczestnictwa w obrzędach o charakterze religijnym. Gdy władze wyrażają choćby pośrednio aprobatę dla konkretnego wyznania, sugeruje to wykluczenie tych wszystkich, którzy nie podzielają faworyzowanych przekonań". ^{[ 52 ]}

Zobacz także te strony: Kościół a konstytucja Ku europejskiemu modelowi rozdziału Kościoła i państwa - dyskusja Pakt europejski na rzecz neutralności światopoglądowej i otwartości społeczeństw

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Neutralność a bezstronność światopoglądowa państwa Zasada rozdziału kościoła od państwa w polskim prawie i praktyce politycznej

Dodaj komentarz do strony..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego